Bảy nhóm giải pháp trọng tâm để triển khai báo chí kiến tạo
Báo chí kiến tạo là một xu hướng tích cực và phù hợp với sự vận động của báo chí trong giai đoạn hiện nay.
Báo chí kiến tạo có thể hiểu là bên cạnh các hoạt động phản ánh, phản biện, đấu tranh, báo chí còn thực hiện vai trò hiến kế, đề xuất các giải pháp, biện pháp thực hiện thay vì chỉ nêu lên vấn đề. Điều này có nghĩa là báo chí thể hiện vai trò tích cực hơn, trách nhiệm hơn đối với các vấn đề của đất nước, của xã hội, nhất là đề xuất giải pháp để giải quyết các vấn đề nêu ra, góp phần tạo dựng niềm tin và sự đồng thuận của xã hội.
Cách tiếp cận báo chí kiến tạo là mang đến cho mọi người cái nhìn chân xác hơn, đầy đủ hơn về những vấn đề mà con người và xã hội đang phải đối mặt, giúp thúc đẩy quyền công dân hiệu quả hơn. Các câu chuyện giải pháp có thể có nhiều dạng, nhưng có chung một số đặc điểm chính đó là xác định các nguyên nhân gốc rễ của một vấn đề xã hội; làm nổi bật một câu trả lời hoặc các câu trả lời cho vấn đề đó.
Báo chí kiến tạo được thể hiện qua việc giám sát xã hội
Trao đổi vấn đề này với PV Tạp chí TT&TT, PGS. TS. Nguyễn Thành Lợi, Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị (KT&ĐT) cho biết: Báo chí kiến tạo là một xu hướng tích cực và phù hợp với sự vận động của báo chí trong giai đoạn hiện nay. Báo chí ngày càng thể hiện được vai trò đồng hành với Đảng, Nhà nước, các địa phương và nhân dân trong việc giải quyết các vấn đề thiết thực, cần kíp của xã hội, của đất nước.
Trong bất cứ xã hội nào, báo chí đều có trách nhiệm phát hiện và đưa tin kịp thời về những vấn đề mà xã hội đang phải đối mặt, đồng thời công khai đưa ra lời cảnh báo cho các cấp chính quyền nhằm thay đổi và đưa ra các biện pháp đối phó với những thách thức và khủng hoảng trước mắt, từ đó bảo đảm sự ổn định của xã hội. Do vậy, hoạt động giám sát xã hội và duy trì trật tự xã hội được thể hiện chủ yếu trong chức năng giám sát xã hội của báo chí.
Có thể thấy, xuất phát điểm và mục đích cuối cùng của hoạt động giám sát xã hội mang tính xây dựng là giải quyết triệt để vấn đề, cải thiện thực trạng. Trong thực tế, giám sát xã hội mang tính xây dựng cần phát huy hiệu ứng tích cực của hoạt động giám sát.
Tiêu chuẩn lựa chọn đề tài của báo chí trong hoạt động giám sát xã hội mang tính xây dựng là những vấn đề nóng có thể giải quyết, ít nhất là được đối tượng mà bài báo đưa tin và các cơ quan hữu quan coi trọng. Nó yêu cầu cơ quan báo chí truyền thông không chỉ vạch trần những bất cập trong xã hội, mà có thể chỉ ra hướng đi đúng, giúp giải quyết vấn đề, thúc đẩy phát triển, tạo hiệu quả xã hội tích cực.
Đối với những vấn đề xã hội cấp bách cần giải quyết, báo chí cần tích cực điều tra và giám sát, phát huy thế mạnh của mình, tìm đúng thời cơ, hình thành hợp lực, kiên trì truy xét tới cùng sự việc.
Đối với những hiện tượng, vấn đề có tính tranh luận, hoặc tạm thời chưa có phương án giải quyết hiệu quả rõ ràng, báo chí cần hành động thận trọng, trên cơ sở quan sát, phân tích và phán đoán, với quan điểm nhìn nhận, đánh giá một cách tích cực, định hướng dư luận, tạo ra sự đột phá.
PGS.TS. Nguyễn Thành Lợi cho rằng, báo chí kiến tạo được thể hiện qua việc giám sát xã hội. Tuy nhiên, dù bất cứ hoàn cảnh nào, báo chí cũng không nên chỉ đưa ra vấn đề một chiều mà không quan tâm đến tính khả thi của việc giải quyết vấn đề và khả năng chịu đựng của công chúng.
Trước đây, báo chí thường làm công việc vạch trần các hiện tượng chưa lành mạnh, tiêu cực trong đời sống xã hội, rồi phê phán, công kích nó. Điều đó góp phần cảnh báo, hạn chế, đẩy lùi nhiều hiện tượng sai trái, cả ở nhận thức lẫn hành vi, cả ở cá nhân lẫn cộng đồng. Tuy nhiên, có những lúc, tính chất phê phán được thực hiện quá dày, quá đậm, khiến người đọc cảm thấy nặng nề. Sự chỉ trích có khi không chính xác hoặc nặng lời, làm tổn thương, thiệt hại đến những người có liên quan…
“Do đó, rất cần báo chí vào cuộc một cách có trách nhiệm, đặc biệt chú trọng đến việc tìm ra giải pháp hiệu quả để giúp tạo sự phát triển bền vững trong xã hội”, PGS.TS. Nguyễn Thành Lợi nhấn mạnh.
Báo chí kiến tạo là báo chí với mục đích xây dựng, tạo ra một xã hội tốt đẹp hơn.
Yêu cầu của báo chí kiến tạo
Theo PGS.TS. Nguyễn Thành Lợi, đặc điểm của báo chí kiến tạo là phải xác định và làm rõ các vấn đề hoặc thách thức mà cộng đồng đang đối mặt; tìm kiếm và giới thiệu hoặc đề xuất những giải pháp đã và đang được thực hiện; thậm chí cả việc phân tích những sáng kiến, chính sách, cách làm hay hoặc những mô hình cụ thể.
Ngoài ra, trong thực hiện báo chí kiến tạo, các cơ quan báo chí, người làm báo luôn đồng hành với chính quyền, doanh nghiệp, người dân… trong việc tìm kiếm các giải pháp hữu hiệu để giải quyết các vấn đề đang đặt ra trong xã hội và vận động, kêu gọi công chúng báo chí, toàn xã hội tham gia vào việc đề xuất các giải pháp đối với những vấn đề cụ thể…
Song, trên thực tế, báo chí kiến tạo cũng không chỉ đơn thuần là đưa các giải pháp, mà còn bao gồm việc đánh giá, phân tích và kiểm chứng tính hiệu quả, tính bền vững và khả năng áp dụng rộng rãi của các giải pháp đó, theo dõi quá trình áp dụng, xử lý, giải quyết vấn đề của cơ quan chức năng và thông tin đến cùng sự việc.
Đồng thời, báo chí kiến tạo cũng thúc đẩy sự chung tay hành động, hưởng ứng của toàn xã hội về một vấn đề, lĩnh vực nào đó như chung tay bảo vệ môi trường bằng những hành động nhỏ nhất như không vứt rác bừa bãi, đổ rác đúng nơi quy định, phân loại rác tại nguồn, trồng cây xanh… Hay báo chí kêu gọi cộng đồng chung tay vì người nghèo, đóng góp tiền, của, hiện vật giúp đỡ các hộ nghèo, gia đình chính sách, đồng bào vùng sâu vùng xa, vùng thiên tai lũ lụt khắc phục khó khăn, vươn lên trong cuộc sống…
Báo chí kiến tạo nhấn mạnh đến trách nhiệm và vai trò tích cực của báo chí trong việc xây dựng xã hội lành mạnh.
7 nhóm giải pháp trọng tâm để triển khai tốt nhiệm vụ báo chí kiến tạo
Chia sẻ về yêu cầu, nhiệm vụ và giải pháp của báo chí kiến tạo, nhà báo Trần Tiến Duẩn, Tổng Biên tập Báo điện tử VietnamPlus nhấn mạnh: Báo chí kiến tạo đang là một xu hướng tích cực và phù hợp với sự phát triển của đời sống xã hội, thể hiện vai trò phụng sự Đảng, Nhà nước và nhân dân trong việc giải quyết các vấn đề thiết thực, cần kíp của xã hội, của đất nước.
Báo chí kiến tạo là báo chí với mục đích xây dựng, tạo ra một xã hội tốt đẹp hơn. Báo chí kiến tạo nhấn mạnh đến trách nhiệm và vai trò tích cực của báo chí trong việc xây dựng xã hội lành mạnh. Báo chí không chỉ là nơi đưa ra các giải pháp, bày cho công chúng làm việc này việc kia... Báo chí phải cùng với công chúng "giải" các bài toán hiện thực xã hội.
Từ thực tế yêu cầu của báo chí kiến tạo đối với đời sống xã hội, Tổng Biên tập Báo điện tử VietnamPlus gợi mở 7 nhóm giải pháp để triển khai tốt nhiệm vụ báo chí kiến tạo, cụ thể:
Thứ nhất, các cơ quan báo chí cần chú trọng phát hiện những vấn đề nóng, nhạy cảm, mới xuất hiện, các nút thắt, điểm nghẽn đang được dư luận quan tâm, đi vào những vấn đề khó, phức tạp, đưa thông tin theo hướng xây dựng, tìm ra cách khắc phục, giải quyết theo hướng nhân văn, nhân đạo. Đồng thời, phản ánh sinh động, khách quan, đa chiều, toàn diện, khoa học, sâu sắc và có giải pháp cho từng vấn đề, đem lại lợi ích, hiệu quả nhất cho người dân và đất nước.
Thứ hai, các cơ quan báo chí cần chủ động xây dựng các chuyên mục, tổ chức các chiến dịch truyền thông tuyên truyền kịp thời những thông điệp quan trọng trong chính sách của Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ, ban, bộ, ngành, địa phương để thu hút độc giả trên các phương tiện thông tin đại chúng.
Đặc biệt, chú trọng sáng tạo, đổi mới nội dung và hình thức truyền thông chính sách, làm sao truyền tải thông tin đơn giản, dễ hiểu, dễ đọc, dễ nghe, dễ xem, dễ tương tác, dễ thực hiện, dễ giám sát, kiểm tra, đánh giá, dễ đi vào lòng dân, từ đó, người dân tự giác thực hiện, nhất là những chính sách gắn với quyền lợi người dân, ảnh hưởng đến sự phát triển xã hội.
Thứ ba, nghiên cứu và triển khai các mô hình truyền thông giải pháp mới trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế để vận dụng linh hoạt, phù hợp vào hoàn cảnh của Việt Nam; phát hiện, đề xuất các mô hình hay, cách làm hiệu quả; thực hiện khen thưởng kịp thời các cơ quan báo chí, nhà báo có nhiều đóng góp trong truyền thông giải pháp.
Thứ tư, các bài viết, nhất là trên báo điện tử cần được thể hiện theo hình thức longform, e-magazine - một kiểu báo chí chất lượng về cả nội dung và hình thức được trình bày cầu kỳ (bao gồm text, hình ảnh, dữ liệu, đồ họa…), không chỉ giúp độc giả tiếp cận những bài báo tử tế, sang trọng; mà còn mang đến cho người đọc nội dụng chuyên sâu với “mâm thông tin” đầy đủ và giá trị nhất, chính xác nhất.
Thứ năm, đầu tư lan tỏa thông tin trên mạng xã hội (MXH), chú trọng các nền tảng được nhiều người sử dụng như Zalo, TikTok, Facebook, YouTube, Podcast... Việc truyền thông thông tin chính thống lên MXH đã góp phần quan trọng vào việc đẩy lùi các tin xấu, độc, tin giả không có kiểm chứng trên MXH, góp phần định hướng thông tin, định hướng dư luận xã hội.
Thứ sáu, với các nhà báo, cần không ngừng nâng cao kỹ năng, chuyên môn, xây dựng các đề cương, kịch bản cho các loạt bài lớn có vấn đề. Đồng thời, cần am hiểu công nghệ, báo chí dữ liệu để tạo ra các nội dung đa phương tiện như: video, đồ họa, podcast, kỹ năng truyền tải thông tin lên MXH. Các câu chuyện, nhân vật, bằng chứng, dữ liệu, nhận định chuyên gia, phản biện đa chiều phải được lồng ghép hài hòa trong các tuyến bài.
Thứ bảy, Nhà nước cần bố trí nguồn kinh phí kịp thời cho các cơ quan báo chí để hỗ trợ cho công tác truyền thông chính sách, thực hiện nhiệm vụ báo chí kiến tạo theo quy định của Nhà nước. Đồng thời, hoàn thiện cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ truyền thông chính sách./.
