Bài 3: ‘Chìa khóa’ mở tư duy luật pháp trong kỷ nguyên mới

Trong kỷ nguyên số và toàn cầu hóa, tư duy pháp luật không thể chỉ dừng lại ở việc hiểu và áp dụng luật một cách cứng nhắc, mà cần có sự đổi mới, linh hoạt và thích ứng với sự phát triển nhanh chóng của xã hội, công nghệ và phát triển kinh tế.

Một cuộc họp về ứng dụng công nghệ số vào lĩnh vực Tư pháp. Ảnh: Bộ Tư pháp.

Tư duy lập pháp truyền thống, vốn dựa trên những mô hình kinh tế cố định và các khung pháp lý cứng nhắc, đã dần tỏ ra lỗi thời, không còn khả năng đáp ứng được nhu cầu thay đổi nhanh chóng và liên tục của nền kinh tế số.

Các lĩnh vực công nghệ mới nổi như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và công nghệ chuỗi khối (Blockchain) đang mở ra những tiềm năng to lớn cho việc cải thiện năng suất, hiệu quả kinh tế và thậm chí là cách thức vận hành của các hệ thống xã hội.

Tuy nhiên, những tiềm năng này chỉ có thể được khai thác một cách tối đa nếu pháp luật cũng được cải tiến để phù hợp với tốc độ phát triển của công nghệ. Pháp luật không chỉ là công cụ để duy trì trật tự xã hội, mà còn là đòn bẩy cho sự phát triển.

Ứng dụng công nghệ số vào xây dựng và thi hành pháp luật

Việc áp dụng công nghệ số không chỉ giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về xây dựng và thi hành pháp luật, mà còn đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội trong kỷ nguyên mới.

Đánh giá về ứng dụng các công nghệ 4.0 trong công tác xây dựng, thi hành pháp luật, TS. Chu Thị Hoa, Phó Viện trưởng Viện Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp cho biết, ứng dụng công nghệ 4.0 trong công tác xây dựng, thi hành pháp luật càng có ý nghĩa quan trọng khi diễn ra đồng thời với "cuộc cách mạng" tinh gọn bộ máy, với mục tiêu đẩy nhanh tiến độ, nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác này.

Nhất là trong bối cảnh Bộ Chính trị vừa ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, càng mạnh mẽ thúc đẩy sự chủ động, tích cực tham gia cuộc cách mạng công nghiệp 4.0.

Hiện nay, các Bộ, ngành và địa phương đã xây dựng trang thông tin về chuyển đổi số liên quan đến các lĩnh vực của cơ quan mình, trong đó có thông tin về xây dựng pháp luật nhằm phổ biến. Thực hiện Quyết định số 471/QĐ-TTg ngày 26/4/2019 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật giai đoạn 2019-2021 và Quyết định 1707/QĐ-BTP ngày 05/8/2021 của Bộ Tư pháp về việc phê duyệt Đề án Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật tại Bộ Tư pháp năm 2020 và 2021, Bộ Tư pháp đã xây dựng và thiết lập Cổng Thông tin điện tử về phổ biến giáo dục, pháp luật.

Ngoài ra, Bộ Tư pháp cũng đã tiến hành xây dựng và vận hành ứng dụng điện tử (App) phục vụ tra cứu các xuất bản phẩm điện tử liên quan đến lĩnh vực tư pháp để tạo điều kiện thuận tiện cho nhân dân trong việc truy cập, tìm hiểu danh mục xuất bản phẩm, nhận xét, đánh giá chất lượng xuất bản phấm... từ đó góp phần nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật của Bộ Tư pháp.

Bên cạnh đó, các Bộ, ngành và địa phương cũng đã triển khai xây dựng và đưa vào sử dụng các cơ sở dữ liệu, đồng thời thực hiện chuyển đổi số để phục vụ hoạt động quản lý nhà nước của Bộ, ngành và địa phương mình. Thông qua nền tảng tích hợp dữ liệu quốc gia, đã có hơn 90 Bộ, ngành, địa phương, tổ chức, doanh nghiệp tham gia kết nối, khai thác sử dụng dữ liệu từ 9 cơ sở dữ liệu, 14 hệ thống thông tin có quy mô toàn quốc…

"Hiệu quả ban đầu mang lại rất lớn, góp phần tiết kiệm thời gian của xã hội, nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ công, người dân, doanh nghiệp; nâng cao hiệu quả công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành, thực thi công vụ dựa trên dữ liệu đầy đủ, chính xác, kịp thời", TS. Chu Thị Hoa khẳng định.

Hiện Bộ Tư pháp đang triển khai thử nghiệm trí tuệ nhân tạo (AI) trong xây dựng, kiểm tra và rà soát các văn bản quy phạm pháp luật tại các đơn vị xây dựng, kiểm tra văn bản. Việc rà soát văn bản pháp luật tập trung vào ba nhóm chính: Hỗ trợ rà soát, phát hiện các mâu thuẫn thẩm quyền về hình thức của văn bản quy phạm pháp luật.

Một công việc nữa là kiểm tra về hiệu lực của các văn bản căn cứ và văn bản tham chiếu trong quá trình rà soát. AI cũng được sử dụng để tập trung vào tìm kiếm, xác định các điều, khoản, điểm, văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến quy định, văn bản quy phạm pháp luật cần rà soát.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đề nghị các đơn vị cần có kế hoạch cụ thể và xác định rõ mục tiêu để phát triển AI phục vụ xây dựng và kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật. Bên cạnh đó, cần mở rộng ứng dụng cả trong công tác thẩm định và xây dựng pháp luật.

Hành lang pháp lý tạo động lực mới cho phát triển kinh tế

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để bứt phá về tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa các lợi thế này, một hành lang pháp lý minh bạch, ổn định và phù hợp với thực tiễn là yếu tố then chốt giúp tạo động lực mới cho nền kinh tế.

Nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê Nguyễn Bích Lâm cho hay, nhìn lại công cuộc đổi mới của đất nước trong gần 4 thập kỷ qua, một trong những đổi mới đầu tiên, mang tính cách mạng, biến Việt Nam từ một nước thiếu lương thực triền miên thành một nền kinh tế xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới là kết quả của bước đột phá.

Đổi mới ở cơ sở là căn cứ từ thực tiễn để ngày 5/4/1988, Bộ Chính trị ra Nghị quyết 10 về đổi mới quản lý kinh tế nông nghiệp hay còn gọi là "khoán 10"-Đây là nghị quyết có sức đột phá mãnh liệt, tác động lan tỏa tích cực nhiều mặt đến nông nghiệp, nông thôn và nông dân nước ta. Sự ra đời của của Nghị quyết 10 minh chứng thực tiễn quan trọng để có thể đổi mới rất cần sự cầu thị, lắng nghe của các cấp lãnh đạo trước những tri thức giá trị rộng lớn của người dân.

Thế giới đang bước vào một kỷ nguyên mới, với sự phát triển nhanh, mạnh mang tính đột phá của công nghệ diễn ra trong nhiều lĩnh vực, đem đến những thay đổi vượt bậc đối với việc làm, sản xuất kinh doanh và chất lượng cuộc sống.

Đặc biệt, trong quá trình thực hiện Cách mạng công nghiệp 4.0, các mô hình kinh tế như: Kinh tế số, kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh,… sẽ nổi lên là những mô hình đầy tiềm năng, có vai trò quan trọng, định hình các nền kinh tế, đòi hỏi các quốc gia phải cơ cấu lại nền kinh tế để thích ứng và phát triển.

TS. Đoàn Thị Tố Uyên, Trưởng khoa Pháp luật hành chính Nhà nước (Trường Đại học Luật Hà Nội). Ảnh: VGP.

Để đón bắt xu hướng phát triển theo phương châm chủ động, tích cực, Đảng ta đưa ra quan điểm chỉ đạo phải khẩn trương xây dựng hành lang pháp lý cho những vấn đề mới, xu hướng mới, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, không nóng vội nhưng không cầu toàn để mất thời cơ.

Cách mạng công nghiệp lần thứ tư cùng với quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đang chi phối sâu sắc tiến trình phát triển kinh tế, xã hội của các quốc gia, thế giới bước vào một kỷ nguyên mới, với những thay đổi lớn và những đột phá chưa từng có.

"Kinh tế nước ta có độ mở lớn, chịu tác động mạnh từ những gì đang diễn ra của kinh tế, chính trị thế giới. Hơn lúc nào hết, chúng ta cần có những đột phá về cơ chế, chính sách, trong đó đột phá về thể chế phải bắt đầu từ đột phá trong tư duy điều hành kinh tế, chấp nhận sự thay đổi, khác biệt, táo bạo. Cần xây dựng một xã hội cởi mở, chào đón sự thay đổi, đồng thời chuẩn bị kỹ cho những gì sẽ diễn ra trong thời gian tới", ông Nguyễn Bích Lâm nhấn mạnh.

Chia sẻ với phóng viên Báo Điện tử Chính phủ, TS. Đoàn Thị Tố Uyên, Trưởng khoa Pháp luật hành chính Nhà nước (Trường Đại học Luật Hà Nội) cho rằng, "chìa khóa" để mở tư duy luật pháp trong kỷ nguyên mới nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước, đó chính là chuyển đổi tư duy xây dựng pháp luật theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý Nhà nước vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực để phát triển. Trong đó, cần nghiên cứu đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật; tăng đầu tư nguồn lực tài chính và nhân sự cho công tác xây dựng pháp luật.

Bên cạnh đó, bảo đảm pháp luật phải mang tính ổn định, có giá trị lâu dài; thay đổi cách tiếp cận khi xây dựng luật theo hướng luật chỉ quy định những vấn đề khung, những vấn đề có tính nguyên tắc, không cần quá dài. Tư duy xây dựng luật pháp phải thay đổi theo hướng bám sát thực tiễn, tôn trọng thực tiễn khách quan...

Để đạt được điều này, trong quy trình xây dựng pháp luật cần đầu tư nguồn lực và coi trọng khâu phân tích chính sách, đánh giá tác động của chính sách một cách thực chất, bảo đảm tính dự báo lâu dài của pháp luật.

Đặc biệt, cần chủ động, tích cực, khẩn trương xây dựng hành lang pháp lý cho những vấn đề mới, xu hướng mới, nhất là những vấn đề liên quan đến cách mạng 4.0, trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh…; tạo khung khổ pháp lý để thực hiện thành công cuộc cách mạng về chuyển đổi số, tạo đột phá cho phát triển đất nước những năm tiếp theo.

Có thể thấy rằng, trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên mới với nhiều cơ hội, thách thức và yêu cầu mới, việc tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật là hết sức cần thiết nhằm hoàn thiện pháp luật cả trên văn bản và trong thực tiễn thi hành, phát huy tối đa các nguồn lực, tạo động lực đất nước phát triển vững mạnh, bền vững trong Kỷ nguyên mới.