Làn sóng siết chặt mạng xã hội với trẻ em

Năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt lịch sử khi hàng loạt quốc gia từ Úc đến châu Âu đồng loạt chuyển từ "khuyến nghị" sang "luật hóa" việc cấm, hoặc hạn chế trẻ em tiếp cận mạng xã hội. Không còn là những lời kêu gọi tự nguyện, các chính phủ đang dựng lên những hàng rào pháp lý buộc các ông lớn công nghệ phải chịu trách nhiệm trực tiếp.

Nguồn: techtimes.vn.

 Chiến lược toàn cầu: Từ "cấm đoán cứng" đến kiểm soát thuật toán

Úc đang lĩnh xướng làn sóng pháp lý này bằng biện pháp mạnh tay chưa từng có: Cấm hoàn toàn trẻ dưới 16 tuổi tiếp cận mạng xã hội. Điểm đột phá là đạo luật chuyển gánh nặng tuân thủ từ phụ huynh sang các nền tảng công nghệ, với chế tài xử phạt lên tới 32 triệu USD nếu vi phạm.

Trong khi đó, châu Âu chọn cách tiếp cận đa chiều và linh hoạt hơn, tập trung vào việc siết chặt "xác minh độ tuổi" và kiểm soát nội dung. Điển hình như Pháp và Na Uy đều có những chính sách hạn chế trẻ em dưới 15 tuổi dùng mạng xã hội hoặc yêu cầu phải có sự giám sát của cha mẹ kèm theo, còn Anh thì thông qua Đạo luật an toàn trực tuyến để chủ động trong việc kiểm duyệt nội dung nhằm siết chặt và hạn chế các nội dung xấu độc trên mạng xã hội.

Dù phương thức khác nhau, từ "bức tường lửa" của Úc đến các rào cản kỹ thuật của châu Âu, mẫu số chung là sự chấm dứt kỷ nguyên "tự do điều tiết", buộc các ông lớn công nghệ phải chịu trách nhiệm pháp lý thực sự.

Bài toán xác minh danh tính

Tuy nhiên, việc thực thi các lệnh cấm này đang vấp phải một rào cản lớn: Làm thế nào để xác minh độ tuổi trên môi trường mạng mà không xâm phạm quyền riêng tư?

Đây là "gót chân Achilles" của mọi đạo luật an toàn mạng hiện nay. Để xác định một người dùng có dưới 16 tuổi hay không, các nền tảng buộc phải thu thập dữ liệu định danh (ID, hộ chiếu) hoặc sử dụng công nghệ sinh trắc học (quét khuôn mặt).

Điều này tạo ra một nghịch lý: Để bảo vệ trẻ em, chúng ta buộc phải thu thập nhiều dữ liệu nhạy cảm hơn của công dân. Các nhà hoạt động quyền riêng tư lo ngại rằng việc tạo ra các cơ sở dữ liệu khổng lồ chứa thông tin định danh của hàng triệu người dùng sẽ biến các nền tảng này thành "miếng mồi ngon" cho tin tặc. Hơn nữa, sự phát triển của công nghệ VPN (mạng riêng ảo) cho phép trẻ em dễ dàng "fake IP" để lách luật, biến các rào cản kỹ thuật trở nên vô nghĩa nếu không có giải pháp toàn diện.

 Bảo vệ hay cô lập?

Làn sóng lập pháp năm 2025 cũng khơi mào cho một cuộc tranh luận sâu sắc về quyền của trẻ em. Phe ủng hộ cho rằng, trong bối cảnh khủng hoảng sức khỏe tâm thần, rối loạn lo âu và nạn bắt nạt trực tuyến gia tăng, việc "ngắt kết nối" là biện pháp cấp bách để cứu lấy tuổi thơ của các em. Họ coi mạng xã hội như rượu hay thuốc lá - những sản phẩm cần hạn chế độ tuổi nghiêm ngặt vì tính chất gây nghiện và tác hại lâu dài.

Ngược lại, các nhóm bảo vệ quyền kỹ thuật số và một số chuyên gia tâm lý lại cảnh báo về nguy cơ "cô lập". Đối với nhiều thanh thiếu niên, đặc biệt là nhóm yếu thế (như trẻ em ở vùng sâu vùng xa), mạng xã hội là kênh quan trọng để tìm kiếm sự đồng cảm, kiến thức và kết nối xã hội.

Internet đã trở thành "lớp học không biên giới" và nguồn tri thức thiết yếu cho thế hệ trẻ ngày nay.

Việc cấm đoán toàn diện có thể tước đi quyền tiếp cận thông tin và cơ hội giao tiếp của các em, đẩy các em vào trạng thái cô đơn hoặc tìm đến các nền tảng "web đen" (dark web) thiếu kiểm soát hơn.

Hơn nữa, nhiều ý kiến cho rằng việc giao phó hoàn toàn trách nhiệm cho công nghệ hay pháp luật có thể khiến các bậc phụ huynh lơ là vai trò giáo dục. Một "hàng rào kỹ thuật" dù cao đến đâu cũng không thể thay thế được "hàng rào nhận thức" được xây dựng từ gia đình.

 Bài học cho Việt Nam và xu hướng tương lai

Nhìn vào bức tranh toàn cảnh năm 2025, có thể thấy thế giới đang dịch chuyển từ trạng thái "thả nổi" sang "kiểm soát chặt chẽ". Dù cách thức thực hiện khác nhau - từ lệnh cấm cứng rắn của Úc đến mô hình đồng thuận của Pháp - nhưng mẫu số chung là sự chấm dứt thời kỳ "miễn trừ trách nhiệm" của các nền tảng xuyên biên giới.

Đối với Việt Nam, một quốc gia có tỷ lệ người dùng Internet trẻ tuổi rất cao, những động thái quốc tế này mang lại nhiều bài học quý giá. Thứ nhất, cần hoàn thiện hành lang pháp lý để buộc các nền tảng xuyên biên giới phải có trách nhiệm thực chất hơn trong việc lọc nội dung và xác thực tài khoản. Thứ hai, giải pháp kỹ thuật phải đi đôi với bảo vệ dữ liệu cá nhân. Và cuối cùng, quan trọng nhất, luật pháp chỉ là công cụ hỗ trợ. "Hệ miễn dịch số" thực sự của trẻ em vẫn phải được bồi đắp từ giáo dục kỹ năng, để các em có thể tự chủ và an toàn dù sống trong bất kỳ môi trường pháp lý nào.

Sự đồng hành, giám sát tinh tế của phụ huynh chính là "lá chắn" hiệu quả nhất bảo vệ trẻ trên môi trường số.

Cuộc chiến bảo vệ trẻ em trên không gian mạng hiện chưa tới hồi kết, nhưng năm 2025 đánh dấu thời điểm nhân loại quyết tâm giành lại quyền kiểm soát từ tay các thuật toán vô tri./.

Tài liệu tham khảo:

1. Reuters (2025), From Australia to Europe, countries move to curb children's social media access, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/australia-europe-countries-move-curb-childrens-social-media-access-2025-12-09/.

2. United Nations (2025), Social media: Age-related bans won’t keep kids safe, UNICEF warns, https://news.un.org/en/story/2025/12/1166557.