Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân: “Là nhà báo thì hãy viết đi!”

Một thế kỷ qua, báo chí cách mạng Việt Nam không chỉ là tiếng nói của thời đại mà còn là người bạn đồng hành cùng những khúc quanh lịch sử. Theo nhà báo Huỳnh Dũng Nhân, dù công nghệ có thay đổi, tư duy làm báo có hiện đại hóa thì giá trị cốt lõi của người làm báo vẫn là lương tâm và trách nhiệm.

Không chỉ được biết đến là một cây bút phóng sự nổi tiếng trong thập niên 90, nhà báo Huỳnh Dũng Nhân còn là một nhà văn, giảng viên của nhiều thế hệ sinh viên báo chí tại TP Hồ Chí Minh. Ông từng là Phó ban nghiệp vụ Hội Nhà báo Việt Nam, Phó chủ tịch Hội Nhà báo TP Hồ Chí Minh, Tổng biên tập Tạp chí Nghề báo.

Trong không khí cả nước hướng về kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025), phóng viên Tạp chí Tin học và Đời sống đã có buổi trò chuyện, trao đổi với nhà báo Huỳnh Dũng Nhân về những dấu mốc đáng nhớ của báo chí cách mạng và vai trò của người làm báo trong kỷ nguyên số.

Sau khi nghỉ hưu, nhà báo Huỳnh Dũng Nhân đã vẽ hàng trăm bức tranh chân dung các nhà báo. Ảnh NVCC.

PV: Chào nhà báo Huỳnh Dũng Nhân. Khi nhìn lại chặng đường một thế kỷ của báo chí cách mạng Việt Nam ông có cảm xúc và suy nghĩ gì về vai trò và vị thế của người làm báo?

 Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân: 100 năm là một con số rất lớn, là con số tròn mang một dấu ấn rất đặc biệt trong lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam. Lứa tuổi của các nhà báo mà biết rõ những năm tháng của 100 năm báo chí thì không còn mấy người nữa. Những vị cao niên của báo chí cách mạng Việt Nam đạt được cột mốc 100 năm cũng không có ai. Chỉ riêng con số thời gian thôi đã là một dấu ấn, một điều khiến chúng ta suy ngẫm về lịch sử.

Để đạt được cột mốc 100 năm thì báo chí đã trải qua nhiều biến động, thay đổi, dấu ấn và thăng trầm của cuộc sống. Có những thành công đáng kể và cũng còn những điều chưa thực sự như mong muốn, không chỉ đối với báo chí mà còn với cả đất nước. Thực ra, báo chí Việt Nam đã xuất hiện từ trước năm 1925, nhưng đó là thời kỳ báo chí nằm dưới sự kiểm soát của chế độ thực dân Pháp. Ta chỉ tính từ năm 1925 khi Bác Hồ sáng lập ra Báo Thanh Niên - mốc đánh dấu sự ra đời của nền báo chí cách mạng.100 năm này về tuổi, thời gian đều quá lớn. Nhưng có một điều đặc biệt là báo chí Việt Nam hình như đang có một sức sống mới, có những dấu hiệu vươn lên mạnh mẽ, dáng dấp như trẻ lại với những thay đổi của công nghệ, của thời cuộc, cả cách làm báo, tư duy của người viết cũng như là người đọc báo. Báo chí giờ đây còn hội nhập quốc tế, mang vóc dáng hiện đại hơn, không già cỗi mà ngược lại, rất tiến bộ và gắn liền với thời đại.

PV: Theo ông, những dấu mốc quan trọng nào trong lịch sử 100 năm qua đã định hình nên bản sắc và giá trị của báo chí cách mạng Việt Nam?

Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân: Có thể nói, báo chí cách mạng Việt Nam đã gắn bó mật thiết với các giai đoạn lịch sử trọng đại của đất nước.

Thứ nhất, giai đoạn 1925 - 1945: đây là thời điểm khởi đầu khi báo chí cách mạng ra đời, hoạt động trong bí mật của các tổ chức và môi trường khác nhau. Có những tờ báo được ra đời ngay trong nhà tù, nơi nhiều chiến sĩ cách mạng bị giam cầm nhưng vẫn bền bỉ duy trì hoạt động tuyên truyền, truyền bá tư tưởng cách mạng. Thời điểm này còn nhiều khó khăn bởi vì chế độ thực dân liên tục kiểm duyệt, đàn áp nên chưa hoạt động được liên tục và thực sự mạnh mẽ. Chúng ta cứ mở tờ nào thì thực dân Pháp đóng cửa tờ báo ấy. Nhưng đó là những bước đi đầu tiên đầy quả cảm của báo chí cách mạng.

Thứ hai, giai đoạn 1945 - 1954: Sau Cách mạng Tháng Tám và thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, chúng ta là đất nước độc lập, có chủ quyền, có nền báo chí hoạt động một cách công khai và lớn mạnh hơn. Báo chí đã góp phần tuyên truyền cho các cuộc kháng chiến của đất nước ta như Chiến dịch Điện Biên Phủ, Giải phóng Thủ đô hay tuyên truyền cho công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc. Mặc dù thời gian này báo chí chưa hoạt động mạnh lắm nhưng đã mang trong mình dấu ấn thứ hai của báo chí cách mạng là báo chí được tổ chức có hệ thống, từng bước hình thành nền tảng chuyên nghiệp.

Thứ ba, giai đoạn từ 1954 - 1975: Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, báo chí tiếp tục đồng hành với công cuộc kháng chiến chống Mỹ, vừa tuyên truyền xây dựng miền Bắc, vừa phản ánh khí thế đấu tranh giải phóng miền Nam. Báo chí đã tuyên truyền xây dựng đấu tranh, động viên quân đội, Nhân dân tham gia các hoạt động cách mạng như đường Trường Sơn, giải phóng các thành đô. Giai đoạn này báo chí đã đóng góp rất tích cực. Sự có mặt của lực lượng báo chí lúc đó là cầu nối giữa Đảng, quân đội, chiến sĩ, đồng bào và cả hai miền đất nước; báo chí đã tuyên truyền động viên kịp thời, đưa ra những nhân tố cách mạng, những tấm gương điển hình, tạo ra lời kêu gọi các tầng lớp thanh niên lên đường cứu nước rất hào hùng và thiết thực.

Giai đoạn này kéo dài tới năm 1975, khi chúng ta giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước thì báo chí chuyển sang giai đoạn tuyên truyền cho những đổi mới sau kháng chiến thành công, chúng ta bắt đầu xây dựng thêm một nửa đất nước nữa. Như cách ví von chúng ta thường nói là “niềm vui nhân đôi, nỗi buồn sẻ nửa, khó khăn sẻ nửa”. Báo chí đã đáp ứng được nhiệm vụ đó. Tuy nhiên, báo chí cũng giống như các ngành khác phải “vừa chạy vừa xếp hàng”, tức là vừa làm việc vừa sắp xếp lại lực lượng, xây dựng lại bộ máy của mình, đội ngũ của mình cho nên cũng chưa hoàn chỉnh lắm.

Thứ tư, giai đoạn sau 1975 và đặc biệt là từ năm 1986 khi đất nước bước vào thời kỳ đổi mới. Khi đất nước đi vào công cuộc đổi mới thì báo chí cũng thật sự chuyển mình. Báo chí thậm chí còn đi trước nhiều phong trào để động viên, tuyên truyền, phản ánh được công cuộc đổi mới. Lúc này báo chí thực sự lớn mạnh và mang dáng dấp ngày càng chuyên nghiệp, có lực lượng chuyên sâu, lực lượng cần thiết trên tất cả các mặt trận.

Chúng ta có phát thanh, truyền hình cũng mạnh hơn. Còn đội ngũ Thông tấn xã đã tham gia rất tích cực trong chiến trường và cũng là thành phần nòng cốt để giúp đỡ đất nước đi vào công cuộc đổi mới một cách thiết thực hơn. Từ 1986 trở đi, trong giai đoạn chiến tranh biên giới phía Bắc và Tây Nam. Hai giai đoạn này báo chí cũng hoạt động hết mình, hết sức và có những đóng góp rất thiết thực.

Đặc biệt, trong giai đoạn đại dịch COVID-19, báo chí lúc đó không còn là công cụ thông tin đơn thuần nữa, mà trở thành chiếc cầu nối giữa chính quyền và người dân, là nguồn động viên tinh thần giữa những ngày cả nước căng mình chống dịch. Có những phóng viên không ngại nguy hiểm, xông pha vào tâm dịch, ăn ngủ cùng y bác sĩ, cùng lực lượng tuyến đầu để phản ánh trung thực và lay động lòng người. Đó không chỉ là nghiệp vụ mà còn là trách nhiệm công dân, là tâm huyết của người làm báo với cộng đồng.

Hay trong trận bão Yagi năm ngoái, một trận bão lịch sử mà báo chí đã góp phần quan trọng trong việc cảnh báo, hướng dẫn phòng tránh, rồi sau đó là phản ánh thiệt hại, hỗ trợ kết nối cứu trợ. Nếu không có báo chí thì chúng ta không thể nào nói lên được hết những việc xung quanh, không thể có phong trào đóng góp của người dân ở khắp mọi nơi.

Báo chí còn tuyên truyền rất tốt về đời sống văn hoá, xã hội. Chúng ta thử tưởng tượng nếu không có báo chí thì cuộc sống tẻ nhạt như thế nào. Báo chí cách mạng Việt Nam luôn luôn gắn với cuộc đời, với các hoạt động của Đảng và Nhà nước, trở thành cầu nối giữa chính quyền và người dân, giữa chủ trương chính sách và thực tiễn cuộc sống.

Không chỉ là cây bút kỳ cựu, nhà báo Huỳnh Dũng Nhân còn là người thầy tận tâm với sứ mệnh truyền lửa nghề cho lớp trẻ. Ảnh NVCC.

PV: Trong bối cảnh báo chí đang chuyển mình mạnh mẽ dưới tác động của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI), theo ông, người làm báo cần thích nghi, giữ gìn đạo đức nghề nghiệp như thế nào để không đánh mất bản sắc của báo chí cách mạng?

Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân: Chúng ta đang sống trong thời kỳ 4.0 với sự phát triển vũ bão của công nghệ số và AI. Công nghệ tiến nhanh hơn so với tốc độ phát triển của báo chí. Do đó, thách thức đặt ra là báo chí đặc biệt là báo chí truyền thống phải thay đổi tư duy, kỹ thuật và sẵn sàng “sống cùng” công nghệ.

Mình không chạy đua với công nghệ về mặt kỹ thuật đơn thuần mà là con người điều hành nó. Từ tư duy, tư tưởng cho đến tinh thần chủ động sống chung và chiến thắng nó mới là điều quan trọng. Chúng ta vận dụng công nghệ để phục vụ có lợi cho báo chí chính thống của mình.

Công nghệ số tiến nhanh, nếu không có đội ngũ nào nắm bắt nó, sử dụng nó, vận dụng nó thì chúng ta thua là cái chắc. Đối với một cơ quan báo chí, nếu không chuyển đổi số thì sẽ bị lạc hậu khá nhanh. Đấy là thách thức lớn đối với báo chí chính thống.

Hiện nay hạ tầng kỹ thuật cơ sở chưa đáp ứng kịp, mặt bằng ứng dụng công nghệ số chưa đồng đều nên một số báo lớn có thể chạy đua và kịp theo công nghệ số, nhưng một số đơn vị khác lại không đủ kỹ thuật, không đủ con người, tiềm lực kinh tế thì không chạy đua được với thời đại công nghệ số.

Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân tặng tranh vẽ Bác Hồ đọc Báo Nhân Dâncho nhà báo Lê Quốc Minh, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam. Hiện bức tranh được treo tại Khu Di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Ảnh NVCC

PV: Có ý kiến cho rằng, bản sắc nghề báo đang đứng trước nguy cơ bị "pha loãng" giữa dòng chảy công nghệ và mạng xã hội. Ông nhìn nhận thế nào về điều này, và theo ông, báo chí chính thống cần làm gì để giữ vững vai trò định hướng và giá trị cốt lõi?

Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân: Trong thời đại công nghệ số cũng đòi hỏi người làm báo phải tăng tốc độ tác nghiệp hơn, linh hoạt hơn, đa phương tiện hơn, ứng dụng công nghệ nhiều hơn… Hiện nay với sự xuất hiện của nhiều loại hình báo chí, rất cần view (nhiều lượt xem), cần bạn đọc đến với mình. Có người đọc thì mới có quảng cáo, có quảng cáo thì báo chí mới tồn tại được. Tuy nhiên, nếu chạy theo quảng cáo mà không làm báo một cách đàng hoàng, không giữ vững lương tâm và đạo đức nghề nghiệp thì rất dễ dẫn đến tình trạng tha hóa.

Để không có tha hóa biến chất thì các cơ quan báo chí cần giám sát chặt chẽ các vấn đề liên quan đến tài chính, đặc biệt là quản lý chỉ tiêu quảng cáo và lượt view. Nếu đặt ra chỉ tiêu bao nhiêu quảng cáo, bài viết phải có bao nhiêu lượt view để được nhận lương, nhuận bút vô hình trung tạo áp lực khiến phóng viên làm mọi cách, dễ dẫn đến những sai lệch trong đạo đức và chất lượng nghề báo.

Đối với người làm báo, đạo đức nghề nghiệp và lương tâm là yếu tố cực kỳ quan trọng. Một người làm báo chân chính không thể cho phép mình làm những việc hổ thẹn như vu khống, moi móc sai phạm để tống tiền, hay lợi dụng quyền lực báo chí để “đánh hội đồng” ai đó chỉ vì mục đích trục lợi.

Tại sao có một số tờ báo bị “thổi còi” thường xuyên trong khi có những cơ quan báo chí, nhà báo lại không bị “thổi còi”?. Những cơ quan báo chí nào quản lý phóng viên không chặt chẽ, đặt nặng vấn đề kinh tế lên cao hơn chất lượng nội dung thì sẽ rơi vào tình trạng tha hóa, mất uy tín với độc giả. 

Muốn ngăn chặn điều này, cần quản lý tốt đội ngũ phóng viên, cần đặt lương tâm làm báo lên trên, kiểm soát chặt chẽ nội dung trước khi đăng tải và sử dụng đúng chức năng của giấy phép hoạt động. Đây là những giải pháp quan trọng để hạn chế tình trạng nhà báo bị biến chất, xa rời sứ mệnh của nghề báo cách mạng.

PV: Nếu được chọn một điều giản dị nhất để kỷ niệm ngày 21/6 - không cần nghi thức, không cần hoa - ông sẽ chọn điều gì?

Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân: Tôi chỉ có một câu đơn giản: Là nhà báo thì hãy viết đi, là họa sĩ thì hãy vẽ đi, là nhà văn thì hãy sáng tác đi. Không còn nhiều thời gian nữa đâu - chúng ta phải làm việc!

 
Trân trọng cảm ơn ông!