Luật Trí tuệ nhân tạo cần bảo đảm 4 trụ cột chính

Bên cạnh những lợi ích do trí tuệ nhân tạo (AI) mang lại thì cũng có nhiều thách thức đặt ra như rủi ro an ninh mạng, vi phạm quyền riêng tư, phân biệt là đối xử, nguy cơ lạm dụng AI vào mục đích xấu... Nếu không có một khung pháp lý chặt chẽ, kịp thời về AI thì Việt Nam có thể đánh đổi sự phát triển bằng những hệ lụy không thể kiểm soát.

Thực hiện chương trình Phiên họp thứ 51, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn và sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật AI.

Dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn và sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật AI.

Tạo dựng khung pháp lý linh hoạt, thích ứng công nghệ

Đề cập về sự cần thiết và mục đích của dự án Luật AI, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, dự án Luật AI gồm 8 Chương với 36 điều nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước, tạo hành lang pháp lý đột phá cho AI; kiến tạo môi trường pháp lý thuận lợi để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia; đồng thời quản lý rủi ro, bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền con người và chủ quyền số.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội dự án Luật AI.

Dự án Luật AI đảm bảo thể chế hoá các chủ trương, định hướng đã được xác định trong các văn kiện, nghị quyết của Đảng và Nhà nước. Luật AI là luật khung, linh hoạt và thích ứng với sự phát triển của công nghệ. Luật quy định một cách có hệ thống, toàn diện các biện pháp nhằm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng AI tại Việt Nam.

Luật AI đặt con người làm trung tâm với nguyên tắc tối cao là AI phục vụ con người, không thay thế con người, con người giám sát AI ở những quyết định trọng yếu; AI phải minh bạch, trách nhiệm và an toàn.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, nội dung Luật AI kế thừa và bãi bỏ các quy định về AI tại Luật Công nghiệp công nghệ số số 71/2025/QH15; bổ sung các "khoảng trống" pháp lý để hoàn thiện pháp luật về AI. Tham khảo có chọn lọc pháp luật và kinh nghiệm thực tiễn về xu hướng phát triển AI của một số quốc gia phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam, pháp luật và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Luật cũng yêu cầu hệ thống AI phải không gây hại, không thiên lệch, tôn trọng giá trị nhân văn; có cơ chế giám sát, thanh tra, xử lý vi phạm nhằm bảo đảm răn đe và củng cố niềm tin xã hội. Chính phủ sẽ thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và phát triển nhân lực chất lượng cao thông qua cơ chế hỗ trợ nghiên cứu, đầu tư, đào tạo cho viện nghiên cứu, doanh nghiệp và cá nhân tham gia phát triển AI.

Dự án Luật lần đầu xác lập khái niệm "hệ thống AI có rủi ro không chấp nhận được" - tức những hệ thống có thể gây tổn hại nghiêm trọng, không thể khắc phục đối với quyền con người, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội hoặc được tạo ra để thực hiện hành vi bị pháp luật cấm. Các hệ thống thuộc nhóm này bị cấm phát triển, cung cấp, triển khai hoặc sử dụng dưới mọi hình thức tại Việt Nam.

Những dấu hiệu nhận biết gồm: Hệ thống được thiết kế phục vụ hành vi bị cấm; sử dụng yếu tố giả mạo hoặc mô phỏng người, sự kiện thật nhằm lừa dối, thao túng nhận thức và hành vi có chủ đích, gây tổn hại nghiêm trọng đến quyền lợi người dùng; lợi dụng điểm yếu của nhóm dễ tổn thương; tạo hoặc lan truyền nội dung giả mạo có nguy cơ cao đối với an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội.

Theo tờ trình, AI phát triển quá nhanh kéo theo nhiều rủi ro mới về an ninh. Công nghệ deepfake có thể bị lợi dụng để tạo tin giả, bôi nhọ, lừa đảo, gây bất ổn xã hội. Các hệ thống vũ khí tự động cũng đặt ra nhiều vấn đề đạo đức và pháp lý quốc tế.

Trong khi đó, tốc độ hoàn thiện pháp luật lại chậm hơn công nghệ, khiến khoảng trống quản lý ngày càng lớn. Vì vậy, Chính phủ cho rằng, cần sớm xây dựng khung pháp lý để vừa kiểm soát rủi ro, vừa thúc đẩy nghiên cứu và ứng dụng AI tại Việt Nam.

Bảo đảm 4 trụ cột chính

Phát biểu chỉ đạo tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định tầm quan trọng của việc ban hành Luật AI không chỉ là vấn đề khoa học công nghệ, mà là động lực cốt lõi cho sự phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng và hội nhập quốc tế của Việt Nam.

Để đạt được mục tiêu đó, Chủ tịch Quốc hội yêu cầu Luật AI phải đảm bảo bốn trụ cột then chốt:

Thúc đẩy đổi mới sáng tạo: Tạo hành lang pháp lý thông thoáng cho nghiên cứu, ứng dụng và thương mại hóa các sản phẩm AI.

Đảm bảo quyền con người: Xây dựng cơ chế đảm bảo tính minh bạch, công bằng và trách nhiệm giải trình trong mọi hệ thống AI.

Quản lý rủi ro theo cấp độ: Phân loại hệ thống AI theo mức độ ảnh hưởng (thấp, trung bình, cao, không thể chấp nhận được) và áp dụng các biện pháp quản lý tương ứng, đặc biệt là các lĩnh vực nhạy cảm.

Hợp tác quốc tế và chủ quyền dữ liệu: Đảm bảo sự hài hòa với các tiêu chuẩn toàn cầu, đồng thời giữ vững chủ quyền dữ liệu quốc gia.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh, dự án Luật AI cần bảo đảm nét riêng là: Lấy con người là trung tâm, bảo đảm an toàn an ninh mạng, tự chủ quốc gia và hội nhập quốc tế, phát triển bao trùm bền vững, quản trị cân bằng và hài hòa. Việc phân loại quản lý AI theo mức độ rủi ro là một điểm nhấn sáng tạo, giúp kiểm soát hiệu quả hệ thống AI có khả năng ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, quyền con người và trật tự xã hội, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, Việt Nam cần vừa làm vừa rút kinh nghiệm, vừa làm vừa nâng cấp, vừa làm vừa học tập.

Ngoài ra, Chủ tịch Quốc hội cũng lưu ý, cơ quan soạn thảo dự án Luật AI cần nghiên cứu kỹ lưỡng các nội dung được đề cập trong dự án Luật để đảm bảo tính khả thi, tránh chồng chéo với các luật chuyên ngành. Việc ban hành Luật AI chỉ là luật khung, những vấn đề hướng dẫn thực hiện chi tiết sẽ do Chính phủ chịu trách nhiệm.

Đặt nền móng Luật khung quản trị toàn diện

Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Nguyễn Thanh Hải cho biết, trên cơ sở nghiên cứu hồ sơ dự án Luật, kết quả khảo sát, ý kiến tại Phiên họp toàn thể, Ủy ban đã có Báo cáo thẩm tra số 4439/UBKHCNMT15 ngày 17/11/2025 thẩm tra dự án Luật gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Đối với quan điểm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy phát triển (nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng AI tại Việt Nam), Ủy ban nhận thấy, nội hàm của quan điểm tiếp cận “cân bằng” là chưa rõ và chưa thật sự phù hợp. Quản lý và thúc đẩy không phải là hai mục tiêu đối lập; quản lý minh bạch, hiệu quả chính là nền tảng, là cơ sở để thúc đẩy phát triển bền vững.

Đây là vấn đề rất cốt lõi, căn bản và chi phối toàn bộ cách thiết kế các quy định, chính sách trong dự thảo Luật, sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả thực thi và tác động kinh tế - xã hội sau khi Luật được ban hành.

Nếu quản lý quá chặt sẽ có nguy cơ kìm hãm sự phát triển mạnh mẽ, hạn chế năng lực và lợi thế cạnh tranh. Nếu quản lý quá lỏng sẽ khó kiểm soát được các rủi ro, tác động bất lợi, khó lường trước hậu quả.

Vì vậy, Ủy ban đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu xác định quan điểm chính sách xây dựng Luật theo hướng thay cụm từ “cân bằng” thành “hài hòa giữa quản lý và thúc đẩy” đối với chuỗi các chủ thể có liên quan để bảo đảm tính khả thi.

Về quan điểm xây dựng Luật khung, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nhất trí với quan điểm của Cơ quan soạn thảo.

Ngoài ra, có ý kiến cho rằng, việc phát triển AI trên thế giới diễn biến nhanh, nhiều vấn đề chưa dự báo được hoặc khó dự báo nên mặc dù là Luật khung nhưng việc sửa đổi, bổ sung trong thời gian ngắn có thể xảy ra.

Cũng có ý kiến cho rằng, Luật AI là Luật gốc và đối với mỗi Luật chuyên ngành nên có 1 chương riêng về AI trong lĩnh vực chuyên môn, chuyên sâu.

Về tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của dự án Luật với hệ thống pháp luật và tính tương thích với điều ước quốc tế, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nhận thấy, các nội dung của dự thảo Luật cơ bản phù hợp với quy định của Hiến pháp và thống nhất với hệ thống pháp luật.

Tuy nhiên, Ủy ban đề nghị cơ quan thẩm tra tiếp tục rà soát tính đồng bộ với một số luật như Bộ Luật Dân sự, Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa, Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật… và làm rõ mối quan hệ giữa Luật này với các luật chuyên ngành có liên quan (trong lĩnh vực giáo dục, y tế, giao thông, báo chí..., dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ (về vấn đề bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm do AI tạo ra, về nội dung chương trình giáo dục phổ thông, đại học, giáo dục nghề nghiệp về AI).

Về tính tương thích với các điều ước quốc tế, Ủy ban đề nghị tiếp tục rà soát đặc biệt cập nhật nội dung Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội) vừa được ký kết tại Hà Nội vào ngày 25-26/10/2025.

Phát biểu kết luận phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cao Chính phủ, Bộ Khoa học và Công nghệ, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội đã tích cực, quyết liệt chuẩn bị hồ sơ dự án Luật AI và tổ chức nghiên cứu thẩm tra trong thời gian ngắn.

Mặc dù dự án Luật có nhiều nội dung mới, phức tạp, chuyên sâu, thời gian chuẩn bị rất gấp nhưng Chính phủ, Bộ Khoa học và Công nghệ, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội cũng đã rất là cố gắng, nỗ lực để thực hiện nhiệm vụ được giao nhằm đảm bảo chất lượng dự thảo Luật trình Quốc hội xem xét, thông qua.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan đề nghị, Chính phủ chỉ đạo cơ quan chủ trì soạn thảo, các cơ quan hữu quan rà soát, nghiên cứu, tiếp thu, giải trình đầy đủ ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại phiên họp, các ý kiến thẩm tra của Hội đồng Dân tộc, các cơ quan của Quốc hội thống nhất đây là luật khung để trình Quốc hội xem xét.

Ngoài ra, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến về dự án Luật AI tại kỳ họp này. Cơ quan chủ trì soạn thảo chịu trách nhiệm toàn diện đối với những kết quả tiếp thu, chỉnh lý và đảm bảo chất lượng của dự thảo Luật trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội; giao Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội của Quốc hội chủ trì, phối hợp với Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội thẩm tra dự án Luật AI; báo cáo Quốc hội xem xét, quyết định theo chương trình Kỳ họp lần thứ 10, Quốc hội khóa XV./.