“AI: Cơ hội và thách thức với công tác tuyên giáo”
Sự trỗi dậy của AI đang làm biến đổi sâu sắc không chỉ công cụ truyền thông, mà cả cách con người tiếp cận sự thật, niềm tin và ý nghĩa. Trong làn sóng đó, trí thức không còn chỉ là người phân tích hay cung cấp thông tin, mà còn phải là người kiến tạo định hướng - cho cộng đồng, cho chính sách, và cho chính mình.
Trong thời đại nhiễu loạn của thông tin và niềm tin, trí thức càng cần vững vàng, không để bị cuốn vào trò chơi của đám đông hay bị ràng buộc bởi những định kiến chính trị nhất thời.
Soạn thảo đề tài “AI: Cơ hội và thách thức với công tác tuyên giáo” không chỉ đơn thuần là chuẩn bị một bài trình bày kỹ thuật hay lý luận. Đây là một khoảnh khắc soi chiếu sâu sắc cho bản thân: Ta đang đứng ở đâu, giữa làn sóng công nghệ đang cuộn trào và vai trò định hướng tư tưởng mà xã hội kỳ vọng? Ta viết vì ai, để làm gì, và với tư thế nào?
Phải chăng chính việc bước vào đề tài này đã buộc phải suy nghĩ lại về "thân phận tri thức" của mình, không chỉ là người phân tích, mà là người đồng kiến tạo. Người đối thoại với quyền lực, chứ không chỉ là người đứng ngoài phê phán.
Seneca, nhà triết học khắc kỷ La Mã, từng sống trong vòng xoáy của quyền lực và bạo ngược. Là thầy giáo và cố vấn cho hoàng đế Nero, ông đồng thời vừa là người cổ vũ cho tiết chế và lý trí, vừa là kẻ bị nghi ngờ đã làm ngơ trước những tội ác tày trời của triều đình. Cái nghịch lý giữa lời dạy và lối sống của ông, giữa việc kêu gọi sống giản dị và việc sở hữu những dinh thự xa hoa, không phải chỉ là vấn đề đạo đức cá nhân, mà là một minh họa sinh động cho mối căng thẳng muôn thuở giữa trí thức và quyền lực.
Nhưng thay vì phê phán ông một cách dễ dãi, ta nên nhìn vào hoàn cảnh ông sống và những chọn lựa đầy giằng co ông buộc phải đưa ra. Seneca không phải là một "triết gia tháp ngà" ẩn mình trong thư viện, mà là người đã bước vào chính trường, vào vùng xám nơi đạo lý va chạm với quyền lợi, nơi lòng can đảm phải đương đầu với hiểm họa chính trị. Dù bị buộc tự sát, ông chọn chết với sự điềm tĩnh mà triết học của ông từng cổ xúy. Sự dấn thân ấy, dù bị chất vấn, vẫn là một ví dụ quan trọng về vai trò của trí thức trong một hệ thống quyền lực.
Từ đó nhìn về hiện tại, thân phận của trí thức hôm nay, đặc biệt trong bối cảnh những xã hội đang chuyển mình cũng không hề đơn giản. Trí thức không thể (và không nên) chỉ đứng ngoài mà bình phẩm, phê phán, rồi tự hài lòng với tiếng vỗ tay của đám đông hay cái tôi tự mãn. Thái độ đó, dù được khoác lên vẻ đạo đức, lại dễ rơi vào chủ nghĩa vị kỷ tinh vi. Nó không tạo ra thay đổi thực sự, không xây được thể chế, không giúp xã hội tiến lên.
Ngược lại, trí thức ngày nay cần học từ tinh thần Seneca. Đó là dấn thân, nhưng không cuồng tín; hợp tác với chính quyền, nhưng không đánh mất bản lĩnh; can đảm góp tiếng nói phản biện, nhưng biết chọn thời điểm, cách thức và mục tiêu.
Trong một xã hội hiện đại, sự thay đổi không thể chỉ đến từ đối đầu, mà phải đến từ đối thoại. Trí thức không phải là người đứng tách biệt để chỉ trích, mà là người có khả năng kiến tạo, làm cầu nối giữa tư duy lý tưởng và hành động thực tế.
Để làm được điều đó, trí thức cần được bảo vệ nhưng cũng cần tự tôi luyện. Cần được lắng nghe nhưng cũng cần học cách lắng nghe người khác. Quan hệ giữa trí thức và chính quyền không nên là quan hệ đối kháng, mà là một hình thức cộng sinh: trí thức giúp chính quyền nhìn xa và sâu hơn, còn chính quyền tạo điều kiện để những tư tưởng tiến bộ được thực thi.
Trong thời đại nhiễu loạn của thông tin và niềm tin, trí thức càng cần vững vàng, không để bị cuốn vào trò chơi của đám đông hay bị ràng buộc bởi những định kiến chính trị nhất thời. Họ không cần hô hào, cũng không cần gây sốc. Điều họ cần là sự kiên định, âm thầm và dũng cảm như Seneca đã từng sống, viết và chết, trong im lặng sâu xa mà triết lý khắc kỷ để lại cho hậu thế.
Mặt khác, trong kỷ nguyên AI, khi các hệ thống học máy có thể tạo ra hàng triệu bản tin, bài viết, hình ảnh mỗi ngày, sự khác biệt của người trí thức không nằm ở tốc độ, mà ở chiều sâu, ở khả năng thẩm định, kết nối và định hướng.
AI có thể thay thế rất nhiều, nhưng chưa thể thay thế được lương tri, thứ làm nên phẩm chất không thể nhân bản của người trí thức. Và đó chính là phần việc không thể uỷ quyền, không thể nhân bản của người trí thức hôm nay./.
