Hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn: 'Lá chắn' và đòn bẩy cho AI, an ninh mạng Việt Nam

Trước sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) cùng những thách thức an ninh mạng, Việt Nam đang đẩy nhanh lộ trình xây dựng hệ thống tiêu chuẩn quốc gia. Đây được xác định là giải pháp chiến lược để dẫn dắt công nghệ, bảo vệ hệ thống thông tin trọng yếu và tạo đà cho nền kinh tế số.

Báo cáo tình hình nguy cơ an toàn thông tin tại Việt Nam quý III năm 2025 của Công ty An ninh mạng Viettel đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về thực trạng mất an toàn không gian mạng. Với con số gần 6,5 triệu tài khoản cá nhân bị đánh cắp, sự xuất hiện của gần 4.000 tên miền lừa đảo và hơn 547.000 cuộc tấn công DDoS, bức tranh an ninh mạng đang trở nên phức tạp hơn bao giờ hết. Đáng ngại hơn, sự can thiệp của AI vào các kịch bản tấn công đã khiến mức độ nguy hiểm gia tăng gấp bội, biến các mối đe dọa trở nên khó kiểm soát và tinh vi vượt xa các phương thức phòng thủ truyền thống.

Trước bối cảnh đó, các chuyên gia khẳng định rằng việc thúc đẩy ứng dụng AI phải luôn song hành với việc củng cố hệ thống bảo đảm an toàn thông tin. Trong đó, các tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật chính là nền tảng cốt lõi để định hình khung pháp lý và kỹ thuật, giúp các cơ quan, tổ chức có căn cứ để xây dựng hàng rào bảo vệ vững chắc.

Việt Nam đang đẩy nhanh lộ trình xây dựng hệ thống tiêu chuẩn quốc gia

Để đáp ứng yêu cầu cấp thiết từ thực tế, Bộ Khoa học và Công nghệ đã chủ động phối hợp với các bộ, ngành liên quan để ban hành hàng loạt Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) quan trọng. Có thể kể đến TCVN 14365:2025 tập trung vào tổng quan phương pháp tính toán hệ thống AI, hay TCVN ISO/IEC 42001:2025 thiết lập hệ thống quản lý trí tuệ nhân tạo một cách bài bản. Đặc biệt, TCVN 14364:2025 đã mang đến khung tiêu chuẩn cụ thể cho các hệ thống AI sử dụng học máy, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp công nghệ trong nước tiếp cận với những chuẩn mực quốc tế mới nhất.

Không dừng lại ở các nguyên tắc chung, hệ thống tiêu chuẩn quốc gia hiện nay đã bao phủ diện rộng 6 dòng sản phẩm công nghệ chiến lược, từ AI Camera xử lý tại biên, robot di động tự hành đến thiết bị bay không người lái (UAV). Đồng thời, các lớp hạ tầng mạng Blockchain, hệ thống thiết bị 5G cùng các mô hình ngôn ngữ lớn và trợ lý ảo tiếng Việt cũng đã có danh mục tiêu chuẩn riêng. Đáng chú ý nhất là sự ra đời của TCVN 14423:2025, bộ tiêu chuẩn kỹ thuật toàn diện đầu tiên của Việt Nam quy định về an ninh mạng cho các hệ thống thông tin quan trọng. Đây được xem là "bộ quy tắc vàng" giúp chuẩn hóa quy trình giám sát, ứng phó và kiểm định an ninh cho các hạ tầng liên quan trực tiếp đến an ninh quốc gia.

Sự chuyển dịch trong tư duy xây dựng tiêu chuẩn của Bộ Khoa học và Công nghệ đang cho thấy một tầm nhìn chiến lược dài hạn. Thay vì tư duy "đi sau để quản lý" vốn dễ gây kìm hãm sự sáng tạo, định hướng hiện nay là "đi trước để kiến tạo". Việc xây dựng tiêu chuẩn sớm cho các lĩnh vực ưu tiên như đô thị thông minh, blockchain và dữ liệu mở không chỉ giúp ngăn ngừa rủi ro mà còn đóng vai trò dẫn dắt, định hình hướng đi cho các doanh nghiệp công nghệ.

Theo Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, các tiêu chuẩn này được triển khai theo hướng mở và linh hoạt, chú trọng việc hài hòa hóa với thông lệ quốc tế. Cách làm này giúp giảm thiểu chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp, đồng thời rút ngắn khoảng cách về trình độ công nghệ giữa Việt Nam và thế giới. Việc gắn tiêu chuẩn với từng sản phẩm và doanh nghiệp cụ thể – những chủ thể trực tiếp nghiên cứu và đưa công nghệ vào thị trường – đảm bảo rằng các quy chuẩn không chỉ nằm trên giấy tờ mà thực sự trở thành công cụ thúc đẩy năng lực tự chủ công nghệ quốc gia.

Hành trình hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn quốc gia cho AI và an ninh mạng đang đặt những viên gạch vững chắc cho một hệ sinh thái số an toàn. Đó là nền tảng để Việt Nam không chỉ tận dụng tốt thời cơ từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư mà còn đủ sức tự bảo vệ mình trước những làn sóng tấn công công nghệ cao trong tương lai.