Khai phóng trí tuệ Việt bằng công nghệ mở

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng kêu gọi cộng đồng cùng nhau đưa AI vào từng bệnh viện, trường học, doanh nghiệp để công nghệ mở khai phóng trí tuệ Việt Nam.

Công nghệ mở giúp Việt Nam "đứng trên vai người khổng lồ", tận dụng tri thức toàn cầu để giải quyết bài toán đặc thù trong nước. Đây là con đường đi khôn ngoan nhất, giúp Việt Nam tiết kiệm nguồn lực để dùng vào việc tạo ra giá trị khác biệt như dữ liệu bản địa, ứng dụng gắn với bản sắc văn hóa.

Chia sẻ tại Diễn đàn công nghệ mở 2025 diễn ra mới đây do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức, PGS. TS Nguyễn Hồng Sơn, Chủ tịch Câu lạc bộ Phần mềm tự do nguồn mở Việt Nam (VFOSSA) cho hay, hệ sinh thái nguồn mở trên thế giới đã phát triển từ lâu. Tại Việt Nam, cộng đồng đã thành lập 13 năm, nhưng "hệ sinh thái còn rời rạc, chưa thực sự phát triển". Ông kiến nghị có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, viện, trường và các bên liên quan để Việt Nam sớm có hệ sinh thái nguồn mở lớn mạnh hơn.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, theo bà Đào Hoàng Giang, Giám đốc Red Hat Việt Nam, các rào cản với Việt Nam về công nghệ mở có thể tóm gọn với "3P", gồm nền tảng (Platform), con người (People) và quy trình (Process). Với nền tảng, chi phí đầu tư cho hạ tầng và việc làm sạch dữ liệu khiến nhiều doanh nghiệp còn e dè. Việt Nam cũng đang thiếu hụt nhân lực về AI, đặc biệt là AI mã nguồn mở, cả về số lượng và chất lượng, cùng với đó là những điểm yếu cố hữu về khả năng giao tiếp ngoại ngữ và việc tiếp cận công nghệ.

Về quy trình, bà cho rằng đây cũng là rào cản bởi quốc tế đặt ra những yêu cầu nghiêm ngặt trong việc chia sẻ, đóng góp mã nguồn. Về vấn đề pháp lý, nhiều kỹ sư không biết dữ liệu nào có thể chia sẻ, dữ liệu nào không nên, để an toàn họ thường chọn không chia sẻ. "Chúng ta quen sử dụng hơn là đóng góp, trong khi muốn đi xa hơn phải học cách chia sẻ và cộng tác", bà Giang nói.

Các chuyên gia trao đổi tại Diễn đàn công nghệ mở 2025 diễn ra mới đây.

Theo TS. Đặng Minh Tuấn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Ứng dụng công nghệ CMC, khi theo đuổi công nghệ mở, doanh nghiệp cần nghĩ đến năm trụ cột - tiêu chuẩn mở, kiến trúc mở, giao thức mở, mã nguồn mở và dữ liệu mở.

Tiêu chuẩn mở để triển khai hệ thống khác nhau. Kiến trúc mở cho phép tích hợp các thành phần khác vào hệ thống. Giao thức mở để kết nối với các hệ thống khác. Mã nguồn mở cho phép "đứng trên vai người khổng lồ", tùy biến, làm chủ, từ đó sáng tạo công nghệ. Dữ liệu mở chính là tri thức, khi được "chưng cất" tạo thành các model AI. "Thêm nữa, yếu tố cộng đồng cũng đóng vai trò rất quan trọng", TS Đặng Minh Tuấn nói.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Trường Thắng, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho rằng sức mạnh lớn nhất của công nghệ mở nằm ở cộng đồng. Theo ông, mã nguồn mở không miễn phí, những người dựa vào đây để tiến lên cần phải biết chia sẻ lại cho cộng đồng. Công nghệ mở cần tinh thần chia sẻ, để thúc đẩy quan trọng nhất là thay đổi tư duy, chuyển từ đóng sang mở. "Chỉ khi hình thành văn hóa chia sẻ, văn hóa mở, hệ sinh thái mở mới liên kết được với nhau, không còn rời rạc", ông Thắng nói.

Cũng tại Diễn đàn, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, mã nguồn mở là "con đường" để phát triển AI Make in Viet Nam. Theo ông, "muốn có AI, Việt Nam phải có hạ tầng tính toán, hạ tầng dữ liệu, phải an toàn".

Bộ trưởng một lần nữa nhắc đến AI như "hạ tầng trí tuệ quốc gia". Công nghệ mở là con đường để Việt Nam làm chủ hạ tầng đó. Các trụ cột của hạ tầng trí tuệ Việt Nam là hạ tầng tính toán và dữ liệu quốc gia, mô hình nền tảng và công nghệ lõi, nhân lực và cộng đồng trí tuệ, hệ sinh thái ứng dụng và đổi mới, thể chế, tiêu chuẩn và an toàn AI.

Bộ trưởng cho biết, Bộ Khoa học và Công nghệ đang hành động khẩn trương để thúc đẩy các trụ cột nói trên, tập trung vào hoàn thiện Luật Trí tuệ nhân tạo, nhấn mạnh con đường AI Việt Nam như trung tâm tính toán dữ liệu AI mở, công nghệ mở, các khung thử nghiệm.

Về hạ tầng, Bộ sẽ xây dựng và vận hành hạ tầng siêu tính toán AI quốc gia dùng chung và dữ liệu mở AI. Về xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ cho AI, Nhà nước sẽ hợp tác với khối doanh nghiệp, hỗ trợ ngân sách để làm sạch, gán nhãn để hình thành cơ sở dữ liệu mở phục vụ AI tiếng Việt. Đây là hệ thống dữ liệu được thu thập, làm sạch, chuẩn hóa, được mở truy cập theo quy định nhằm phục vụ huấn luyện, kiểm thử và triển khai các hệ thống AI tại Việt Nam. "Nhà nước, doanh nghiệp và viện, trường sẽ cùng hợp tác để xong trong năm 2026", ông nói.

Về phát triển thị trường, Chính phủ sẽ đổi mới mua sắm công theo tinh thần "AI first", ưu tiên sản phẩm AI mở trong nước, công khai các bài toán quốc gia và đặt hàng việc dùng AI để giải bài toán quốc gia, cấp voucher cho các doanh nghiệp SME dùng thử sản phẩm AI trong nước.

Theo Bộ trưởng, đầu 2026, Việt Nam sẽ xây dựng và ban hành chiến lược quốc gia về công nghệ mở. Nhà nước sẽ dẫn dắt phát triển công nghệ mở Việt Nam, "coi đây là con đường để làm chủ công nghệ". Bộ trưởng kêu gọi cộng đồng "cùng nhau đưa AI vào từng bệnh viện trường học, doanh nghiệp", để công nghệ mở khai phóng trí tuệ Việt Nam. "AI mở sẽ là động lực để Việt Nam bứt phá trở thành quốc gia phát triển", ông nhận định.