Động lực đưa đất nước phát triển hùng cường

Khoa học và công nghệ (KH&CN) không còn là lựa chọn, mà là con đường tất yếu để đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, hùng cường, thịnh vượng. Với chiến lược đúng đắn, chính sách phù hợp, sự tham gia tích cực của toàn xã hội và sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế, Việt Nam hoàn toàn có thể biến khát vọng thành hiện thực.

Trụ cột trong chiến lược phát triển quốc gia

Trong thời đại toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, KH&CN không chỉ là nền tảng mà còn là động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Với Việt Nam, KH&CN đã và đang đóng vai trò trung tâm trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, là chìa khóa để mở ra cánh cửa tiến vào kỷ nguyên số, hội nhập quốc tế sâu rộng và hiện thực hóa khát vọng phát triển hùng cường, thịnh vượng.

Hội nghị toàn quốc về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, Đảng và Nhà nước ta luôn coi KH&CN là yếu tố quyết định và nền tảng cho sự phát triển bền vững của đất nước. Từ Đại hội IV, KH&CN xác định là cuộc cách mạng, và đến nay là quốc sách hàng đầu. Nhiều Nghị quyết quan trọng đã được ban hành, mang lại kết quả tích cực, đóng góp vào sự phát triển của đất nước như ngày nay.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, Chính phủ và Bộ KH&CN sẽ luôn đồng hành, hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho doanh nghiệp trong quá trình đổi mới, sáng tạo.

Đặc biệt, Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị ban hành ngày 10/04/2024 về phát triển và ứng dụng KH&CN đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, là minh chứng cho việc Việt Nam coi KH&CN là một trong những trụ cột chính của chiến lược phát triển. Nghị quyết nhấn mạnh vai trò của KH&CN trong việc xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, phát triển nhanh và bền vững, hướng đến mục tiêu đến năm 2045 Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao.

Trong bối cảnh phát triển hiện nay của Việt Nam, Nghị quyết 57 không chỉ là một chiến lược mà còn là một cam kết mạnh mẽ của Đảng và Nhà nước trong việc đưa khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trở thành trụ cột chính của sự phát triển đất nước. Nghị quyết vì thế có ý nghĩa vô cùng quan trọng, bởi, trước hết đáp ứng yêu cầu của thời đại chuyển đổi số và cách mạng công nghiệp 4.0. Nghị quyết còn là cơ sở tạo động lực phát triển kinh tế tri thức dựa trên nền tảng của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, với mục tiêu thúc đẩy các ngành kinh tế giá trị cao, giảm phụ thuộc vào lao động giá rẻ và khai thác tài nguyên; kỳ vọng góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thu hút đầu tư nước ngoài và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao…

Trước đó, phát biểu tại Ngày KH&CN Việt Nam năm 2025, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ là động lực, mà còn là sứ mệnh quốc gia. Bộ KH&CN sẽ đột phá cải cách từ thể chế đến cơ chế tài chính, từ tư duy quản lý đến cách đánh giá kết quả đầu ra, nhằm thúc đẩy tri thức trở thành động lực tăng trưởng thực sự”.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cũng khẳng định cam kết hành động của Bộ KH&CN trong thời gian tới được cụ thể hóa qua các trụ cột chiến lược: Hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách thúc đẩy nghiên cứu - đổi mới - ứng dụng công nghệ; khơi thông nguồn vốn, đa dạng hóa hình thức tài trợ, đơn giản hóa quy trình hỗ trợ nghiên cứu; tái định vị vai trò doanh nghiệp - từ đối tượng thụ hưởng thành chủ thể dẫn dắt sáng tạo và thương mại hóa công nghệ; ưu tiên phát triển các công nghệ trọng điểm như AI, vi mạch, sinh học, năng lượng mới, công nghệ số - làm nền tảng bứt phá; thúc đẩy liên kết viện - trường - doanh nghiệp - Nhà nước để hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn diện.

Khơi nguồn sáng tạo từ cộng đồng doanh nghiệp

Theo Bộ KH&CN, tỷ lệ doanh nghiệp sử dụng nền tảng số tăng từ 30% (2021) lên gần 70% (2024), chính phủ số đang phát triển mạnh với hơn 95% dịch vụ công cấp độ 4. Kinh tế số chiếm khoảng 16,5% GDP năm 2024, hướng tới mục tiêu 20% GDP vào năm 2025. Chương trình Chuyển đổi số quốc gia và Đề án 06 về phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử đã tạo ra một cuộc cách mạng trong hoạt động của cơ quan Nhà nước. Nhu cầu là rất lớn và cụ thể: Xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia, Số hóa quy trình và dịch vụ công: Mục tiêu đến hết năm 2025, 100% thủ tục hành chính đủ điều kiện được cung cấp dưới dạng dịch vụ công trực tuyến toàn trình, phát triển hạ tầng số cho các ngành…

Trong nền kinh tế tri thức hiện nay, doanh nghiệp không chỉ là nơi sản xuất, mà còn là trung tâm sáng tạo, nghiên cứu và ứng dụng KH&CN vào thực tiễn. Nhiều doanh nghiệp KH&CN ở Việt Nam đã và đang chứng minh khả năng làm chủ công nghệ, tạo ra sản phẩm, dịch vụ có giá trị gia tăng cao, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Khát vọng làm chủ công nghệ của doanh nghiệp Việt Nam gặp đúng thời điểm vàng thị trường chuyển đổi số, chuyển đổi công nghệ trong nước bùng nổ mạnh mẽ, mở ra không gian phát triển rất lớn. Tính đến đầu năm 2025, Việt Nam đã có hơn 54.500 doanh nghiệp công nghệ số. Không chỉ tăng về số lượng, năng lực của các doanh nghiệp cũng đã được khẳng định. Một số tập đoàn lớn như Viettel, FPT, VNPT, MISA, One Mount đã nhận nhiệm vụ đầu tư, phát triển các sản phẩm công nghệ lõi nhằm giải quyết một số bài toán lớn của quốc gia.

Những năm qua, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong lĩnh vực KH&CN.

Áp dụng thành công công nghệ trong lĩnh vực nông nghiệp, những năm qua, Hachi Việt Nam - một startup nông nghiệp thông minh đã triển khai thành công hơn 250 mô hình nhà kính áp dụng công nghệ IoT, AI và cảm biến khắp các tỉnh thành. Nhờ ứng dụng công nghệ, người nông dân có thể quản lý quy trình canh tác từ xa, tiết kiệm nước, phân bón và tối ưu sản lượng. Hachi cũng là minh chứng cho thấy KH&CN không chỉ dành cho các ngành công nghiệp cao cấp mà còn có thể ứng dụng rộng rãi trong nông nghiệp - một lĩnh vực truyền thống nhưng đầy tiềm năng tại Việt Nam.

Bà Nguyễn Thị Mai Hương, Giám đốc vận hành Hachi Việt Nam, cho rằng: “Việt Nam đang bước vào một giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ của ngành nông nghiệp Việt Nam. Trong hành trình ấy, người nông dân không thể đứng một mình. Họ cần được tiếp cận với công nghệ, với thị trường, với tri thức và đặc biệt là với những mô hình nông nghiệp thông minh, chi phí phù hợp, dễ tiếp cận”.

Một ví dụ khác là MedCAT - nền tảng công nghệ y tế ứng dụng AI để xử lý dữ liệu phi cấu trúc trong bệnh viện, bảo hiểm, dược phẩm... Doanh nghiệp này đã phát triển các mô hình học máy chuyên biệt có thể phát hiện gian lận bảo hiểm, hỗ trợ bác sĩ trong chẩn đoán lâm sàng và cải thiện hiệu suất vận hành bệnh viện. Đây là minh chứng rõ ràng cho tiềm năng phát triển công nghệ lõi tại Việt Nam nếu có định hướng đúng đắn và chính sách hỗ trợ phù hợp.

Hiện nay, KH&CN không chỉ nằm trong phòng thí nghiệm hay nhà máy sản xuất, mà còn hiện diện trong đời sống hàng ngày. Từ việc sử dụng điện thoại thông minh để học tập, làm việc, đến các ứng dụng y tế, giáo dục, tài chính... tinh thần đổi mới sáng tạo đang lan tỏa khắp mọi tầng lớp xã hội. Tại các trường đại học, nhiều nhóm sinh viên, giảng viên đã chủ động thực hiện các đề tài nghiên cứu gắn với thực tiễn, góp phần giải quyết những bài toán lớn như biến đổi khí hậu, giao thông thông minh, đô thị bền vững... Nhiều sáng kiến cộng đồng, như các dự án công nghệ hỗ trợ người khuyết tật, người già, người nghèo... đã mang lại tác động xã hội tích cực.

Tinh thần khởi nghiệp sáng tạo (startup) cũng đang trở thành dòng chảy chủ đạo trong giới trẻ. Các cuộc thi khởi nghiệp, vườn ươm doanh nghiệp, chương trình hỗ trợ tài chính và pháp lý đã tiếp thêm động lực để thế hệ trẻ mạnh dạn dấn thân, tạo ra sản phẩm “Make in Vietnam”. Hiện, Bộ KH&CN đang triển khai nhiều chương trình trọng điểm nhằm phát triển các lĩnh vực mũi nhọn, nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo quốc gia. Tiêu biểu như: Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia (máy nông nghiệp, thiết bị y tế, vắc xin, vật liệu xây dựng mới…), Chương trình quốc gia phát triển công nghệ cao đến năm 2030 (công nghệ sinh học, công nghệ thông tin - truyền thông, vật liệu mới, công nghệ môi trường…) và Chương trình đổi mới công nghệ quốc gia, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới thiết bị, công nghệ sản xuất và phát triển công nghiệp hỗ trợ.

Về hành lang pháp lý, các quy định hiện hành đang dần trao quyền chủ động lớn hơn cho doanh nghiệp. Theo đó, kết quả nghiên cứu do doanh nghiệp thực hiện - kể cả có sử dụng ngân sách nhà nước - vẫn thuộc quyền sở hữu của chính doanh nghiệp, khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư cho R&D, đổi mới công nghệ. Đặc biệt, theo Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030, tổng chi cho KH&CN và đổi mới sáng tạo đạt 2% GDP, trong đó khu vực doanh nghiệp đóng góp 2/3. Đây là định hướng chiến lược, thể hiện rõ vai trò trung tâm của doanh nghiệp trong phát triển công nghệ lõi, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Nghị quyết số 193/2024/QH15 của Quốc hội đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách thí điểm mang tính đột phá nhằm khuyến khích doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực tư nhân, đầu tư vào nghiên cứu, phát triển và làm chủ công nghệ. Cụ thể, nghị quyết quy định doanh nghiệp được sở hữu hoặc sử dụng kết quả nghiên cứu, kể cả trong trường hợp có sử dụng ngân sách nhà nước, mà không phải hoàn trả chi phí hoặc chuyển giao kết quả cho Nhà nước; được hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân đối với hoạt động khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Bộ KH&CN cũng đang tiến tới thành lập Quỹ đổi mới sáng tạo quốc gia để cung cấp nguồn vốn ưu đãi cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ mới, phát triển sản phẩm công nghệ cao và thúc đẩy chuyển giao công nghệ. Đây là “công cụ” quan trọng khuyến khích các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhà nước và tập đoàn lớn, chủ động đầu tư cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng nhiều lần nhấn mạnh thông điệp nhất quán: Doanh nghiệp là trung tâm, doanh nghiệp tư nhân là “trụ cột” trong phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Trên hành trình chinh phục công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh và khẳng định vị thế trên thị trường khu vực và toàn cầu, Chính phủ và Bộ KH&CN sẽ luôn đồng hành, hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho doanh nghiệp.