Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo hướng tới cân bằng giữa kiểm soát và đổi mới sáng tạo
Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo (AI), đạo luật đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực này, đang được gấp rút hoàn thiện để trình Quốc hội, với mục tiêu chiến lược là tạo hành lang pháp lý "vừa quản lý chặt chẽ, vừa khuyến khích thúc đẩy phát triển đổi mới sáng tạo".
Tại Hội thảo góp ý gần đây, các chuyên gia đã đề nghị làm rõ các nguyên tắc, đặc biệt là bổ sung quy định về đạo đức AI và tôn trọng quyền riêng tư, nhằm đảm bảo quản trị AI an toàn, lấy con người làm trung tâm.
AI: Công nghệ trọng yếu và thách thức pháp lý
Việt Nam xác định AI là công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong chuyển đổi số và phát triển kinh tế tri thức. Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đặt mục tiêu đưa Việt Nam vào nhóm 3 nước dẫn đầu ASEAN về nghiên cứu và phát triển AI.
Tuy nhiên, tốc độ phát triển chóng mặt của AI cũng đặt ra những thách thức lớn về pháp lý, đạo đức, trách nhiệm và an toàn. Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Trần Văn Khải, điều quan trọng của Dự thảo Luật là phải xác định được điểm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy, với các nội dung quản lý và điều cấm phải thật sự tường minh.
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Trần Văn Khải phát biểu tại hội thảo.
Đạo đức AI và Quyền riêng tư: Yếu tố không thể thiếu
Tại hội thảo, các chuyên gia như Phó Chủ tịch Hội Tin học Việt Nam, TS. Phùng Văn Ổn và Chủ tịch Hội Vô tuyến - Điện tử Việt Nam Trần Đức Lai đều đồng tình rằng, trước thực tế thông tin giả mạo (deepfake) do AI tạo ra gây ảnh hưởng tiêu cực, cần thiết phải bổ sung nguyên tắc tôn trọng quyền riêng tư và quyền con người vào khung đạo đức AI. Ông Lai cũng đề xuất cần nêu rõ các nguyên tắc cụ thể này ở các văn bản dưới Luật để dễ dàng thực thi.
TS. Nguyễn Bích Thảo (Chủ nhiệm Khoa Luật tư, ĐH Luật - ĐHQG Hà Nội) kiến nghị cơ quan soạn thảo nên tham khảo cách tiếp cận 2 tầng của UNESCO về đạo đức AI để tránh sự trùng lặp nội hàm giữa 8 nguyên tắc cơ bản và các nguyên tắc đạo đức trong Chương V.
Trong khi đó, GS. TSKH Hồ Tú Bảo (Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán) đề xuất bổ sung thuật ngữ: "Đạo đức AI là tập hợp các nguyên tắc và chuẩn mực... nhằm bảo đảm công bằng, minh bạch, an toàn, và trách nhiệm xã hội".
Cần Chiến lược hài hòa và Cơ chế quản lý linh hoạt
Bên cạnh đạo đức, việc xác định phạm vi và cơ chế quản lý cũng là vấn đề được các nhà khoa học quan tâm.
GS. TSKH Hồ Tú Bảo phân tích rằng AI có hai nhánh chính là AI phân tích (dự đoán, giải thích) và AI tạo sinh (sáng tạo nội dung mới). Ông cho rằng, chiến lược quốc gia không chỉ tập trung vào AI tạo sinh mà cần phát triển và sử dụng hài hòa cả hai nhánh này.
Ông Trần Đức Lai đề xuất thành lập Hội đồng đạo đức AI độc lập trong Ủy ban Quốc gia (nếu có) với tỷ lệ chuyên gia đa lĩnh vực rõ ràng (30-50% như mô hình Singapore). Ông cũng nhấn mạnh cần quy định rõ cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành.
Phó Chủ tịch Hội Tin học Việt Nam, TS. Phùng Văn Ổn phát biểu tại hội thảo
TS. Phùng Văn Ổn bày tỏ băn khoăn về việc thành lập Ủy ban Quốc gia về AI hoặc Cổng một cửa AI do có thể dẫn tới sự "phình" cơ cấu tổ chức khi Việt Nam đã có Ủy ban về chuyển đổi số.
Kết luận hội thảo, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Phạm Đức Long khẳng định, việc xây dựng Luật AI là bước đi quan trọng, và Bộ sẽ tiếp thu đầy đủ ý kiến chuyên gia, nhà khoa học và cơ quan quản lý để xây dựng một hành lang pháp lý rõ ràng, nhằm phát huy tối đa tiềm năng của AI đồng thời kiểm soát và giảm thiểu rủi ro một cách hiệu quả.
