AI có thể 'hồi sinh' người đã khuất?

Không dừng lại ở giải trí hay nghiên cứu, những dự án AI đang tiến gần đến đời sống riêng tư của con người thông qua việc 'hồi sinh người đã khuất'.

Người thân có thể 'tương tác' với người đã khuất qua hình ảnh và video.

Điều này đặt ra câu hỏi: Nỗi buồn mất đi người thân có thể được xoa dịu hay gây tranh cãi?

Hy vọng lẫn hoài nghi

Trong những năm qua, nhiều công ty công nghệ đã phát triển các bản “phục dựng” kỹ thuật số, cho phép người thân trò chuyện với người đã khuất. Người dùng chỉ cần cung cấp dữ liệu cá nhân như tin nhắn, email hoặc kể lại ký ức để hệ thống AI mô phỏng tính cách và cách trò chuyện của người đã khuất.

Đơn cử, Replika, chatbot nổi tiếng trong lĩnh vực này, có khả năng bắt chước phong cách nhắn tin, trong khi những nền tảng khác còn cho phép tương tác qua hình ảnh và video.

Còn công ty công nghệ StoryFile (Mỹ) tạo ra dịch vụ cho phép con người “trò chuyện” tại đám tang của mình. Trước khi qua đời, một cá nhân có thể quay video chia sẻ suy nghĩ và câu chuyện đời mình. Tại lễ tang, người tham dự đặt câu hỏi và AI sẽ chọn những đoạn trả lời phù hợp từ video được ghi sẵn.

Hồi đầu tháng 8, Ozzy Osbourne, ca sĩ chính của nhóm nhạc Black Sabbath đã qua đời nhưng xuất hiện tại buổi hòa nhạc dưới dạng deathbot (chatbot dành cho người đã khuất).

Công nghệ mới đang mang lại hy vọng lẫn hoài nghi. Năm 2020, một bà mẹ Hàn Quốc được đoàn tụ với con gái đã mất qua phần mềm thực tế ảo tích hợp AI. Cuộc gặp gỡ gây xúc động mạnh mẽ, đồng thời dấy lên tranh cãi, liệu đây là cách chữa lành nỗi đau hay chỉ làm tổn thương thêm?

Những người sáng lập các dự án khẳng định quyền lựa chọn nằm ở người dùng. Ông Jason Rohrer, cha đẻ của Dự án December, nơi cho phép trò chuyện với AI mô phỏng người đã khuất, cho rằng nhiều người tìm đến dịch vụ này vì “mức độ đau buồn bất thường” và coi nó như một lối thoát. Ông nhấn mạnh, các cuộc trò chuyện ảo có thể giúp họ nói ra những lời chưa kịp gửi gắm trước khi mất người thân.

Còn ông Robert LoCasio, người sáng lập Eternos, nhìn nhận công nghệ là cách gìn giữ di sản cá nhân. Ông kể rằng khách hàng đầu tiên đã muốn để lại một phiên bản số cho gia đình. “Với anh ấy, điều quan trọng không phải là người khác có dùng hay không, mà là việc anh ấy đã kịp để lại một phần của mình cho gia đình”, ông nói.

Một số công ty khởi nghiệp quảng bá AI như chiếc cầu nối “vĩnh cửu” giữa người sống và người đã khuất. Để duy trì các cuộc trò chuyện “hồi sinh” ấy, người dùng phải trả phí.

Jason cho biết, mỗi lần tương tác với deathbot có giá 10 USD. Khoản phí này không mua số lượng câu trả lời cố định mà quy đổi thành thời gian sử dụng trên siêu máy tính, đủ cho một đến hai giờ trò chuyện. Khi sắp hết thời gian, hệ thống sẽ nhắc nhở để người dùng có thể nói lời tạm biệt cuối cùng. Các nền tảng tương tự cũng áp dụng mô hình tính phí cho mỗi cuộc đàm thoại.

Công nghệ AI có thể bắt chước người đã khuất.

Xoa dịu hay khơi gợi tổn thương?

Với nhiều chuyên gia tâm lý, đó vừa là cơ hội, vừa là mối lo. Nhà tâm lý học người Mỹ Alessandra Lemma nhận định, deathbot có thể hữu ích nếu sử dụng trong trị liệu dưới sự giám sát của chuyên gia. Trên thực tế, nhiều nghiên cứu quốc tế đang xem xét tiềm năng AI như một hình thức hỗ trợ tư vấn sức khỏe tâm thần thông qua những cuộc trò chuyện cá nhân hóa.

Tuy nhiên, số khác cho rằng đây là “phi tự nhiên”. Nhiều chuyên gia lo ngại người đang trong cơn đau buồn có thể khó đưa ra quyết định sáng suốt khi sử dụng dịch vụ.

Bà Lemma nhấn mạnh: “Thương tiếc là một phần quan trọng của phát triển. Nếu công nghệ khiến chúng ta trì hoãn hoặc né tránh sự thật về cái chết, nó có thể khiến con người rơi vào trạng thái bế tắc”.

Một vấn đề đặc biệt quan trọng khác là câu hỏi về đạo đức. Liệu có công bằng khi dựng lại hình ảnh một người đã khuất nếu chưa được sự đồng ý của họ hay không? Nhà tâm lý học Elaine Kasket (Anh) cảnh báo: “Người đã khuất không có cơ hội đồng ý, không có quyền phản hồi và cũng không thể kiểm soát hình ảnh của mình. Vì vậy, việc tái tạo có nguy cơ bóp méo con người thật của họ”.

Bà cũng lưu ý, trong bối cảnh dữ liệu số ngày càng dễ dàng bị khai thác, nguy cơ kẻ xấu sử dụng tài liệu cá nhân để tạo ra hình ảnh giả mạo nhằm trục lợi là hoàn toàn có thể xảy ra.

Trong một số trường hợp, người còn sống đã ghi rõ trong di chúc rằng họ không muốn dữ liệu cá nhân bị sử dụng để tạo deathbot sau khi qua đời. Điều này cho thấy lo ngại về sự xâm phạm sau cái chết không chỉ thuộc về các chuyên gia mà đã bắt đầu xuất hiện ngay trong ý thức của nhiều cá nhân.

Theo Kasket, đằng sau những lời quảng bá hấp dẫn về việc “giúp con người vượt qua đau buồn”, một số công ty đang vô tình hoặc cố ý biến mất mát thành một thị trường. Bà gọi đó là hiện tượng “bệnh lý hóa nỗi đau buồn”, khi cảm xúc tự nhiên của con người được biến thành đối tượng để kinh doanh.

Đồng tình với quan điểm trên, bà Renee Richardson Gosline, giảng viên MIT (Mỹ), nhấn mạnh: “Xã hội cần tỉnh táo hơn với lựa chọn của mình. Chúng ta phải tự hỏi, liệu có thực sự cần đến điều này hay không?”.