Gỡ khó chuyển đổi số: Hàng triệu tiểu thương đang chật vật ra sao?

Chuyển đổi số không còn là câu chuyện của riêng các doanh nghiệp lớn. Tuy nhiên, với hàng triệu tiểu thương trên khắp cả nước, đây vẫn là một bài toán khó, đầy rẫy những rào cản từ thói quen đến chi phí.

Tại các thành phố lớn, đặc biệt là Hà Nội và TP.HCM, thanh toán không tiền mặt đã trở thành thói quen hàng ngày của nhiều người dân. Tuy nhiên, không ít tiểu thương vẫn còn e ngại với hình thức này. Bà Thu Cúc, một tiểu thương bán tạp hóa tại TP.HCM, chia sẻ: "Tôi không rành công nghệ, thấy rắc rối mà lại nghe nhiều vụ lừa đảo, nên cứ cầm tiền mặt cho yên tâm".

Đây là thực trạng chung của nhiều người bán hàng nhỏ lẻ. Theo các chuyên gia, quá trình chuyển đổi số của tiểu thương đang gặp phải ba điểm nghẽn lớn: thiếu công cụ, thiếu dữ liệu và khó tiếp cận tín dụng.

Đưa công nghệ đến gần hơn với tiểu thương

Ông Nguyễn Bá Diệp, đồng sáng lập MoMo, cho rằng rào cản lớn nhất không chỉ là việc ứng dụng công nghệ mà còn nằm ở thói quen vận hành.

Khảo sát của MoMo trên 200 doanh nghiệp nhỏ cho thấy, phần lớn vẫn quản lý đơn hàng, kho, tài chính một cách thủ công. Việc thiếu công cụ phù hợp và kỹ năng sử dụng phần mềm quản lý khiến họ gặp khó khăn trong việc kiểm soát dòng tiền và lập kế hoạch tài chính.

Các tiểu thương thường ưu tiên nhận tiền mặt để tiết kiệm chi phí trước mắt, nhưng điều này lại dẫn đến tốn thời gian, sai lệch số liệu và không có đủ dữ liệu để tiếp cận các khoản vay chính thức.

Để giải quyết vấn đề này, ông Diệp đề xuất cần đưa công nghệ đến gần tiểu thương ngay tại quầy thanh toán. Các giải pháp đơn giản như mã QR đa năng, loa thông báo chuyển khoản có thể là bước khởi đầu.

Sau đó, giới thiệu dần các công cụ cơ bản hơn như phần mềm bán hàng, dịch vụ giao hàng tích hợp và lập fanpage kinh doanh để họ làm quen với việc hiện diện trực tuyến. Khi đã quen, họ có thể mở rộng sang các giải pháp chuyên sâu hơn như hệ thống POS, quản lý tồn kho tự động.

Thanh toán không tiền mặt đang mở rộng mạnh mẽ

Theo khảo sát của Payoo, trong nửa đầu năm 2025, thanh toán không tiền mặt tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ ở cả khu vực công và tư nhân.

Thanh toán không tiền mặt đang phát triển mạnh mẽ.

Nhiều cơ quan nhà nước đã triển khai thu phí, lệ phí hành chính trực tuyến. Các bảo tàng, khu di tích cũng áp dụng quét mã QR, thanh toán thẻ. Trong lĩnh vực giao thông công cộng, tỷ lệ hành khách thanh toán không tiền mặt trên các tuyến metro tại TP.HCM đã đạt khoảng 70%.

Đối với các doanh nghiệp tư nhân, ngành thực phẩm và đồ uống (F&B) dẫn đầu về thanh toán điện tử nhờ các chuỗi cửa hàng phổ cập hình thức không tiền mặt và các chương trình ưu đãi từ ngân hàng. Nhiều thương hiệu liên tục nâng cấp trải nghiệm khách hàng với eVoucher, thẻ trả trước. Các lĩnh vực sức khỏe, làm đẹp cũng ghi nhận tăng trưởng mạnh về giá trị giao dịch không tiền mặt.

Giảm chi phí, tăng hiệu quả vận hành

Các chuyên gia nhận định, việc chuyển đổi số có thể giúp các tiệm tạp hóa, quán ăn nhỏ giảm từ 30 - 50% nhân sự vận hành, đồng thời cải thiện lợi nhuận từ 5 - 15% chỉ sau vài tháng. Khi có đủ dữ liệu, tiểu thương có thể dễ dàng hơn trong việc kê khai thuế online, phát hành hóa đơn điện tử và tiếp cận các khoản vay tín chấp từ ngân hàng.

Đây là bước chuyển đổi quan trọng, giúp tiểu thương bước vào hệ thống tài chính chính thức thông qua dữ liệu, thay vì các thủ tục phức tạp.

Nhiều tổ chức thẻ và ngân hàng đang nỗ lực phát triển các thiết bị thanh toán giá rẻ, dễ sử dụng như Soft POS (ứng dụng thanh toán trên điện thoại) và "loa thông báo" QR. Những công cụ này giúp người bán nhỏ lẻ nhận biết giao dịch hoàn tất ngay lập tức, hạn chế sai sót và quản lý dòng tiền kinh doanh hiệu quả hơn.

Theo báo cáo xu hướng thanh toán điện tử nửa đầu năm 2025 của ví điện tử Payoo, hệ sinh thái thanh toán số đã đủ trưởng thành để giúp các nghiệp vụ kế toán, đối soát dữ liệu trở nên nhanh chóng và tự động hóa. Công nghệ AI cũng đang được áp dụng để tối ưu hóa vận hành, thúc đẩy kinh tế số.

Sự chuyển dịch này là kết quả của một quá trình dài và đang bước vào giai đoạn tăng tốc với sự đồng thuận từ Chính phủ, các nhà quản lý và đơn vị thực thi. Việc minh bạch hóa nền kinh tế thông qua thuế và hóa đơn là xu hướng tất yếu. Tuy nhiên, cần có một lộ trình phù hợp để các hộ kinh doanh nhỏ và tiểu thương có thời gian thích nghi.