Kinh tế môi trường: Trụ đỡ để phát triển kinh tế bền vững

Nhiều chuyên gia khẳng định, kinh tế môi trường chính là trụ đỡ quan trọng cho quá trình phát triển bền vững.

Chìa khóa để phát triển bền vững

Có thể nói, kinh tế môi trường là một lĩnh vực liên ngành kết hợp giữa kinh tế học và khoa học môi trường, nhằm phân tích và đánh giá các tác động qua lại giữa hoạt động kinh tế và môi trường tự nhiên. Nó không chỉ xem xét giá trị kinh tế của tài nguyên thiên nhiên mà còn đưa ra các công cụ và chính sách giúp quản lý, sử dụng tài nguyên hiệu quả và bảo vệ môi trường.

Cách đây gần 2 năm, mở đầu bài phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế xanh (GEF) 2023 diễn ra vào ngày 2/11/2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính khẳng định, thế giới đang diễn biến khó lường, xung đột địa chính trị diễn ra gay gắt, khủng hoảng do biến đổi khí hậu và cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên đang đặt ra nhiều thách thức. Tuy nhiên, điều này cũng mở ra các cơ hội mới đối với phát triển kinh tế - xã hội của từng quốc gia. Trong bối cảnh đó, phát triển kinh tế xanh và bền vững là chìa khóa và là hướng đi bắt buộc của các quốc gia trên toàn cầu.

Người đứng đầu Chính phủ Việt Nam nhấn mạnh, Việt Nam luôn đề cao quan điểm phát triển bao trùm, xanh và bền vững, với mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, không hy sinh tiến bộ và công bằng xã hội để chạy theo tăng trưởng kinh tế đơn thuần. Việt Nam quyết tâm xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ gắn với chủ động, tích cực hội nhập quốc tế sâu rộng, toàn diện, thực chất, hiệu quả, lấy nội lực là cơ bản, chiến lược, quyết định, lâu dài, ngoại lực là quan trọng, đột phá. Đồng thời, đẩy mạnh triển khai 3 đột phá chiến lược về thể chế, hạ tầng và nhân lực; thúc đẩy phát triển dựa trên khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Nhiều chuyên gia đầu ngành về lĩnh vực môi trường nêu quan điểm, phát triển bền vững được định nghĩa là sự phát triển đáp ứng các nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Để đạt được điều đó, cần có sự cân bằng giữa ba trụ cột: Kinh tế, xã hội và môi trường. Thực tế cho thấy, kinh tế môi trường giữ vai trò then chốt trong việc định giá tài nguyên thiên nhiên. Cụ thể, nước, rừng, không khí – những tài nguyên trước đây bị xem là “miễn phí”– được tính vào chi phí sản xuất, qua đó khuyến khích sử dụng tiết kiệm và hiệu quả. Hay khi phân tích chi phí - lợi ích môi trường giúp chúng ta hoạch định chính sách phát triển mà vẫn đảm bảo không làm suy giảm chất lượng môi trường. Bên cạnh đó, việc áp dụng công cụ kinh tế như thuế môi trường, phí xả thải, hệ thống cấp phép phát thải có thể giao dịch (carbon credit...) giúp điều chỉnh hành vi của các cá nhân và doanh nghiệp. Và cuối cùng là việc khuyến khích đầu tư xanh giúp hỗ trợ chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải và đổi mới công nghệ thân thiện môi trường.

Có thể lấy ví dụ minh họa rõ nét nhất trong việc đánh thuế carbon ở Thụy Điển đã giúp giảm phát thải CO₂ mà không làm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế. Hay chương trình chi trả dịch vụ môi trường rừng (PES) ở Việt Nam đã mang lại lợi ích kinh tế cho cộng đồng địa phương và bảo vệ rừng hiệu quả.

Vị thế của kinh tế môi trường trong kỷ nguyên vươn mình

Trao đổi với Phóng viên Tạp chí Kinh tế Môi trường, ông Nguyễn Công Hùng, Ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Phó Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam cho biết, kinh tế, môi trường là 2 vấn đề nóng, có mối liên kết chặt chẽ với nhau. Bởi, việc phát triển kinh tế không thể bất chấp tất cả để ảnh hưởng đến môi trường.

Ông Hùng chỉ rõ, Hà Nội là thành phố có mức độ ô nhiễm môi trường khá cao. Việc ô nhiễm này xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Trong đó, nguyên nhân có lẽ quan trọng nhất chính là từ việc phát triển kinh tế. Ô nhiễm xuất phát từ việc các nhà máy, cơ sở sản xuất xả thải ra môi trường, hay từ các phương tiện vận tải quá đông và nhiều loại xe cũ, không đảm bảo tiêu chuẩn khi xả thải. Vì vậy, muốn đảm bảo kinh tế bền vững thì việc đầu tiên là đảm bảo sức khoẻ cho người dân. Chất thải, khí thải xả ra gây ô nhiễm đều gây ảnh hưởng tới sức khoẻ. Ông Hùng nói thêm, ngoài việc bảo vệ môi trường sống, chúng ta cần phải tạo môi trường kinh doanh ổn định và bình đẳng thì mới giúp nền kinh tế phát triển bền vững. “Nghị định 70 vừa rồi có những điều rất công bằng. Ví dụ bỏ thuế khoán đối với các hộ kinh doanh, điều này hoàn toàn đúng bởi vì khi kinh doanh thì phải chịu các điều kiện kinh doanh như doanh nghiệp, kể cả kinh danh cá thể hay hợp tác xã. Chúng ta đều kinh doanh thì phải có nghĩa vụ như nhau.

Ông Nguyễn Công Hùng chia sẻ: “Kinh tế - Môi trường có nghĩa rất rộng, nhưng 2 vấn đề này phải đồng bộ, phải song hành với nhau từ chính sách quản lý Nhà nước cho đến các sản phẩm và quản lý các sản phẩm, xây dựng các điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, giảm bớt chi phí là, tôi cho rằng điều này rất quan trọng. Tôi cho rằng, thông tin trên Tạp chí Kinh tế Môi trường về lĩnh vực phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế xanh hướng tới phát triển bền vững là rất cần thiết cho doanh nghiệp trong khối kinh tế tư nhân. Đây là một kênh thông tin quan trọng, hữu ích đối với doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi số, chuyển đổi xanh”.

TS.Trần Khắc Tâm, Đại biểu Quốc hội khóa XIII, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Sóc Trăng cho rằng, Đảng, Chính phủ đã rất nhiều lần khẳng định vai trò, vị thế quan trọng của kinh tế tư nhân trong việc phát triển kinh tế thời gian qua và trong Kỷ nguyên mới. Lãnh đạo Đảng, Chính phủ cũng đã có những cam kết và hành động thúc đẩy khu vực này trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế. Ông Tâm nhấn mạnh, trong các văn kiện quan trọng cũng đã khẳng định vai trò của kinh tế tư nhân. Cụ thể, Nghị quyết Trung ương 5 (Khóa XII) của Đảng Cộng sản Việt Nam xác định kinh tế tư nhân là "một động lực quan trọng của nền kinh tế" và cần được tạo điều kiện phát triển mạnh mẽ, bền vững. Bên cạnh đó, các văn kiện Đại hội XIII tiếp tục nhấn mạnh việc "khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi để kinh tế tư nhân phát triển lành mạnh, hiệu quả, bền vững. 

Tiếp theo là Việt Nam đã có những bước cải thiện môi trường kinh doanh để “cởi trói” cho kinh tế tư nhân. Chính phủ đã liên tục cải cách thể chế, cắt giảm thủ tục hành chính, cải thiện môi trường đầu tư để doanh nghiệp tư nhân dễ dàng tiếp cận thị trường. Điều đó được thể hiện qua chỉ số Môi trường Kinh doanh của Việt Nam đã có nhiều cải thiện trong những năm qua.

Liên quan đến pháp lý, Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư được sửa đổi nhằm giảm rào cản, khuyến khích khởi nghiệp và sáng tạo. Chính phủ đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ vốn, công nghệ, đào tạo nhân lực và phát triển thị trường cho doanh nghiệp tư nhân. Chính phủ đã có nhiều hành động thiết thực để thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo, đó là việc hỗ trợ startup và doanh nghiệp công nghệ cao được triển khai nhằm thúc đẩy sáng tạo và chuyển đổi số.

“Mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký Nghị quyết số 68 NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, đánh dấu bước ngoặt rất lớn trong tiến trình phát triển kinh tế tư nhân. Tôi cho rằng, Nghị quyết 68 sẽ tạo bước ngoặt cải cách thể chế với một sự thay đổi về chất, giúp nâng vai trò của doanh nghiệp tư nhân để phát triển bền vững nếu được thực thi đúng và đầy đủ.... Tôi và nhiều doanh nhân đều có chung nhận định, việc ban hành Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị sẽ tạo ra động lực rất lớn cho doanh nghiệp tư nhân phát triển. Bởi Nghị quyết này nêu rõ việc đổi mới tư duy và có những giải pháp đột phá để phát huy mạnh mẽ hơn nữa vai trò của kinh tế tư nhân”, TS Trần Khắc Tâm nói.  Vị này chia sẻ, một điểm mới và rất quan trọng của Nghị quyết 68 đó là việc Đảng, Nhà nước đã xác lập vai trò then chốt của kinh tế tư nhân. Cụ thể, lần đầu tiên, kinh tế tư nhân được xác định là “một động lực quan trọng nhất” của nền kinh tế quốc dân, thay vì chỉ là “một trong những động lực” như trước đây. Đây là sự thay đổi mang tính lịch sử trong tư duy và định hướng phát triển kinh tế của Đảng.

“Tôi là người thường xuyên theo dõi Tạp chí Kinh tế Môi trường và thấy rằng, các thông tin trên Tạp chí rất kịp thời, hữu ích đối với cộng đồng doanh nghiệp nói chung, khối kinh tế tư nhân nói riêng. Đó là các thông tin tuyên truyền về chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước về chính trị, kinh tế xã hội, về các giải pháp phát triển kinh tế bền vững; các chính sách của Đảng, Nhà nước về phát triển cộng đồng doanh nghiệp, phát triển kinh tế tư nhân… Bên cạnh đó, tôi đã đọc được rất nhiều bài viết khoa học, chuyên sâu, mang ý nghĩa tư vấn, phản biện, góp ý của các nhà khoa học đầu ngành trong lĩnh vực kinh tế, môi trường được đăng trên Tạp chí Kinh tế Môi trường. Đây  là những bài viết có tác động xã hội, rất hữu ích đối với cộng đồng doanh nghiệp.

Những bài phản biện xã hội về các chính sách phát triển kinh tế, xã hội, những bài viết hiến kế cho cộng đồng doanh nghiệp có thể bứt phá, vươn mình. Thực tế cho thấy lâu nay, Tạp chí Kinh tế Môi trường cũng là kênh đem tiếng nói của cộng đồng doanh nghiệp đến với các cơ quan hữu quan”, TS.Trần Khắc Tâm nêu quan điểm. Vị này nói thêm, giải quyết mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường là một trong những nội dung căn bản của đường lối đổi mới tại Việt Nam trong những năm qua, trong hiện tại và cả tương lai. Giải quyết tốt mối quan hệ này là vấn đề đặt ra cấp bách trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội hướng đến sự phát triển bền vững. Đó là xu thế chung toàn cầu.

Vì thế, trong quá trình phát triển để đạt được sự kỳ vọng của Đảng, Nhà nước, cộng đồng doanh nghiệp nói chung, kinh tế tư nhân nói riêng rất cần sự tham vấn của các chuyên gia, nhà khoa học, đặc biệt trong việc phát triển kinh tế bền vững. Tôi, với tư cách cũng là chủ một doanh nghiệp tư nhân cũng rất cần sự tư vấn, gợi mở của các chuyên gia, nhà khoa học về vấn đề phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường. Và, những thông tin như vậy, tôi đã thấy trên Tạp chí Kinh tế Môi trường và một số cơ quan báo chí khác.

Hiện nay, trong Nghị quyết 68 nêu rất rõ, Nhà nước sẽ mở rộng sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào các dự án trọng điểm, quan trọng quốc gia. Đối với mỗi dự án lớn, vấn đề đánh giá tác động môi trường cần phải thực hiện rất nghiên túc và kỹ lưỡng. Vì vậy, cộng đồng doanh nghiệp rất cần sự tư vấn phản biện của các nhà khoa học. Và, báo chí sẽ là kênh thông tin quan trọng để truyền tải các nội dung đó.