Doanh nghiệp xuất khẩu và hành trình vượt rào cản logistics vào Mỹ

Hàng loạt rào cản từ xung đột địa chính trị, thuế quan, chi phí vận tải tăng cao và kiểm soát trung chuyển gắt gao đang biến thị trường Mỹ thành “bài toán logistics” khó lường. Doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam buộc phải chủ động thích ứng nếu không muốn bị gạt khỏi cuộc chơi.

“Cú sốc logistics” với doanh nghiệp xuất khẩu Việt

Theo phân tích mới nhất từ Công ty Chứng khoán KB Việt Nam (KBSV), căng thẳng quân sự leo thang giữa Iran và Israel, hai quốc gia then chốt tại khu vực Trung Đông đang gây áp lực trực tiếp lên giá năng lượng và chi phí vận tải toàn cầu.

Nếu kịch bản này tiếp tục kéo dài và đi kèm với những cú sốc thuế quan, giới chuyên gia cảnh báo tác động sẽ rất khó lường, thậm chí có thể làm đảo lộn toàn bộ chuỗi cung ứng hiện tại. Trong khi đó, vận tải biển dù được cho là hưởng lợi nhờ nhu cầu tăng vọt  cũng không tránh khỏi hệ lụy khi nguồn cung dịch vụ bị bóp nghẹt.

Cùng chung quan điểm, bộ phận phân tích của Công ty Chứng khoán MBS nhận định: trong bối cảnh kinh tế toàn cầu vẫn xoay vần quanh các chính sách thuế quan khó đoán định từ phía Mỹ, cùng với căng thẳng thương mại Mỹ - Trung chưa hạ nhiệt, hoạt động xuất khẩu của Việt Nam chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng.

Là một nền kinh tế có độ mở cao, Việt Nam rất dễ chịu tác động lan truyền từ những thay đổi đột ngột về chính sách thương mại toàn cầu. Tuy nhiên, mức độ tác động vẫn còn đang “lơ lửng” khi chưa rõ các mức thuế cụ thể Mỹ sẽ áp dụng lên hàng hóa Việt Nam trong năm nay.

Giới quan sát nhìn nhận, những biến động địa chính trị chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, đặc biệt là các xung đột kéo dài, cùng hiệu ứng từ các cuộc chiến thuế quan trong thời kỳ chính quyền Trump đang tiếp tục bồi thêm áp lực lên các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt là trong lĩnh vực logistics.

Đáng chú ý, chỉ trong vòng một tháng qua, cước container quốc tế đã tăng vọt tới 70,7%. Hiệu ứng kép từ xung đột tại Trung Đông và thỏa thuận giảm thuế tạm thời giữa Mỹ - Trung đã kích hoạt một làn sóng gom hàng cấp tập, khiến nhu cầu vận tải tăng đột biến trên các tuyến đường biển huyết mạch.

Khi nhiều chủ tàu đồng loạt né tránh eo biển Hormuz tuyến đường biển chiến lược nối Vịnh Ba Tư với thế giới, đi qua vùng biển của Iran, Oman và UAE nguồn cung dịch vụ vận tải biển ngay lập tức bị siết chặt. Giá cước container, hàng khô và tàu dầu đồng loạt leo thang mạnh mẽ. Giá thuê tàu ngoài bị kéo lên, lan sang cả thị trường vận chuyển hàng rời, tạo ra một mặt bằng giá mới ngay trong mùa thấp điểm.

Từ đầu năm đến nay, chi phí vận chuyển hàng hóa từ Việt Nam đến Mỹ tăng vọt. Theo bà Lê Thị Thanh Minh, Trưởng phòng châu Âu, Vụ Thị trường châu Âu - châu Mỹ (Bộ Công Thương), chi phí vận chuyển hàng hóa qua cảng biển bờ Tây nước Mỹ đã tăng từ 1.850 USD lên 2.950 USD/container. Còn đối với cảng biển bờ Đông, vốn là tuyến vận chuyển dài hơn, chi phí đã nhảy vọt từ hơn 2.000 USD lên gần 5.000 USD/container.

Trong bối cảnh “cước cao - rủi ro lớn”, lời khuyên dành cho doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam là cần theo dõi sát sao diễn biến giá cước vận tải quốc tế, chủ động điều chỉnh kế hoạch sản xuất, giao hàng.

Các doanh nghiệp nên ưu tiên sử dụng các tuyến vận chuyển có lịch trình ổn định, xem xét ký hợp đồng vận chuyển dài hạn với các hãng tàu lớn để ổn định chi phí. Đồng thời, việc phối hợp chặt chẽ với các đối tác logistics chuyên nghiệp sẽ giúp đảm bảo nguồn container, tránh rủi ro giao hàng trễ hoặc thiếu phương tiện vận chuyển.

Tại một hội thảo logistics tổ chức ở TP.HCM ngày 18/6, ông Nguyễn Trần Khánh Hoàng, Giám đốc điều hành Super Cargo Service Group thẳng thắn chỉ ra: các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam đang phải đối mặt với ba thách thức lớn tại thị trường Mỹ. Đó là: chi phí logistics tăng cao, rủi ro trong việc chuẩn bị chứng từ, và nguy cơ bị điều tra gian lận thương mại khi bị nghi ngờ trung chuyển hàng từ Trung Quốc. Chưa kể, họ còn phải đáp ứng hàng loạt tiêu chuẩn logistics khắt khe của Hoa Kỳ, vốn đang ngày càng được siết chặt dưới các chính sách bảo hộ thương mại mới.

Riêng về chi phí logistics thách thức được cho là nghiêm trọng nhất, ông Hoàng phân tích, đây không chỉ là câu chuyện của cước vận tải. Tổng chi phí logistics là một “rổ chi phí” phức hợp, bao gồm: vận chuyển nội địa – quốc tế, lưu kho, thủ tục thông quan ở cả hai đầu (Việt Nam – Hoa Kỳ), cùng với vô số chi phí ẩn khác phát sinh trong quá trình giao nhận. Nếu không kiểm soát kỹ, những khoản chi phí này có thể “ăn mòn” toàn bộ biên lợi nhuận của doanh nghiệp.

Doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam buộc phải chủ động thích ứng nếu không muốn bị gạt khỏi cuộc chơi.

Không thể chủ quan trong “cuộc chơi lớn” logistics với Hoa Kỳ

Theo ông Nguyễn Trần Khánh Hoàng, Giám đốc điều hành Super Cargo Service Group, rất nhiều rủi ro xuất phát từ những sai sót tưởng chừng nhỏ nhặt trong quá trình lập hồ sơ, cũng như việc chưa kịp thời cập nhật các quy định mới từ các cơ quan chức năng của Hoa Kỳ, điển hình là Ủy ban Hàng hải Liên bang (FMC). Thực tế đã cho thấy, nhiều vụ việc trong quá khứ trở thành bài học đắt giá khi doanh nghiệp bị “sập bẫy” chỉ vì chủ quan ở khâu thủ tục ban đầu.

Về mặt tiêu chuẩn logistics, ông Hoàng nhận định đây là “bức tường kỹ thuật” không hề dễ vượt qua. Phía Hoa Kỳ đặt kỳ vọng rất cao vào việc đối tác thương mại như Việt Nam phải đảm bảo minh bạch toàn diện, cắt giảm rào cản phi thuế quan, đồng thời thực thi nghiêm túc các biện pháp chống lại hàng hóa không rõ xuất xứ. Những yêu cầu này không chỉ là rào cản kỹ thuật mà còn là “phép thử” về tính tuân thủ và sự chuyên nghiệp của doanh nghiệp Việt trên sân chơi toàn cầu.

Ở góc độ chiến lược logistics, bà Hồ Thị Quyên, Phó Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP.HCM (ITPC), cho rằng thuế đối ứng, dù được thiết kế để cân bằng cán cân thương mại, lại đang tạo ra hiệu ứng dây chuyền tiêu cực trong chuỗi cung ứng toàn cầu trong đó có Việt Nam.

Với tình trạng chi phí vận tải biển đến Mỹ đang cao ngất ngưởng, bà Quyên khuyến nghị các doanh nghiệp cần nhanh chóng đa dạng hóa nguồn cung ứng, đồng thời linh hoạt trong lựa chọn tuyến đường vận tải không chỉ bằng đường biển mà cả hàng không và đường bộ nhằm giảm thiểu rủi ro bị phụ thuộc vào một tuyến độc đạo.

Đặc biệt, theo cảnh báo của ông Nunzio De Filippis, Giám đốc điều hành Cargotrans USA, một trong những chuyên gia có nhiều năm theo dõi hoạt động xuất khẩu Việt Nam sang thị trường Mỹ là sự chủ quan của doanh nghiệp sau khi hàng hóa được thông quan là một sai lầm chết người.

Ông nhấn mạnh: Việc Cơ quan Hải quan và Bảo vệ Biên giới Hoa Kỳ (CBP) cho phép thông quan không đồng nghĩa với việc lô hàng đã hoàn toàn “an toàn”. Trên thực tế, CBP có tới 314 ngày để rà soát, thanh khoản và thậm chí truy thu thuế nếu phát hiện sai phạm.

Không chỉ dừng lại ở đó, theo ông Filippis, CBP có quyền kiểm tra lại hồ sơ trong vòng 5 năm, và với việc trí tuệ nhân tạo (AI) đang được triển khai ngày càng rộng rãi trong hoạt động kiểm toán và giám sát hải quan, rủi ro bị phát hiện sai sót sau khi hàng đã “qua cửa” là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Ông đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ phân loại hàng hóa chính xác, xác định rõ xuất xứ và khai báo trị giá trung thực, coi đây là ưu tiên bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn tồn tại lâu dài tại thị trường Mỹ.

Ngoài ra, một điểm nóng không thể bỏ qua là hành vi trung chuyển hàng hóa từ Trung Quốc qua nước thứ ba để lẩn tránh thuế vốn đang nằm trong tầm ngắm siết chặt của CBP.

Ông Filippis chỉ rõ: đối với các doanh nghiệp Việt Nam sử dụng nguyên liệu hoặc linh kiện có xuất xứ từ Trung Quốc, việc tuân thủ triệt để quy tắc xuất xứ là yêu cầu sống còn. Bất kỳ sai lệch nào, dù nhỏ, đều có thể kéo theo nguy cơ bị điều tra, phạt truy thu thuế, thậm chí bị cấm nhập khẩu vào thị trường Mỹ.