Tháo gỡ “điểm nghẽn”, trao quyền chủ động: Đưa KH&CN thành động lực phát triển từ cơ sở

Trong nhiều năm, mô hình quản lý nhà nước tập trung đã vô hình chung tạo ra tình trạng “Trung ương ôm việc, địa phương chờ phân bổ”. Thực trạng này đã trở thành một điểm nghẽn, kìm hãm sự chủ động, sáng tạo và tốc độ phát triển khoa học và công nghệ (KH&CN) tại các địa phương.

Để giải quyết vấn đề này và hiện thực hóa mục tiêu đưa KH&CN trở thành động lực phát triển thực sự tại mỗi địa phương, Chính phủ đã có bước đi quyết liệt: Ban hành đồng thời Nghị định số 132/2025/NĐ-CP và Nghị định số 133/2025/NĐ-CP ngày 12/6/2025.

Đây không đơn thuần là sự điều chỉnh hành chính, mà là một bước chuyển thể chế mạnh mẽ, xây dựng mô hình quản trị nhà nước hiện đại, năng động, phản ứng nhanh và gần dân hơn.

Chuyển giao mạnh mẽ, trao quyền thực chất

Nghị định số 132/2025/NĐ-CP được ban hành để phân định rõ thẩm quyền cho mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, đưa công tác quản lý nhà nước về KH&CN xuống tận cấp cơ sở (UBND cấp xã).

Theo đó, UBND cấp xã lần đầu tiên được phân quyền thực hiện các nhóm nhiệm vụ trong 4 lĩnh vực: Đo lường; Chất lượng sản phẩm, hàng hóa; Công nghệ thông tin và Cung cấp thông tin trên môi trường mạng.

Cụ thể, chính quyền xã, phường sẽ trực tiếp kiểm tra nhà nước về đo lường (như phép đo, phương tiện đo, hàng đóng gói sẵn) khi lưu thông trên thị trường; quản lý nhà nước về chất lượng sản phẩm, hàng hóa trên địa bàn; quản lý đầu tư ứng dụng CNTT trong phạm vi quyền hạn và chịu trách nhiệm công khai thông tin về quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, tổ chức bộ máy... trên môi trường mạng.

Sự phân định này đảm bảo không chồng chéo, không bỏ sót nhiệm vụ, giúp chính quyền cơ sở hoạt động hiệu quả, sát thực tế hơn, và giám sát chất lượng, an toàn cho người tiêu dùng ngay từ cấp cơ sở.

Trọng tâm của cuộc cải cách này là Nghị định số 133/2025/NĐ-CP, do Bộ KH&CN chủ trì xây dựng. Nghị định quy định việc phân quyền và phân cấp mạnh mẽ trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ KH&CN cho UBND cấp tỉnh và Chủ tịch UBND cấp tỉnh.

Bộ KH&CN đã tham mưu Chính phủ ban hành 2 nghị định mới nhằm phân quyền, phân cấp mạnh mẽ trong lĩnh vực KH&CN, giúp địa phương chủ động hơn. Ảnh: chinhphu.vn

Tổng cộng có 78 nhiệm vụ được chuyển giao từ Trung ương về địa phương, bao gồm 16 nhiệm vụ phân quyền và 62 nhiệm vụ phân cấp. Đây là một tỷ lệ phân cấp, phân quyền rất cao, chiếm tới 52,5% tổng số nhiệm vụ quản lý nhà nước của Bộ, thể hiện sự quyết tâm và tin tưởng lớn của Trung ương đối với năng lực của chính quyền địa phương.

“Phân quyền” có nghĩa là chuyển giao thẩm quyền quyết định một số nội dung cho UBND cấp tỉnh theo luật định. Giờ đây, địa phương có thực quyền trong các lĩnh vực:

Tự quyết về viễn thông: Cấp phép cung cấp dịch vụ viễn thông cố định mặt đất, chủ động xử lý vi phạm và yêu cầu chấm dứt hoạt động cung cấp dịch vụ.

Tự chủ về chuyển đổi số: Xây dựng và triển khai chiến lược chuyển đổi số riêng của mình, phù hợp với đặc thù và mục tiêu phát triển của tỉnh.

Làm chủ về sở hữu trí tuệ: Quyết định xử lý đơn đăng ký sáng chế, xác lập quyền sở hữu và xử lý các hành vi xâm phạm quyền ngay trong phạm vi địa phương.

Chủ động về nghiên cứu KH&CN: Tự thẩm định và phê duyệt các nhiệm vụ nghiên cứu KH&CN cấp tỉnh, đảm bảo các đề tài bám sát định hướng phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Linh hoạt về chuyển giao công nghệ: Thẩm định, phê duyệt các hợp đồng chuyển giao công nghệ và cho phép thành lập các tổ chức, chi nhánh khoa học có yếu tố nước ngoài.

Song song với đó, 62 nhiệm vụ “phân cấp” được chuyển giao trong 7 lĩnh vực trọng tâm, trao cho địa phương thẩm quyền tổ chức thực thi một khối lượng công việc khổng lồ:

Viễn thông: Địa phương sẽ giải quyết tranh chấp, xử lý việc ngừng kinh doanh dịch vụ, quản lý toàn bộ quy trình cấp, sửa đổi, thu hồi giấy chứng nhận kết nối dịch vụ nội dung trên mạng di động, và trực tiếp tổ chức đấu giá, thu hồi số thuê bao di động H2H.

Tần số vô tuyến điện: UBND cấp tỉnh được trao quyền quản lý toàn bộ quy trình cấp, gia hạn, thu hồi giấy phép sử dụng tần số cho các loại đài vô tuyến điện thiết yếu như đài trên tàu cá, đài nghiệp dư, đài tàu nội địa và mạng vô tuyến nội bộ. Tỉnh cũng là nơi công nhận các tổ chức đủ điều kiện cấp chứng chỉ vô tuyến điện.

Công nghệ thông tin và Chuyển đổi số: Đây là một trong những lĩnh vực được phân cấp sâu rộng nhất. UBND tỉnh trở thành đầu mối tổ chức thẩm định các thiết kế cơ sở và thiết kế chi tiết của các dự án đầu tư ứng dụng CNTT nhóm A sử dụng ngân sách nhà nước tại địa phương. Nội dung thẩm định bao gồm các yếu tố then chốt như mức độ tuân thủ kiến trúc chính phủ điện tử, tính kết nối, liên thông dữ liệu và khả năng bảo đảm an toàn hệ thống.

Sở hữu trí tuệ: Địa phương giữ vai trò chủ chốt trong các nghiệp vụ quan trọng như cấp phó bản và cấp lại văn bằng bảo hộ, đăng ký hợp đồng chuyển quyền sử dụng, tổ chức kiểm tra nghiệp vụ đại diện và giám định sở hữu công nghiệp, cũng như cấp và thu hồi chứng chỉ hành nghề tương ứng.

Năng lượng nguyên tử: UBND cấp tỉnh được giao quyền cấp phép sử dụng các thiết bị bức xạ công nghệ cao, phức tạp như PET/CT, SPECT/CT, và các thiết bị phát tia X dùng trong phân tích, kiểm tra an ninh hoặc hiển vi điện tử. Tỉnh cũng thực hiện cấp chứng chỉ nhân viên bức xạ và tiếp nhận khai báo thiết bị.

Tiêu chuẩn, Đo lường, Chất lượng: Chính quyền địa phương chịu trách nhiệm cấp, sửa đổi, thu hồi các giấy chứng nhận liên quan đến dịch vụ kiểm định, hiệu chuẩn, thử nghiệm, giám định và chứng nhận hệ thống quản lý chất lượng.

Khoa học và Công nghệ (chung): Địa phương sẽ hướng dẫn nghiệp vụ cho ban quản lý khu công nghệ cao, cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động đánh giá, giám định công nghệ và cấp các loại giấy chứng nhận ứng dụng công nghệ cao cho tổ chức, cá nhân và doanh nghiệp.

Sự chuyển giao 78 nhiệm vụ nói trên không chỉ giải quyết tình trạng quá tải ở Trung ương mà còn thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng theo nguyên tắc “Địa phương quyết - Địa phương làm - Địa phương chịu trách nhiệm”.

Nguyên tắc phân quyền, phân cấp được thiết kế chặt chẽ: Không dàn trải, mà dựa trên tính chất kỹ thuật, khả năng thực hiện và điều kiện thực tiễn của địa phương. Chỉ những nhiệm vụ có quy trình kỹ thuật rõ ràng, ổn định và địa phương có đủ năng lực, kinh nghiệm mới được chuyển giao. Ngược lại, những nhiệm vụ mang tính chiến lược, điều phối vùng, hoặc ảnh hưởng lớn đến quốc phòng, an ninh, môi trường và các điều ước quốc tế vẫn thuộc thẩm quyền của Trung ương.

Không chỉ là phân cấp, mà là cải cách toàn diện

Điều làm nên ý nghĩa to lớn của đợt phân cấp lần này là đi kèm với cải cách thủ tục hành chính và một cơ chế trách nhiệm giải trình rõ ràng.

Thứ nhất, về cải cách thủ tục, Nghị định 133 ban hành kèm 6 Phụ lục, trong đó cắt giảm 86 nội dung về hồ sơ và thời gian xử lý. Các lĩnh vực được hưởng lợi trực tiếp bao gồm: Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng (33 nội dung), Sở hữu trí tuệ (17 nội dung), Công nghệ cao (15 nội dung), Tần số vô tuyến điện (9 nội dung), Đăng ký hoạt động KH&CN (8 nội dung), và Chuyển giao công nghệ (4 nội dung). Đây là hành động thực chất nhằm cải thiện môi trường kinh doanh và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Thứ hai, về cơ chế thực thi, Bộ KH&CN sẽ giữ vai trò kiểm soát chiến lược, hỗ trợ kỹ thuật và giám sát thực hiện. Bộ sẽ ban hành hướng dẫn nghiệp vụ cụ thể, tổ chức tập huấn, bồi dưỡng cán bộ địa phương và chuyển giao đầy đủ hệ thống cơ sở dữ liệu liên quan. Đồng thời, Bộ sẽ kiểm tra, giám sát định kỳ quá trình thực hiện tại địa phương để duy trì tính thống nhất và chất lượng quản lý ngành. Về phía địa phương, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm xây dựng kế hoạch triển khai, phân công đầu mối và báo cáo định kỳ. Toàn bộ quy trình thực hiện và kết quả xử lý phải được công khai, minh bạch.

Việc ban hành Nghị định số 132/2025/NĐ-CP và Nghị định số 133/2025/NĐ-CP là một dấu mốc thể chế quan trọng trong năm 2025. Đây là bước đi cụ thể, quyết liệt để hiện thực hóa chủ trương phân quyền, phân cấp, gắn liền với nâng cao hiệu lực quản lý và trách nhiệm của địa phương.

Với sự chủ động được trao, các tỉnh, thành phố có nền tảng vững chắc để thúc đẩy KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, phát triển các doanh nghiệp KH&CN và startup công nghệ từ chính nhu cầu và tiềm năng của địa phương.

Nếu được triển khai đồng bộ, đây sẽ là cú hích thể chế mạnh mẽ, đưa KH&CN từ một lĩnh vực được quản lý tập trung trở thành động lực phát triển nội sinh, mạnh mẽ tại mỗi địa phương, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu cải cách hành chính và phát triển đất nước bền vững./.