Triết lý giáo dục thời đại số: Giữ nền tảng nhân văn, hướng tới phát triển toàn diện con người

Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, giáo dục Việt Nam đứng trước yêu cầu phải đổi mới sâu rộng hơn, không chỉ về chương trình, phương pháp hay công nghệ, mà trước hết ở cấp độ nền tảng - đó là xác lập một triết lý giáo dục phù hợp với thời đại.

Hội thảo khoa học về triết lý giáo dục trong thời đại số do Hội đồng Quốc gia Giáo dục và Phát triển nhân lực tổ chức - Ảnh: VGP/Phương Liên.

Xây dựng triết lý phù hợp với giai đoạn phát triển mới

Các hội thảo khoa học và diễn đàn chuyên môn gần đây đều chỉ ra rằng, khi trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và công nghệ số đang làm thay đổi cách con người học và làm việc, giáo dục càng cần làm rõ bản chất của việc học, xác định rõ mục tiêu và giá trị cốt lõi để không bị cuốn theo những biến động bề mặt.

Tại hội thảo khoa học về triết lý giáo dục trong thời đại số do Hội đồng Quốc gia Giáo dục và Phát triển nhân lực tổ chức, Thứ trưởng Thường trực Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng nhấn mạnh rằng giáo dục Việt Nam đã tích lũy được nhiều giá trị từ lịch sử, từ truyền thống và từ thực tiễn đổi mới nhiều thập niên qua.

Những kết quả này tạo nền tảng quan trọng để xây dựng triết lý phù hợp với giai đoạn phát triển mới. Tuy vậy, bối cảnh công nghệ hiện nay đặt ra nhiều thách thức mà nền giáo dục không thể đứng ngoài. Sự phổ biến của trí tuệ nhân tạo, sự thay đổi nhanh chóng trong mô hình lao động và học tập buộc giáo dục phải trả lời câu hỏi: con người cần học gì và học như thế nào để tồn tại và phát triển trong một thế giới liên tục biến động.

Thứ trưởng Phạm Ngọc Thưởng nhấn mạnh rằng triết lý giáo dục trong thời đại số phải đi sâu vào bản chất của việc học. Giáo dục không thể chỉ chú trọng truyền đạt tri thức, mà phải ưu tiên dạy cho người học cách tư duy, cách đặt câu hỏi, cách học hiệu quả và năng lực tự học, tự hoàn thiện. 

Khi công nghệ có thể cung cấp thông tin nhanh hơn bất kỳ cuốn sách nào, thì khả năng phân tích, đánh giá, sử dụng kiến thức mới là yếu tố quyết định. Triết lý giáo dục vì thế phải hướng đến phát triển con người toàn diện, có tư duy độc lập, có năng lực thích ứng, có khả năng sáng tạo và duy trì được bản sắc văn hóa, phẩm chất đạo đức trong môi trường đầy biến động.

Công nghệ dù phát triển mạnh mẽ đến đâu cũng chỉ là công cụ

Một yêu cầu quan trọng được nêu ra là triết lý giáo dục thời đại số phải luôn đặt con người ở vị trí trung tâm. Công nghệ dù phát triển mạnh mẽ đến đâu cũng chỉ là công cụ. Không thể lấy công nghệ làm mục tiêu phát triển giáo dục, càng không thể để giáo dục chạy theo những hào nhoáng bề ngoài của chuyển đổi số. 

Khi bàn về công nghệ trong giáo dục, điều quan trọng nhất không phải là sử dụng bao nhiêu nền tảng số, mà là công nghệ giúp người học phát triển ra sao, giúp giáo viên đổi mới thế nào và giúp nhà trường vận hành hiệu quả đến mức nào. Một nền giáo dục lành mạnh phải giữ được tính nhân văn, coi trọng sự phát triển hài hòa giữa trí tuệ và nhân cách.

Trong các trao đổi chuyên môn, nhiều chuyên gia cũng cảnh báo về nguy cơ đánh mất mục đích thực chất của giáo dục nếu chỉ chú trọng vào công nghệ mà thiếu đi sự thấu hiểu bản chất của việc học. 

Một số ý kiến cho rằng việc số hóa quá mức hay kỳ vọng công nghệ sẽ “thay thế” giáo dục có thể tạo ra ảo tưởng về sự tiến bộ. Giáo dục, dù ở thời đại nào, cũng là quá trình tác động đến con người, nuôi dưỡng tư duy, khuyến khích khám phá và hình thành các phẩm chất cốt lõi. Vì vậy, triết lý giáo dục phải đủ rõ ràng để định hướng mọi hoạt động đổi mới, đảm bảo rằng công nghệ chỉ đóng vai trò hỗ trợ chứ không làm sai lệch mục tiêu.

Một điểm nữa được nhấn mạnh là triết lý giáo dục trong thời đại số phải thúc đẩy hệ sinh thái học tập mở và linh hoạt. Khi kiến thức thay đổi nhanh chóng, khi kỹ năng mới liên tục xuất hiện, giáo dục không thể giới hạn trong khuôn khổ nhà trường hay trong những giai đoạn cố định của cuộc đời. Triết lý mới vì thế phải nhấn mạnh việc học suốt đời, tạo điều kiện để mọi người đều có cơ hội tiếp cận tri thức, nâng cao năng lực bất cứ lúc nào. Điều này đòi hỏi hệ thống giáo dục phải liên thông, mở rộng, tạo ra những cơ chế giúp người học lựa chọn con đường phù hợp và dễ dàng thích ứng với sự thay đổi.

Trong thời đại mà trí tuệ nhân tạo dần tham gia vào nhiều quá trình lao động và thậm chí cả sáng tạo, các chuyên gia giáo dục khẳng định triết lý giáo dục phải đứng vững trên nền tảng nhân văn. Công nghệ không có cảm xúc, không có đạo đức và không thể thay thế giá trị con người. Vì vậy, giáo dục phải coi trọng việc nuôi dưỡng cảm xúc, thấu cảm, tinh thần trách nhiệm và ý thức cộng đồng. Những giá trị này giúp người học không chỉ biết cách sử dụng công nghệ mà còn biết sử dụng một cách đúng đắn, có mục đích và có lợi cho xã hội.

Thứ trưởng Thường trực Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng nhấn mạnh giáo dục Việt Nam đã tích lũy được nhiều giá trị từ lịch sử, từ truyền thống và từ thực tiễn đổi mới nhiều thập niên qua - Ảnh: VGP/Phương Liên.

Nền giáo dục Việt Nam cần định hình được mục tiêu chung

Nhiều ý kiến cũng cho rằng để xây dựng được triết lý giáo dục phù hợp, cần có sự tham gia của nhiều ngành, nhiều giới và toàn xã hội. Giáo dục không chỉ là nhiệm vụ của ngành giáo dục. Một triết lý đúng phải phản ánh được tinh thần thời đại, yêu cầu phát triển quốc gia và kỳ vọng của người dân. 

Nền giáo dục Việt Nam cần định hình được mục tiêu chung: đào tạo con người có khát vọng vươn lên, có trách nhiệm, có năng lực hội nhập và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Từ đó, giáo dục mới có thể đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững.

Một số nghiên cứu cũng phân tích rằng trong thời đại số, việc học không chỉ là tiếp thu tri thức mà còn là quá trình trải nghiệm, tương tác và kiến tạo. Điều này đòi hỏi người học phải chủ động, sáng tạo và biết khai thác các nguồn lực phong phú của môi trường số. Nhà trường và giáo viên có vai trò định hướng, hỗ trợ và truyền cảm hứng cho người học thay vì chỉ truyền đạt nội dung. Khi triết lý giáo dục được xác lập rõ ràng, các cấp học và chương trình đào tạo sẽ có cơ sở để đổi mới một cách nhất quán và hiệu quả.

Từ những phân tích và thảo luận tại các diễn đàn, có thể thấy triết lý giáo dục trong thời đại số phải vừa kế thừa những giá trị truyền thống, vừa phản ánh đúng yêu cầu của bối cảnh mới.

Triết lý ấy phải xác định rõ giáo dục hướng đến điều gì, muốn hình thành loại hình con người nào cho đất nước và sử dụng công nghệ ra sao để không đánh mất giá trị cốt lõi. Khi triết lý đủ rõ, giáo dục sẽ có định hướng để phát triển bền vững, tránh được các xu hướng chạy theo phong trào và tập trung vào sứ mệnh quan trọng nhất: phát triển con người Việt Nam toàn diện, nhân văn và sáng tạo.