Nobel 2025: 5 công trình khoa học sẽ định hình tương lai y học và công nghệ

Mùa Giải Nobel danh giá đã chính thức khởi động. Mặc dù Ủy ban Nobel luôn giữ kín danh sách đề cử, giới chuyên môn đã xác định 5 công trình đột phá nhất, mở ra những chân trời mới trong điều trị bệnh tật và công nghệ thông tin.

Cuộc cách mạng giảm cân và dược phẩm 

Đại dịch béo phì đang hoành hành khắp thế giới, với cứ tám người lại có một người mắc bệnh. Trong bối cảnh đó, sự xuất hiện của các loại thuốc mô phỏng hormone GLP-1 (peptide giống glucagon 1) đã gây ra một cơn chấn động. Loại thuốc này, điển hình là semaglutide, không chỉ kiểm soát đường huyết hiệu quả cho bệnh nhân tiểu đường tuýp 2 mà còn có khả năng giảm cảm giác thèm ăn, mở ra kỷ nguyên mới cho việc điều trị béo phì và các bệnh lý liên quan.

Ba nhà khoa học đóng vai trò then chốt trong đột phá này là Svetlana Mojsov (nhà hóa sinh), Joel Habener (nhà nội tiết học) và Lotte Bjerre Knudsen (nhà khoa học dược phẩm). Mojsov và Habener là những người đầu tiên xác định và tổng hợp GLP-1, trong khi Knudsen tại Novo Nordisk đã đóng góp quyết định vào việc phát triển hormone này thành một loại thuốc giảm cân ổn định và hiệu quả. Việc bộ ba này được trao Giải thưởng Nghiên cứu Y học Lâm sàng Lasker-DeBakey năm 2024 củng cố niềm tin rằng đây sẽ là công trình được xướng tên tại Stockholm.

GLP-1 tái định hình phương pháp điều trị cho người lớn mắc bệnh tiểu đường và béo phì. 

Cùng nằm trong danh sách Y sinh tiềm năng là một thành tựu nhân đạo vĩ đại: biến bệnh xơ nang (Cystic Fibrosis) từ một án tử thành một tình trạng có thể kiểm soát. Nhờ công trình của bộ ba Michael J. Welsh, Jesús (Tito) González và Paul Negulescu, các nhà khoa học đã hiểu được cơ chế hoạt động sai của protein gây bệnh (CFTR) và phát triển thành công liệu pháp kết hợp thuốc ba thành phần (Trikafta/Kaftrio). Thành tựu này đã cải thiện đáng kể tuổi thọ và chất lượng sống cho hàng nghìn bệnh nhân, khiến tổ chức Make-A-Wish phải loại xơ nang khỏi danh mục bệnh nan y, một minh chứng không thể chối cãi về tầm ảnh hưởng của nghiên cứu này.

Nền móng cho kỷ nguyên công nghệ thông tin mới

Trong lĩnh vực Vật lý và Hóa học, hai công trình đang được kỳ vọng sẽ định hình lại cách chúng ta xử lý thông tin và dữ liệu di truyền.

Thứ nhất là lĩnh vực Điện toán Lượng tử. Mặc dù còn non trẻ, nhưng điện toán lượng tử được giới chuyên môn như David Pendlebury của Clarivate đánh giá là xứng đáng nhận giải. Công trình được chú ý là nghiên cứu về bit lượng tử (qubit), đơn vị thông tin cơ bản của máy tính lượng tử, do hai nhà vật lý David P. DiVincenzo và Daniel Loss thực hiện. Nghiên cứu lý thuyết của họ, được trích dẫn hàng chục nghìn lần, đã cung cấp nền tảng vững chắc để các kỹ sư hiện thực hóa các máy tính lượng tử có khả năng giải quyết những bài toán phức tạp mà siêu máy tính thông thường bó tay.

Thứ hai là Công nghệ Giải trình tự DNA Thế hệ mới (NGS). Nếu như dự án Bản đồ Bộ gen Người là một kỳ công tập thể, thì công nghệ giúp nó trở nên khả thi lại là ứng cử viên Nobel hợp lệ. Các nhà hóa học Shankar Balasubramanian và David Klenerman tại Đại học Cambridge cùng nhà vật lý sinh học Pascal Mayer là bộ ba đứng sau phương pháp NGS. Nhờ công trình của họ, việc giải mã toàn bộ bộ gen người đã giảm từ nhiều tháng và hàng triệu USD xuống chỉ còn một ngày và vài trăm USD. Sự thay đổi mang tính cách mạng này đã mở ra cánh cửa cho y học cá nhân hóa, sinh học, và pháp y, cho phép bác sĩ hiểu rõ hơn về cơ sở di truyền của bệnh tật để cá nhân hóa phác đồ điều trị.

Nobel là giải thưởng danh giá nhất hành tinh vinh danh các thành tựu khoa học, văn học và hòa bình.  

Giải mã bí ẩn cơ thể từ góc độ vi mô

Cuối cùng, một lĩnh vực đang bùng nổ và có ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe con người chính là nghiên cứu về hệ vi sinh vật đường ruột (gut microbiome). Hàng nghìn tỷ vi khuẩn, virus và nấm sống trong cơ thể chúng ta đã được chứng minh là có vai trò vượt xa hệ tiêu hóa, tác động đến miễn dịch, trao đổi chất và thậm chí là thần kinh.

Tiến sĩ sinh vật học Jeffrey Gordon là người tiên phong trong việc giải mã mối quan hệ phức tạp này. Ông đã sử dụng các kỹ thuật giải trình tự gen tiên tiến để hiểu cách vi khuẩn giao tiếp và tương tác với các tế bào con người. Công trình của ông Gordon không chỉ làm sáng tỏ cách hệ vi sinh vật định hình sức khỏe mà còn hướng tới việc phát triển các biện pháp can thiệp bằng thực phẩm nhằm cải thiện sức khỏe đường ruột, đặt nền móng cho một nhánh y học mới dựa trên việc điều chỉnh hệ vi sinh vật.