Xây dựng nền năng lượng bền vững, thông minh, cạnh tranh

Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị đặt mục tiêu đến năm 2045 Việt Nam có nền năng lượng bền vững, thông minh, cạnh tranh, hiện đại ngang tầm thế giới.

Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đã xác định rõ mục tiêu đến năm 2045: Việt Nam xây dựng nền năng lượng bền vững, thông minh, cạnh tranh và hiện đại, ngang tầm các quốc gia phát triển. Đây là bước kế thừa và điều chỉnh từ Nghị quyết 55 năm 2020, xuất phát từ yêu cầu phát triển mới, bối cảnh biến đổi khí hậu và sức ép chuyển dịch năng lượng toàn cầu.

Nhà máy điện mặt trời An Hảo (tỉnh Sóc Trăng cũ). Nguồn: nhiepanhdoisong

Trong giai đoạn vừa qua, ngành năng lượng Việt Nam đã đạt được những thành quả đáng kể. Tỷ trọng năng lượng tái tạo ngày càng tăng, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió. Theo Bộ Công Thương, tính đến giữa năm 2025, tổng công suất điện mặt trời và điện gió đã đạt gần 21.000 MW, chiếm khoảng 27% tổng công suất lắp đặt. Các khu vực như Ninh Thuận, Bình Thuận (cũ) đã trở thành “thủ phủ” năng lượng tái tạo, góp phần đưa Việt Nam vào nhóm quốc gia có tốc độ phát triển điện mặt trời nhanh nhất thế giới. Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy nhiều hạn chế: hàng chục dự án năng lượng tái tạo, với tổng công suất hơn 4.700 MW, vẫn chưa được huy động phát điện do vướng mắc về cơ chế giá và đặc biệt là quá tải hạ tầng truyền tải. Đây là nút thắt khiến nguồn năng lượng sạch chưa thể phát huy hết tiềm năng.

Bên cạnh năng lượng tái tạo, xu hướng sử dụng khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) cũng ngày càng được thúc đẩy nhằm thay thế dần điện than. Nhà máy điện khí LNG Thị Vải (Bà Rịa – Vũng Tàu cũ) đã đi vào hoạt động từ năm 2023, đánh dấu bước ngoặt mới trong đa dạng hóa nguồn cung. Các dự án khác như Sơn Mỹ, Hải Phòng LNG đang được triển khai, kỳ vọng góp phần bảo đảm an ninh năng lượng trung và dài hạn. Song, thách thức đặt ra là chi phí nhập khẩu LNG cao, phụ thuộc nhiều vào biến động thị trường quốc tế, đòi hỏi Việt Nam phải có cơ chế dự trữ chiến lược và chính sách giá điện hợp lý.

Một minh chứng khác về sự chuyển mình của ngành năng lượng là các doanh nghiệp FDI đi đầu trong áp dụng mô hình “năng lượng thông minh”. Nhà máy LEGO tại VSIP 3 (Bình Dương cũ) đã lắp đặt hơn 12.000 tấm pin mặt trời, kết hợp trung tâm lưu trữ năng lượng bằng pin, hướng tới vận hành hoàn toàn bằng năng lượng tái tạo từ năm 2026. Đây là ví dụ rõ ràng cho thấy khu vực tư nhân, đặc biệt là các tập đoàn đa quốc gia, đang coi năng lượng xanh là yếu tố sống còn để gắn với chuỗi cung ứng toàn cầu. Nếu được nhân rộng, các khu công nghiệp tại Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành “các trung tâm năng lượng phân tán”, giảm áp lực lên lưới điện quốc gia.

Nhà máy LEGO sẽ sử dụng hoàn toàn năng lượng sạch từ năm 2026.

Tuy vậy, để hiện thực hóa mục tiêu đến 2045, Việt Nam cần vượt qua nhiều thách thức. Trước hết là hoàn thiện thể chế, khung pháp lý. Nhiều dự án năng lượng tái tạo chậm tiến độ hoặc không thể triển khai vì quy hoạch và thủ tục hành chính phức tạp. Báo cáo của Bộ Công Thương chỉ ra rằng, cơ chế giá chuyển tiếp cho điện gió, điện mặt trời còn nhiều bất cập, chưa đủ sức hấp dẫn nhà đầu tư. Việc chậm trễ ban hành chính sách đã khiến một số doanh nghiệp lâm vào khó khăn, nợ đọng. Do đó, việc sớm đưa ra khung pháp lý ổn định, minh bạch, đặc biệt là cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), là giải pháp cần kíp.

Hạ tầng truyền tải và lưu trữ năng lượng cũng là vấn đề cấp bách. Các tỉnh miền Trung và Nam Bộ – nơi tập trung nguồn năng lượng tái tạo dồi dào – lại thiếu đường dây truyền tải công suất lớn để đưa điện về miền Bắc và các trung tâm tiêu thụ. Các dự án đường dây 500kV, 220kV trọng điểm cần được đẩy nhanh tiến độ. Đồng thời, cần sớm đầu tư các công nghệ lưu trữ như thủy điện tích năng, pin lithium để khắc phục tình trạng nguồn tái tạo dư thừa nhưng không sử dụng được vào giờ thấp điểm.

Ngoài ra, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là yêu cầu sống còn. Năng lượng bền vững và thông minh đòi hỏi đội ngũ kỹ sư, chuyên gia am hiểu công nghệ mới, từ điện gió ngoài khơi, năng lượng hydrogen đến lưới điện thông minh. Các trường đại học, viện nghiên cứu cần gắn kết hơn với doanh nghiệp để đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu.

Trên bình diện quốc tế, Việt Nam đã cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Đây vừa là áp lực, vừa là cơ hội để đẩy mạnh chuyển dịch năng lượng. Các tổ chức quốc tế, như Ngân hàng Thế giới, IEA, đều nhận định Việt Nam có tiềm năng lớn về năng lượng gió ngoài khơi, có thể đạt công suất hàng trăm GW trong tương lai nếu có chính sách phù hợp. Việc thu hút đầu tư từ các tập đoàn năng lượng hàng đầu thế giới vào lĩnh vực này sẽ là chìa khóa đưa Việt Nam trở thành trung tâm năng lượng sạch của khu vực.

Có thể thấy, Nghị quyết 70 đã vạch rõ con đường xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch; đa dạng hóa nguồn cung; hiện đại hóa hạ tầng; áp dụng công nghệ tiên tiến; và nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng. Để đạt mục tiêu 2045, điều quan trọng là sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước – doanh nghiệp – người dân, cùng với sự hỗ trợ quốc tế.

Một nền năng lượng bền vững, thông minh và cạnh tranh sẽ không chỉ bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia mà còn là động lực then chốt để Việt Nam vươn lên nhóm các nền kinh tế phát triển, góp phần thực hiện khát vọng “Việt Nam hùng cường, thịnh vượng” vào giữa thế kỷ XXI.