Giải pháp khoa học phòng chống Covid-19 giai đoạn mới

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã có buổi làm việc với các nhà khoa học đầu ngành để bàn giải pháp khoa học phòng chống dịch Covid-19. Sự kiện diễn ra tại Bộ Khoa học và Công nghệ, trong bối cảnh Việt Nam bước vào giai đoạn thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch Covid-19.

Tại buổi làm việc, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đánh giá cao sự vào cuộc chủ động và những đóng góp của ngành khoa học. Nhìn lại 2 năm chống dịch, Phó Thủ tướng cho rằng có những việc đã làm đúng nhưng cũng có những việc chưa thật tốt “cả tầm chủ trương chính sách và thực thi”. Vì thế, Phó Thủ tướng mong muốn các nhà khoa học nghiên cứu giải pháp, giúp Chính phủ có cái nhìn tổng thể và bước chuẩn bị tốt hơn trong giai đoạn sắp tới.

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đưa ra những gợi mở để các nhà khoa học đóng góp giải pháp.

Khoa học đóng góp thầm lặng nhưng tiên phong

Điểm lại một số kết quả 2 năm qua, Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy cho biết, trong mọi hoàn cảnh, khoa học đóng góp thầm lặng nhưng tiên phong. Từ những ngày đầu, Bộ KH&CN cùng với Bộ Y tế và các nhà khoa học vào cuộc kịp thời phân lập, nuôi cấy thành công nCoV. Kết quả này giúp Việt Nam trở thành một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới phân lập, nuôi cấy thành công nCoV.

Thứ trưởng Bùi Thế Duy khẳng định: “Đây là dấu ấn đặc biệt quan trọng, tạo tiền đề cho việc nghiên cứu sản xuất bộ kit chẩn đoán, sản xuất vaccine và nghiên cứu sâu hơn về virus”.

Ngay sau đó, bộ sinh phẩm realtime RT-PCR cũng được Học viện Quân y phối hợp với Công ty cổ phần Công nghệ Việt Á nghiên cứu, sản xuất thành công sau một tháng. Bộ sinh phẩm này đạt tiêu chuẩn quốc tế phát hiện nCoV, được Bộ Y tế cấp phép sử dụng ngày 7/3/2020. Đến nay, hàng triệu test đã được cung cấp cho hầu hết các tỉnh trong cả nước, góp phần đặc biệt quan trọng vào công tác phòng, chống dịch Covid-19 trong các đợt dịch bùng phát vừa qua.

Vaccine Covid-19 đã được nghiên cứu và hiện vaccine Nanocovax do Công ty Cổ phần Công nghệ sinh học Dược Nanogen nghiên cứu sản xuất đã được đánh giá giữa kỳ giai đoạn ba, đang chờ Bộ Y tế cấp phép sử dụng khẩn cấp…

Theo ông Duy, hiện nhiều đơn vị nghiên cứu trong cả nước đã nghiên cứu xây dựng được mô hình dự báo, diễn biến dịch Covid-19. Trong số này Viện Nghiên cứu Hệ gene đã xác định đặc điểm hệ gene người liên quan đến tiên lượng bệnh; Trường Đại học Y Hà Nội nghiên cứu theo dõi diễn biến các biến chủng của nCoV; các nghiên cứu chế tạo robot hỗ trợ y tế (Vibot) cũng kịp thời hoàn thiện và đưa vào ứng dụng...

Trong giai đoạn chống dịch hai năm qua, một lực lượng lớn nhà khoa học đã tham gia tình nguyện đóng góp vào hoạt động của Hệ tri thức Việt số hóa và Tổ thông tin đáp ứng nhanh phòng, chống dịch Covid-19. “Đã có hàng trăm nhà khoa học, chuyên gia trong nhiều lĩnh vực như y tế, công nghệ thông tin, toán học, xã hội học... và hàng nghìn tình nguyện viên làm việc liên tục từ ngày 8/3/2020 đến nay. Nhờ những đóng góp này, lực lượng phòng chống dịch kịp thời có thông tin phục vụ truy vết, kiểm soát nguy cơ vùng dịch, khoanh vùng, đánh giá tình hình để đưa ra các biện pháp thích ứng kịp thời”, ông Duy cho biết thêm.

Thứ trưởng Bùi Thế Duy điểm những kết quả nổi bật của khoa học công nghệ trong phòng chống dịch Covid-19.

Trong giai đoạn tới, ngành khoa học tập trung nghiên cứu vaccine và thuốc điều trị; hội chứng hậu Covid-19; hỗ trợ hoàn thiện công nghệ máy thở oxy dòng cao (HFNC), hệ thống làm giàu oxy; các phương pháp xét nghiệm mới phát hiện nCoV qua mẫu bệnh phẩm là nước bọt, hơi thở, các nghiên cứu đánh giá tác động đến kinh tế và khuyến nghị các mô hình hoạt động giáo dục, y tế thích ứng trong giai đoạn mới.

Làm chủ công nghệ sản xuất vaccine

Theo Thứ trưởng Bùi Thế Duy, mặc dù tỷ lệ người dân được tiêm vaccine ngày càng tăng, tuy nhiên do nCoV thường xuyên biến đổi tạo ra các chủng mới có nguy cơ kháng lại vaccine, vì vậy nguy cơ dịch bệnh bùng phát còn rất cao.

Theo đó, giai đoạn tới ngành khoa học tập trung bảy hướng nghiên cứu, trong đó có vaccine và thuốc điều trị; hội chứng hậu Covid; hỗ trợ hoàn thiện công nghệ máy thở oxy dòng cao (HFNC), hệ thống làm giàu oxy và khí nén sử dụng trong y tế di động; các phương pháp xét nghiệm mới phát hiện nCoV qua mẫu bệnh phẩm là nước bọt, hơi thở, các nghiên cứu đánh giá tác động đến kinh tế và khuyến nghị các mô hình hoạt động giáo dục, y tế thích ứng trong giai đoạn mới.

Cụ thể Việt Nam sẽ nghiên cứu sản xuất vaccine và thuốc điều trị Covid-19, mục tiêu làm chủ được công nghệ sản xuất 15 loại vaccine và sản xuất được tối thiểu năm loại vaccine, trong đó ưu tiên vaccine Covid-19, vaccine ung thư, vaccine phối hợp nhiều thành phần. Các nghiên cứu sản xuất KIT định lượng và khả năng trung hòa của kháng thể kháng nCoV cũng được triển khai.

Huy động tiềm lực của xã hội, doanh nghiệp thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học - công nghệ

Theo Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt, Việt Nam đã bước đầu nghiên cứu sản xuất thành công vaccine và thuốc điều trị Covid-19. Các nhà khoa học xã hội và nhân văn đã nghiên cứu về tác động của đại dịch đến phát triển kinh tế - xã hội, cũng như đề xuất các khuyến nghị chính sách nhằm giảm thiểu các tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19 đến phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam. "Cần có niềm tin vào các nhà khoa học đã chung tay giải quyết các bài toán lớn của đất nước", Bộ trưởng nói.

Việc huy động tiềm lực của xã hội, từ doanh nghiệp vào thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đóng vai trò rất quan trọng. Bộ trưởng cho rằng, trong hợp tác công - tư trong tổ chức nghiên cứu Khoa học và Công nghệ có thể tận dụng được tối đa tiềm năng của cả hai khu vực này. Thực tiễn thời gian qua cho thấy, nhiều nhiệm vụ nghiên cứu có sự phối hợp giữa các tổ chức khoa học và công nghệ và doanh nghiệp đã thành công từ kit test, đến vật tư, sinh phẩm, thậm chí cả vaccine và thuốc điều trị. "Đây là kinh nghiệm cần được phát huy trong thời gian tới", Bộ trưởng Đạt nói.

Cần kiên quyết hơn nữa trong việc cắt giảm thủ tục hành chính trong việc tổ chức các nhiệm vụ khoa học và công nghệ nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất để các nhà khoa học, các doanh nghiệp tham gia thực hiện các nhiệm vụ, chương trình do ngân sách nhà nước tài trợ.

Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt phát biểu tại sự kiện.

Thích ứng, sống chung với dịch

Ông Trần Đắc Phu, nguyên Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng, Bộ Y tế cho rằng dịch Covid-19 sẽ còn kéo dài nên việc thích ứng, sống chung với dịch, thiết lập trạng thái bình thường mới là cần thiết.

Theo ông Phu, mỗi khu vực, mỗi vùng phải áp dụng các biện pháp khác nhau. Việc xét nghiệm cũng cần được tập trung vào người ho, sốt, lái xe, người có dịch tễ phức tạp thay vì xét nghiệm ồ ạt... gây lãng phí. "Chúng ta phải tính chuyện con nhà nghèo, chỉ xét nghiệm theo đối tượng, theo nguy cơ", ông Phu nói.

Ông Phu đề xuất cần có những nghiên cứu cơ bản như giải trình tự gene, điều tra dịch tễ, đánh giá kháng thể cộng đồng sau khi tiêm vaccine cũng như hiệu quả của từng loại vaccine Covid-19. Việt Nam có 8 loại vaccine nhưng phải đánh giá hiệu quả thế nào của từng loại, thời điểm tiêm nhắc lại thế nào. Ngoài ra, cần phải có công nghệ lấy mẫu xét nghiệm nhanh, rẻ.

PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Đại học Y Hà Nội đánh giá cao ứng dụng khoa học, đặc biệt là ứng dụng AI trong chống dịch Covid-19. Ông cho biết, Đại học Y Hà Nội đang phối hợp với Tập đoàn FPT sử dụng người máy AI để gọi điện truy vết bệnh nhân Covid-19, tổ chức đánh giá, thử nghiệm trên gần 100 F0 đem lại hiệu quả rất cao. Ngoài ra, công nghệ AI còn được sử dụng phân loại, kết nối giường bệnh trống, xe cấp cứu gần nhất...

Cùng với đó, GS.TS Đỗ Quyết, Giám đốc Học viện Quân y cũng mong muốn các ngành mở rộng hình thức đặt hàng các cơ sở nghiên cứu. Từ đầu bài này, các nhà khoa học sẽ tập trung giải quyết. "Cần mở rộng ngoại giao công nghệ để Việt Nam có các nguồn cung cấp vaccine, thuốc điều trị Covid-19 phong phú, nhiều lựa chọn", GS Quyết nói.

Chung quan điểm này, GS. VS Châu Văn Minh, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam mong muốn nhận được đặt hàng từ Bộ Y tế. Ông cho rằng, khi đó các nhà khoa học sẽ biết rõ Bộ Y tế đang cần gì để lực lượng nghiên cứu sẵn sàng chia sẻ. Cách này cũng là để các đơn vị nghiên cứu tránh được tình trạng nghiên cứu chồng chéo, gây lãng phí nguồn lực. "Ví dụ như máy thở, rất nhiều đơn vị cùng nghiên cứu, lãng phí nguồn nhân lực rất lớn", ông Minh nói.

Đề xuất Việt Nam thành lập Trung tâm an toàn sinh học cấp III, cấp IV

Ông Trần Quang Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế nêu một số khó khăn, thách thức trong nghiên cứu phòng chống dịch Covid-19. Việt Nam chưa có cơ sở đạt yêu cầu về an toàn sinh học cấp 3,4 để thực hiện nghiên cứu tiền lâm sàng, nghiên cứu thử thách đánh giá hiệu lực bảo vệ của vaccine phòng chống dịch Covid-19, thuốc, sinh phẩm điều trị trên động vật thí nghiệm lớn...

Ông cho biết, các dự án, nghiên cứu phát triển, chuyển giao công nghệ trong ngành y tế đòi hỏi nguồn kinh phí lớn, có độ rui ro cao, với mục đích phi lợi nhuận, thời gian dài. Tuy nhiên theo quy định, mức hỗ trợ tối đa cũng chỉ đến 50% cho dự án sản xuất vaccine, thời gian không quá 36 tháng, ông Thuấn cho rằng "chưa phù hợp". Ngân sách nhà nước phân bổ trực tiếp cho Bộ Y tế triển khai hoat động khoa học và công nghệ hàng năm còn thấp (60-70 tỷ đồng), không có kinh phí dự phòng cho các nhiệm vụ đột xuất, đặc biệt là kinh phí cho đầu tư hạ tầng và mua sắm trang thiết bị y tế nghiên cứu chuyên sâu.

Toàn cảnh buổi làm việc.

Thứ trưởng Thuấn đề xuất Chính phủ xem xét bổ sung ngân sách cho khoa học và công nghệ ngành Y tế, đặc biệt là các nghiên cứu phục vụ phòng chống Covid-19. "Cần xây dựng Trung tâm an toàn sinh học cấp III, cấp IV đầy đủ, phục vụ thực hiện các hoạt động thực nghiệm và thử nghiệm lâm sàng, đáp ứng cho các nghiên cứu", ông Thuấn đề xuất.

Kiện toàn mạng lưới y tế cơ sở

Tại buổi làm việc, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam yêu cầu Bộ KH&CN tiếp tục khẩn trương triển khai chương trình nghiên cứu vaccine cho người đến năm 2030 và các chương trình, nhiệm vụ khoa học phục vụ phòng, chống dịch Covid-19. Trong đó, lưu ý đến vấn đề dự báo diễn biến dịch Covid-19 cũng như các dịch bệnh trong tương lai; công nghệ xét nghiệm thuận tiện, giá thành chấp nhận được cho số đông…

Phó Thủ tướng cũng đặt hàng Bộ KH&CN, các nhà khoa học đầu ngành làm sao để toàn bộ hệ thống y tế cơ sở từ dưới lên sẵn sàng ứng phó với dịch Covid-19, dù biến chủng nào nữa trong tương lai hay các dịch bệnh khác nữa.

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh: “Đề nghị có ngay một nhiệm vụ nghiên cứu mới, theo đề xuất của GS.TS Đỗ Quyết, Giám đốc Học viện Quân y là 3 tháng có thể làm được. Làm thế nào để toàn bộ hệ thống y tế cơ sở từ dưới lên sẵn sàng ứng phó với dịch Covid-19, các biến chủng nào xuất hiện trong tương lai cũng như các dịch bệnh lây nhiễm qua đường hô hấp tương tự”.

“Giao nhiệm vụ nghiên cứu, ứng xử trong tình huống xấu nhất là sự cố y tế công cộng nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, thậm chí đến mức thảm họa thì ứng xử như thế nào? Ứng dụng công nghệ ra sao, kế thừa lợi thế của hệ thống y tế cơ sở với lực lượng y tế kể cả người đã về hưu, sinh viên như thế nào? Đặc biệt là kết hợp với hệ thống phòng chống lao trung ương. Chúng ta phải có hệ thống giám sát bệnh lây nhiễm qua đường hô hấp, lao lây nhanh hơn Covid-19, chỉ khác là không tử vong ngay. Cần kết hợp hết lại”, Phó Thủ tướng nêu rõ.

Phó Thủ tướng đề xuất, trong 3 tháng có một hướng dẫn đến cả mạng lưới y tế cơ sở để giám sát tốt hơn dịch Covid-19 này và các dịch tương tự. Mục đích là để thích ứng an toàn với dịch mà không làm mất cơ hội phát triển.

PV (T/h)