Kinh nghiệm quốc tế và bài học để startup fintech Việt "rộng cửa thành kỳ lân"

Sự phát triển của ngành fintech Việt Nam không chỉ phụ thuộc vào nỗ lực của các startup mà còn cần một tầm nhìn chiến lược từ các nhà hoạch định chính sách, nhằm tạo hệ sinh thái cân bằng, sáng tạo và cạnh tranh...

Sự xuất hiện của các startup công nghệ tài chính (Fintech) đã làm thay đổi sâu sắc cục diện ngành tài chính, vốn là sân chơi của các ngân hàng và tập đoàn truyền thống.

Không còn là "Cá lớn nuốt cá bé" mà sẽ là xu hướng cộng sinh 

Mối quan hệ giữa những "người mới" năng động và những "ông lớn" lâu đời này thường được mường tượng là một cuộc cạnh tranh khốc liệt, nhưng theo nhiều chuyên gia, mô hình "cá lớn nuốt cá bé" không còn phản ánh đúng mối quan hệ giữa các ngân hàng, công ty tài chính lớn và startup fintech hiện nay. Thay vào đó là một xu hướng cộng sinh ngày càng rõ nét.

Theo ông Võ Hoàng Hải, Phó Tổng Giám đốc, Nam Á Bank, các ngân hàng hiện nay đang chủ động xây dựng các nền tảng mở (Open API), tích hợp dịch vụ từ các công ty fintech.

Thay vì cạnh tranh trực tiếp, ngân hàng mời các startup tham gia vào hệ sinh thái của mình, điển hình là việc tích hợp các tiện ích như đặt vé máy bay, vé xem phim, hay các dịch vụ du lịch như Agoda, Booking ngay trên ứng dụng ngân hàng. Các công ty chứng khoán và tín dụng tiêu dùng cũng được "nhúng" vào nền tảng này, tạo ra một mạng lưới dịch vụ toàn diện, tạo ra sự cộng sinh thay vì cạnh tranh loại bỏ.

Các startup fintech có lợi thế ở sự linh hoạt, khả năng phân tích dữ liệu sâu và am hiểu hành vi khách hàng. Các startup này giúp ngân hàng và công ty tài chính đưa ra quyết định tín dụng hiệu quả hơn thông qua các hệ thống xếp hạng tín dụng riêng dựa trên dữ liệu phi truyền thống.

"Mục tiêu cuối cùng là tận dụng thế mạnh của Fintech để cùng tạo ra giá trị, thay vì thâu tóm hay loại bỏ lẫn nhau”, ông Hải nhấn mạnh.

Các startup fintech có lợi thế ở sự linh hoạt, khả năng phân tích dữ liệu sâu và am hiểu hành vi khách hàng. Ảnh minh họa

Có chính sách bảo vệ người dùng khi trải nghiệm dịch vụ Fintech 

Tuy nhiên, bức tranh không hoàn toàn màu hồng. Hai rào cản lớn nhất mà các startup Fintech phải đối mặt chính là dữ liệu và niềm tin của người dùng, cùng với nguy cơ bị thâu tóm sớm.

Dữ liệu là "mạch máu" của ngành tài chính. Hiện tại, các ngân hàng lớn đang nắm giữ kho dữ liệu khách hàng khổng lồ, trong khi startup fintech lại rất cần nguồn tài nguyên này để phát triển sản phẩm.

Chia sẻ về vấn đề này, ông Lê Quốc Cường, Phó Trưởng ban, Ban Quản lý Khu Công nghệ cao TP.HCM, cho rằng nên có chính sách về việc các ngân hàng chia sẻ dữ liệu một cách hợp lý, tạo ra kho dữ liệu mở để hỗ trợ các startup.

Đáng chú ý, niềm tin của người tiêu dùng vẫn đang nghiêng về các ngân hàng lớn do thói quen và sự an tâm. Vì vậy, để tạo ra một sân chơi công bằng, chuyên gia cho rằng cần có chính sách bảo vệ người dùng khi họ trải nghiệm dịch vụ từ fintech, giúp các startup tự tin cạnh tranh hơn.

Mặc dù xu hướng “cộng sinh”, song vẫn có những startup Fintech phát triển rất nhanh nhưng "chưa kịp lớn đã bị thâu tóm". Đôi khi, mục đích của các tập đoàn lớn không phải để hợp tác, mà là để loại bỏ một đối thủ cạnh tranh tiềm năng, làm cản trở sự đổi mới của thị trường. Điều này có thể khiến thị trường tài chính chỉ còn những “người mạnh hơn” mà thiếu đi sự đổi mới từ các doanh nghiệp mới.

Giải pháp để Startup Fintech Việt rộng cửa thành "kỳ lân" 

Để giải quyết những thách thức trên và thúc đẩy sự phát triển bền vững của fintech, các chuyên gia đề xuất Việt Nam cần học hỏi từ kinh nghiệm quốc tế và xây dựng một hành lang pháp lý hỗ trợ mạnh mẽ. 

Bộ Tư pháp Hoa Kỳ từng khởi kiện để ngăn chặn thương vụ tập đoàn Visa mua lại startup Plaid trị giá 5,3 tỷ USD vào đầu tháng 11/2020 do lo ngại thương vụ sẽ loại bỏ một đối thủ tiềm năng và làm suy yếu cạnh tranh, loại bỏ động lực đổi mới trong lĩnh vực thanh toán trực tuyến.

Các chuyên gia đề xuất Việt Nam cần học hỏi từ kinh nghiệm quốc tế và xây dựng một hành lang pháp lý hỗ trợ mạnh mẽ. Ảnh minh họa

Gần hơn, Cơ quan Tiền tệ Singapore (MAS) đã triển khai FinTech Regulatory Sandbox từ năm 2016, cho phép thử nghiệm các sản phẩm/dịch vụ tài chính mới trong môi trường được quản lý.

Năm 2022, MAS đã nâng cấp với phiên bản Sandbox Plus, tích hợp thêm các hỗ trợ như tài trợ lên tới SGD 500,000, đánh giá hồ sơ nhanh hơn, và chương trình Deal Fridays để fintech dễ tiếp cận nhà đầu tư và mạng lưới kết nối.

MAS cũng triển khai Financial Sector Development Fund (FSDF) — một quỹ hỗ trợ tài chính nhằm thúc đẩy phát triển công nghệ, đổi mới, và nâng cao năng lực ngành tài chính.

Dựa trên các bài học này, một số giải pháp cho Việt Nam đã được các chuyên gia đề xuất.

Thứ nhất là xây dựng môi trường sandbox “thực chất”, cho phép fintech được "thử và sai" một cách hợp pháp dưới sự giám sát, thay vì bị các quy định cứng nhắc bóp nghẹt. 

Thứ hai là bảo vệ startup khỏi bị thâu tóm quá sớm, theo đó cần có sự kiên nhẫn và chính sách bảo vệ các công ty non trẻ trong 2-3 năm đầu đời, giúp họ có đủ thời gian để phát triển và chứng minh giá trị.

Thứ ba là xây dựng niềm tin pháp lý. Luật pháp phải bảo vệ được quyền sáng tạo và cơ hội phát triển công bằng, để các nhà sáng lập yên tâm cống hiến và nuôi dưỡng tham vọng đưa startup của mình trở thành những "kỳ lân" công nghệ trong tương lai.