Góc nhìn khách quan về 40 ngành nghề AI có thể thay thế

Microsoft dự đoán trong vòng 5 năm tới sẽ xuất hiện nhiều doanh nghiệp tiên phong (Frontier Firm) và 40 ngành nghề của con người có thể bị trí tuệ nhân tạo (AI) thay thế. Những ngành nghề này chủ yếu liên quan đến ngôn ngữ, phân tích tổng hợp dữ liệu và giao tiếp… nhờ thế mạnh của AI.

Công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) đang mở ra cánh cửa tiếp cận tri thức, giúp mọi cá nhân và doanh nghiệp vươn tới thành công vượt trội mà không còn bị giới hạn bởi quy mô nhân sự hay trình độ chuyên môn.

Chính điều này thúc đẩy sự xuất hiện một mô hình doanh nghiệp mới gọi là doanh nghiệp tiên phong (Frontier Firm). Những doanh nghiệp này dù nhỏ nhưng nhờ biết ứng dụng AI để tối ưu hóa hiệu suất, tăng tốc đổi mới nên vẫn có thể cạnh tranh ngang tầm với bất cứ doanh nghiệp nào.

Trong vòng 5 năm tới 40 ngành nghề của con người có thể bị trí tuệ nhân tạo (AI) thay thế.

Những ngành nghề AI có thể thay thế và khó thay thế 

Microsoft cho rằng với sự trợ giúp của AI, một số ngành nghề do con người đảm nhận có thể bị thay thế bởi AI. Tuy nhiên, cũng cần cái nhìn khách quan để thấy rằng AI không hẳn hoàn toàn thay thế con người dù nó đã thực hiện các nhiệm vụ tự động, phức tạp hỗ trợ con người.

Mới đây, Microsoft Research đã dựa vào phân tích hơn 200.000 tương tác ẩn danh với AI của mình là Microsoft Copilot và 100.000 phản hồi từ người dùng để đưa ra báo cáo “Làm việc với AI: Đánh giá các tác động nghề nghiệp của AI tạo sinh” (Working with AI: Measuring the Occupational Implications of Generative AI).

Nghiên cứu này sử dụng thang điểm “khả năng áp dụng AI” (AI applicability score), để đánh giá mức độ AI có thể hỗ trợ hoặc thay thế các nhiệm vụ trong từng ngành nghề với cơ sở dữ liệu của Bộ Lao động Hoa Kỳ. Kết quả đã xác định 40 công việc dễ bị AI thay thế nhất, chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực liên quan đến xử lý ngôn ngữ, phân tích dữ liệu và giao tiếp.

Theo đó, các ngành như: thông dịch viên và biên dịch viên, nhân viên phục vụ hành khách, thậm chí các lập trình viên công cụ CNC, phát thanh viên, phóng viên, biên tập viên… nằm tốp đầu dễ thay thế. Đồng thời báo cáo cũng chỉ ra nhóm công việc mà AI khó thay thế như: quản gia, giúp việc gia đình, nhân viên massage, thợ vận hành máy xúc, nhân viên y tế, giáo viên mầm non…

Những công việc AI có thể thay thế thường có đặc điểm chung là các nhiệm vụ mang tính lặp lại, quy trình hóa hoặc liên quan đến xử lý thông tin mà các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) như Copilot có thể thực hiện hiệu quả.

Ví dụ, trong lĩnh vực dịch thuật, AI có thể dịch văn bản nhanh chóng với độ chính xác cao, trong khi ở chăm sóc khách hàng, AI có thể trả lời các câu hỏi phổ biến 24/7 mà không cần nghỉ ngơi. Báo cáo cũng chỉ ra rằng các công việc đòi hỏi trình độ cử nhân, đặc biệt trong môi trường văn phòng, có nguy cơ bị ảnh hưởng cao hơn so với các nghề lao động tay chân hoặc không yêu cầu trình độ cao.

Mặt khác, Microsoft cũng nhấn mạnh, kết quả nghiên cứu không phải dự đoán mất việc làm mà chỉ đo lường mức độ AI có thể đảm nhận một phần hoặc toàn bộ nhiệm vụ trong các công việc này. Ví dụ, trong chăm sóc khách hàng, Copilot giảm 12% thời gian xử lý một trường hợp và giúp 10% trường hợp được giải quyết độc lập, cho thấy tiềm năng hỗ trợ mạnh mẽ của AI.

Thực tế đó cũng cho thấy nguy cơ AI chiếm việc làm trong một số lĩnh vực. Ví dụ, việc IBM mới đây đã sa thải 8.000 nhân viên trong lĩnh vực nhân sự do tự động hóa AI cho thấy các công việc mang tính quy trình có thể bị giảm mạnh.

Mặc dù AI có khả năng đảm nhận nhiều nhiệm vụ trong các ngành nghề như đã nói ở trên, nhưng điều này không đồng nghĩa với việc AI sẽ thay thế hoàn toàn con người. Thay vào đó, AI đóng vai trò như một công cụ hỗ trợ, giúp con người tập trung vào các nhiệm vụ đòi hỏi sáng tạo, tư duy phản biện và chiến lược – những khía cạnh mà AI hiện tại khó có thể mô phỏng một cách hoàn hảo.

Hiện nay, Microsoft là một trong những đơn vị tiên phong nhấn mạnh mô hình “hợp tác với AI” tạo ra dòng tác nhân AI, lao động kỹ thuật số.

Trong nghiên cứu, họ chỉ ra rằng các công việc như: nhà báo, nhà văn, hoặc chuyên gia phân tích thị trường, dù nằm trong danh sách dễ bị ảnh hưởng, vẫn cần con người để xử lý các nhiệm vụ phức tạp hơn. Một nhà báo có thể sử dụng AI để phân tích dữ liệu hoặc tạo bản thảo ban đầu, nhưng việc viết bài phân tích sâu sắc, đưa ra góc nhìn độc đáo, hoặc thực hiện phỏng vấn vẫn đòi hỏi tư duy và cảm xúc của con người.

Tương tự, trong lĩnh vực chăm sóc khách hàng, AI có thể xử lý các câu hỏi cơ bản, nhưng các tình huống phức tạp hoặc cần sự đồng cảm vẫn yêu cầu phải có sự can thiệp của nhân viên.

Những công việc ít bị AI ảnh hưởng nhất đều có đặc điểm chung là đòi hỏi thao tác vật lý, tương tác con người trực tiếp, hoặc phán đoán theo ngữ cảnh – những lĩnh vực mà AI hiện tại còn hạn chế. Điều này cho thấy trong khi AI có thể tự động hóa các nhiệm vụ lặp đi lặp lại, thì con người vẫn giữ vai trò trung tâm trong các công việc đòi hỏi sự sáng tạo, cảm xúc và khả năng ra quyết định phức tạp.

Tạo ra hệ sinh thái để con người và AI cùng tồn tại

Theo một góc độ khác, AI không chỉ thay thế con người mà còn tạo ra cơ hội mới. Các nghiên cứu từ Lightcast cho thấy nhu cầu về kỹ năng AI tăng 800% kể từ năm 2022, dẫn đến sự xuất hiện các ngành nghề mới, như: kỹ sư gợi ý, chuyên gia phát triển AI, hoặc nhà quản lý dữ liệu...

Các doanh nghiệp tiên phong được Microsoft đề cập chính là minh chứng cho việc AI thúc đẩy đổi mới, giúp các công ty nhỏ cạnh tranh với các tập đoàn lớn mà không cần nguồn lực khổng lồ. Một startup sử dụng AI để phân tích dữ liệu thị trường có thể đưa ra các chiến lược kinh doanh hiệu quả hơn mà không cần đội ngũ phân tích đông đảo.

Chúng ta cũng cần lưu ý rằng nghiên cứu của Microsoft được thực hiện trong bối cảnh họ đang tích cực quảng bá tác nhân AI. Loại AI này có thể đưa ra quyết định độc lập, xử lý các tình huống phát sinh và phối hợp nhiều bước hành động nhằm hoàn thành mục tiêu, ví dụ như chuẩn bị báo cáo tài chính hay đặt lịch họp. Nó vừa là trợ lý, vừa là “nhân viên ảo” chủ động, có khả năng suy luận, ra quyết định và hành động để hoàn thành mục tiêu một cách linh hoạt và hiệu quả hơn so với các AI truyền thống.

Nhìn chung, nghiên cứu của Microsoft có thể gợi ra cách nhìn về cách AI đang định hình lại thị trường lao động, đặc biệt với các ngành nghề liên quan đến ngôn ngữ, phân tích dữ liệu, và giao tiếp.

Danh sách 40 công việc dễ bị AI thay thế nhấn mạnh tiềm năng mạnh mẽ của các mô hình sử dụng tác nhân AI trong việc tự động hóa các nhiệm vụ lặp lại và quy trình hóa. Tất nhiên, Microsoft không khẳng định AI sẽ thay thế hoàn toàn con người, nó chỉ hỗ trợ để con người tập trung vào sáng tạo và chiến lược.

Đây là một góc nhìn cần thiết để cân bằng giữa cơ hội và thách thức. Các doanh nghiệp tiên phong sẽ tiếp tục tận dụng AI để đổi mới, nhưng cũng đòi hỏi người lao động phải thích nghi thông qua việc học tập và phát triển kỹ năng mới.

Để đảm bảo một tương lai công bằng, Nhà nước cần tạo ra một hệ sinh thái nơi con người và AI cùng tồn tại, bổ sung cho nhau chứ không đối đầu. Vì thế, cần có các chương trình đào tạo lại để giúp người lao động học thêm kỹ năng AI và cải thiện năng lực số hóa (digital skills) để thích ứng và đảm bảo giá trị nghề nghiệp. Việc đào tạo kỹ năng là yếu tố then chốt để đảm bảo con người không bị tụt lại trong kỷ nguyên AI.<