Phát triển đô thị khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo vệ tinh phía Tây Thủ đô

Theo Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, không gian đô thị được phát triển theo mô hình đô thị trung tâm và các thành phố trong Thủ đô, các đô thị vệ tinh. Đặc biệt, thành phố phía Tây là đô thị khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Đột phá mạnh mẽ trong định hướng phát triển đô thị vệ tinh

Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 là một trong những căn cứ quan trọng để thành phố Hà Nội triển khai xây dựng các kế hoạch, chương trình phát triển gắn với việc khai thác, huy động và sử dụng các nguồn lực trong thời kỳ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, phấn đấu xây dựng Thủ đô Hà Nội thực sự trở thành thành phố "Văn hiến-văn minh-hiện đại".

GS. TS Hoàng Văn Cường, Phó hiệu trưởng Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội cho biết, xuất phát từ những tiềm năng, lợi thế và những kết quả đã đạt được trong phát triển kinh tế xã hội, quy hoạch Thủ đô Hà Nội có những điểm mới, có tính đột phá mạnh mẽ trong định hướng phát triển.

Trong đó, về tổ chức không gian, quy hoạch Thủ đô tập trung phát triển các ngành, lĩnh vực được tập trung theo 5 tuyến hành lang và vành đai kinh tế, gắn với 5 trục phát triển; đồng thời, chú trọng phát triển 5 loại hình không gian: Không gian xây dựng, không gian ngầm, không gian số, không gian văn hóa, không gian công cộng (đặc biệt là không gian xanh).

Một góc Thủ đô Hà Nội. Ảnh: VGP/Thùy Chi

Quy hoạch Thủ đô đưa ra 20 mục tiêu cụ thể, bao gồm 6 mục tiêu về kinh tế; 5 mục tiêu về xã hội; 6 mục tiêu về môi trường; 2 mục tiêu về đô thị và nông thôn và 1 mục tiêu về quốc phòng, an ninh. Trong số các mục tiêu đặt ra của giai đoạn này, Hà Nội xác định một số chỉ tiêu cao hơn mức bình quân chung của cả nước như: Tỷ trọng kinh tế số chiếm 40% trong GRDP; GRDP bình quân/người đạt khoảng 13.500-14.000 USD; diện tích cây xanh sử dụng công cộng trong đô thị khoảng 10-12m²/người; tỉ lệ đô thị hóa đạt 65 - 70%...

Cùng với đó, xác định 5 trụ cột phát triển Thủ đô bao gồm: Văn hóa và di sản; 3 chuyển đổi (chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, kinh tế tuần hoàn); hạ tầng đồng bộ, hiện đại, có tính kết nối cao; xã hội số, kinh tế số, đô thị thông minh; khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Quy hoạch còn xác định 4 đột phá phát triển, bao gồm: Đột phá về thể chế và quản trị; đột phá về đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại và kết nối; đột phá về phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và khai thác tài nguyên nhân văn; đột phá về đô thị, môi trường và cảnh quan.

Tháo gỡ vướng mắc trong điều chỉnh cục bộ quy hoạch chung đô thị

Theo Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến 2030 tầm nhìn đến 2050, hệ thống đường sắt đô thị có 10 tuyến với trên 410km. Trong đó, tuyến đường sắt đô thị số 5 (Văn Cao - Ngọc Khánh - Láng - Hòa Lạc) là dự án quan trọng quốc gia dự kiến được khởi công xây dựng trong năm nay. Metro Văn Cao - Hòa Lạc đi qua các quận Ba Đình, Đống Đa, Cầu Giấy, Nam Từ Liêm và các huyện Hoài Đức, Quốc Oai, Thạch Thất. Một phần tuyến chạy dọc theo khu vực trung tâm tập trung dân cư cao, đoạn tuyến còn lại đi qua các khu đô thị đang phát triển, đặc biệt là đô thị vệ tinh Hòa Lạc.

Trong khi đó, nhiều chuyên gia cho rằng, cơ chế đặc thù được quy định trong Luật Thủ đô cho phép Hà Nội đẩy nhanh tiến độ xây dựng đường sắt đô thị. Theo đó, Điều 31, Luật Thủ đô quy định về phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD), bao gồm các nội dung như quy hoạch hệ thống đường sắt đô thị và khu vực TOD… Trong Luật Thủ đô có một số đột phá lớn như cho phép Hà Nội được quyết định điều chỉnh cục bộ quy hoạch chung đô thị, quy hoạch chung xây dựng khu chức năng, quy hoạch chuyên ngành hạ tầng kỹ thuật của thành phố đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và báo cáo Thủ tướng kết quả thực hiện.

Ngoài ra, các cơ chế, chính sách liên quan đến lĩnh vực giao thông vận tải đề cập trong Luật Thủ đô 2024 thực sự là những cơ chế, chính sách đặc thù vượt trội, phân cấp, phân quyền mạnh mẽ cho Thủ đô, kịp thời tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn triển khai của ngành giao thông vận tải nói chung và các dự án đường sắt đô thị nói riêng, cũng như khắc phục các tồn tại của Luật Thủ đô trước đây.

Mặt khác, những năm gần đây, phía Tây Hà Nội liên tiếp đón nhận loạt cú hích mạnh mẽ từ hạ tầng. Nổi bật là Đại lộ Tây Thăng Long, Quốc lộ 32, tuyến đường sắt trên cao Cát Linh - Hà Đông, trục đường hướng tâm Tố Hữu - Lê Văn Lương...

Bà Nguyễn Thị Diễm Hằng Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội (đơn vị lập Quy hoạch Thủ đô) cho biết, tại khu vực đô thị trung tâm mở rộng sẽ hình thành các đô thị mới theo mô hình phát triển đô thị theo định hướng TOD kết hợp phát triển các mô hình "đô thị 15 phút" (người dân có thể tiếp cận các tiện ích thiết yếu trong phạm vi 15 phút đi bộ hoặc đi xe đạp từ nhà); phát triển đô thị sinh thái, chú trọng không gian công cộng, công viên cây xanh, mặt nước, hạn chế mô hình nhà ở phân lô thấp tầng.

Thành phố nghiên cứu hình thành mô hình "Thành phố trong Thủ đô", bao gồm cả khu vực đô thị và nông thôn. Mô hình này được quản lý và phát triển theo các tiêu chuẩn, quy chuẩn đặc thù của đô thị Hà Nội. Quy hoạch định hướng trước mắt hình thành thành phố phía Bắc (Đông Anh, Mê Linh, Sóc Sơn) và thành phố phía Tây (đô thị Hòa Lạc, Xuân Mai).

Ngoài ra, nghiên cứu hình thành thành phố tại khu vực Sơn Tây, Ba Vì, là thành phố văn hóa, du lịch và thành phố phía Nam tại khu vực Phú Xuyên, Thường Tín, là thành phố công nghiệp, dịch vụ, nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.

Để bảo đảm tính thống nhất, nghiên cứu tại đồ án Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô cũng đã định hướng phát triển hệ thống đô thị của thành phố Hà Nội theo mô hình chùm đô thị, đa cực, đa trung tâm. Hệ thống bao gồm: Đô thị trung tâm (đô thị phía Nam sông Hồng; đô thị Long Biên, Gia Lâm); thành phố phía Bắc; thành phố phía Tây; cùng các đô thị vệ tinh Sơn Tây, Phú Xuyên...

Đánh giá về định hướng này, đặc biệt là mô hình "Thành phố trong Thủ đô", Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội Nguyễn Trọng Kỳ Anh cho rằng, đây là hướng đi khả thi và hợp lý cho Hà Nội giảm tải áp lực đô thị hóa, cũng như phát huy tiềm năng của các khu vực lân cận.

TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam nhìn nhận: Đô thị Hòa Lạc là đô thị khoa học, công nghệ và đào tạo, được hình thành từ hơn 20 năm nay với tiềm năng khoảng 18.000ha đất xây dựng đô thị, có khả năng dung nạp 0,5 triệu người. Ngoài ra, đây còn là cửa ngõ phía Tây Thủ đô kết nối với vùng. Đô thị vệ tinh này góp phần nâng tầm Thủ đô về chức năng trung tâm giáo dục, khoa học.

Để thực hiện được mục tiêu phát triển các khu công nghệ cao của thành phố, trong đó trọng tâm là Khu Công nghệ cao Hòa Lạc, Luật Thủ đô 2024 đã quy định nhiều cơ chế, chính sách đặc thù vượt trội như: phân cấp ủy quyền mạnh mẽ cho Ban Quản lý để thực hiện cơ chế một cửa tại chỗ, từ đó giúp cho nhà đầu tư thực hiện các thủ tục hành chính một cách nhanh nhất, đơn giản nhất; dự án đầu tư và hoạt động tại khu công nghệ cao của thành phố được áp dụng các cơ chế, chính sách ưu đãi, hỗ trợ đầu tư cao nhất theo quy định của pháp luật; giao HĐND thành phố quy định cơ chế, chính sách, biện pháp ưu đãi, hỗ trợ để thu hút nguồn nhân lực công nghệ cao làm việc tại khu công nghệ cao và thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo tại khu công nghệ cao…

Ưu tiên phát triển mô hình đô thị trung tâm và đô thị vệ tinh

Theo các chuyên gia, việc phát triển mô hình đô thị trung tâm và các thành phố trong Thủ đô, các đô thị vệ tinh là giải pháp quan trọng trong quy hoạch chung Hà Nội để bảo đảm sự phát triển cân đối, hợp lý cho thành phố, tránh tập trung quá mức vào đô thị trung tâm, giải quyết những vấn đề bức xúc của đô thị, khai thác tiềm năng đất đai, cảnh quan, môi trường, văn hóa đa dạng của các khu vực, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội cân bằng hơn trên địa bàn.

Giám đốc Sở Quy hoạch – Kiến trúc Hà Nội Nguyễn Trọng Kỳ Anh nhận định, mô hình phát triển thành phố trong Thủ đô là một hướng đi khả thi và hợp lý cho Hà Nội nhằm giảm tải áp lực đô thị hóa, đồng thời phát huy tiềm năng của các khu vực lân cận. Với mô hình này, Hà Nội có thể đạt được sự phát triển bền vững, cân đối giữa bảo tồn và hiện đại hóa, đồng thời trở thành một trung tâm kinh tế, văn hóa hàng đầu của khu vực và quốc tế.

Ông Tô Anh Tuấn, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Hà Nội đánh giá, trong các đô thị vệ tinh thì Hòa Lạc có vai trò quan trọng, có tiềm năng và lợi thế phát triển nên có thể ưu tiên phát triển sớm. Theo hướng này, có thể đến năm 2030 cần hình thành cơ sở hạ tầng cơ bản, đặc biệt là hạ tầng kết nối với đô thị trung tâm để phát triển đô thị Hòa Lạc, đồng thời chuẩn bị cho các dự án đô thị tiếp theo.

Để làm tốt việc này, ông Tô Anh Tuấn cho rằng, cần đặc biệt chú trọng đến giai đoạn thực hiện quy hoạch, cần lập chương trình chung về phát triển đô thị bao gồm một số phân kỳ; phát triển tập trung, đồng bộ, dứt điểm từng khu vực, chủ động tổ chức các khu vực ưu tiên tập trung đầu tư, lựa chọn nhà đầu tư chiến lược cần được xem xét, áp dụng tối đa khi phát triển một thành phôa mới như Hòa Lạc, cũng như các đô thị vệ tinh mới khác.

Theo ông Tô Anh Tuấn, việc phát triển một thành phố mới với dân số khoảng 600.000 người như Hòa Lạc sẽ cần nhiều chục năm và nguồn lực rất lớn. Phát triển hệ thống 5 đô thị vệ tinh với dân số 1,4 - 1,5 triệu người còn đòi hỏi thời gian và nguồn lực lớn hơn nhiều. Vì vậy, để Thủ đô phát triển cân đối, hình thành cấu trúc chùm đô thị thì việc đẩy mạnh phát triển các đô thị vệ tinh từ giai đoạn này là rất cần thiết và không còn là sớm nữa.

Trong khi đó, TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm đánh giá Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 là cơ hội để Hà Nội thực hiện những mong muốn, khát vọng với những chính sách đặc thù có được từ những cơ chế mới xác định tại Luật Thủ đô năm 2024.

Ông Đào Ngọc Nghiêm nhận định, trong Luật Thủ đô mới có khoảng 15 chính sách đặc thù về quy hoạch; đặc biệt phân cấp, phân quyền cho Hà Nội rất lớn. Với tinh thần tự quyết, tự làm, tự chịu trách nhiệm, Thủ đô sẽ vươn lên tầm cao mới, cụ thể hóa những vấn đề trong chính sách đặc thù đã được xác định trong Luật để tạo ra những đột phá, phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới.