‘Tổng công trình sư’ - mô hình tổ chức chiến lược cho nhiệm vụ khoa học đột phá

Một điểm mới quan trọng trong Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (sửa đổi, 2025) là quy định về vị trí “tổng công trình sư” trong các nhiệm vụ khoa học – công nghệ cấp quốc gia.

Lần đầu tiên, Việt Nam đưa khái niệm này vào luật, mở ra một cơ chế tổ chức và điều hành linh hoạt, đủ tầm vóc để dẫn dắt những chương trình đột phá mang tính chiến lược quốc gia.

Đặt người đứng đầu vào đúng vai trò “chỉ huy trưởng” khoa học

Trước đây, trong các nhiệm vụ cấp nhà nước, vai trò điều phối thường nằm ở hội đồng, ban chủ nhiệm hoặc tổ chức chủ trì. Tuy nhiên, mô hình này dễ phân tán trách nhiệm, thiếu đầu mối quyết định, đặc biệt với các chương trình phức tạp liên ngành, đa lĩnh vực, kéo dài nhiều năm.

Ảnh minh họa 

Khái niệm “tổng công trình sư” giúp giải quyết nút thắt đó. Theo Luật, đây là người chịu trách nhiệm chính về chuyên môn, tiến độ, chất lượng và điều phối toàn bộ nguồn lực của một nhiệm vụ khoa học – công nghệ trọng điểm. Người này không nhất thiết phải là cán bộ hành chính, mà là nhà khoa học, chuyên gia, kỹ sư giỏi nhất – được lựa chọn theo năng lực thực tế.

Cơ chế này tương tự như các nước phát triển đã thực hiện trong các chương trình lớn như: Chương trình không gian Apollo (Mỹ), tàu cao tốc Shinkansen (Nhật Bản), hay Vũ Hán tốc độ phát triển vaccine COVID-19 (Trung Quốc).

Tăng quyền, tăng trách nhiệm – đổi lấy hiệu quả thực chất

Tổng công trình sư theo quy định của Luật được trao quyền lựa chọn nhân sự, đối tác thực hiện, điều phối tài chính trong phạm vi nhiệm vụ. Đồng thời, họ cũng là người chịu trách nhiệm cuối cùng nếu nhiệm vụ thất bại. Cơ chế “trao quyền – gắn trách nhiệm” này tạo ra một kiểu tổ chức mới: linh hoạt, hướng mục tiêu, giảm rườm rà hành chính.

Bên cạnh đó, Luật cũng mở lối để áp dụng chế độ đãi ngộ đặc biệt cho tổng công trình sư – cả về thu nhập, môi trường làm việc và chế độ sử dụng tài sản, giúp thu hút nhân tài thực sự.

Xây dựng lớp lãnh đạo khoa học mới – trụ cột cho công nghệ Việt Nam

Khi các nhiệm vụ quốc gia được dẫn dắt bởi những tổng công trình sư có tầm nhìn và thực lực, Việt Nam sẽ từng bước hình thành một lớp lãnh đạo khoa học – công nghệ thực thụ, giống như lớp kỹ sư trưởng, tổng thiết kế ở các nước công nghiệp mạnh.

Đây là bước đi mang tính chiến lược để đưa Việt Nam thoát khỏi tư duy nhiệm kỳ trong khoa học, thay vào đó là các chương trình dài hạn có người “cầm trịch”, kết nối nhà nước, viện trường và doanh nghiệp.

Muốn có đột phá trong khoa học – công nghệ, phải có người đủ năng lực và đủ quyền để dẫn dắt. “Tổng công trình sư” là một bước tiến đúng lúc – đặt con người vào trung tâm tổ chức sáng tạo.