Khi giới trẻ trở thành mục tiêu tấn công của tội phạm mạng

Trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh, từ AI đến deepfake, những chiếc bẫy được thiết kế tinh vi đang biến thế hệ “sống online” thành mục tiêu tấn công dễ dàng và đòi hỏi một chiến lược miễn dịch số toàn diện hơn bao giờ hết.

Cái giá của một cú nhấp chuột

Ở Việt Nam, các vụ lừa đảo mạng nhắm vào giới trẻ đang gia tăng với tốc độ đáng lo ngại. Chỉ trong một vài phút, từ một cú nhấp chuột tưởng chừng vô hại, hàng loạt thông tin cá nhân - từ tài khoản ngân hàng, hình ảnh riêng tư đến dữ liệu học tập có thể bị đánh cắp và sử dụng vào những mục đích xấu.

Chuyên gia an ninh mạng Ngô Minh Hiếu (Hiếu PC) cho rằng, điểm nguy hiểm của các chiêu lừa hiện nay là tính cá nhân hóa cao. Kẻ gian không còn gửi tin hàng loạt như trước, mà phân tích dữ liệu của từng người để tạo kịch bản phù hợp, khiến nạn nhân tin tưởng tuyệt đối. Khi cảm xúc bị dẫn dắt, lý trí không còn đủ thời gian để kịp phản ứng, chuyên gia an ninh mạng Hiếu PC cho biết.

Thực tế cho thấy, tội phạm mạng đã biết “đọc” tâm lý người dùng: giả giọng bạn bè, gửi hình ảnh thân quen, gắn logo ngân hàng, cơ quan công an hoặc thậm chí dùng video deepfake. Chúng không cần kỹ thuật quá cao, chỉ cần một người mất cảnh giác, mỗi cú click sai là một cánh cửa mở ra cho kẻ xấu bước vào.

Điều đáng lo nhất không phải là công nghệ của tội phạm, mà là sự chủ quan của người dùng trẻ. Chúng ta đang sống trong thời đại mà sự tò mò và lòng tin quá nhanh có thể trở thành điểm yếu chí tử trên không gian mạng, chuyên gia an ninh mạng Hiếu PC cảnh báo.

Ở Việt Nam, các vụ lừa đảo mạng nhắm vào giới trẻ đang gia tăng với tốc độ đáng lo ngại.

Những cái bẫy được thiết kế riêng cho người trẻ

Theo chuyên gia an ninh mạng Hiếu PC, giới trẻ hiện nay thường bị tấn công thông qua ba nhóm lỗ hổng chính: tâm lý, dữ liệu cá nhân và công nghệ.

Về lỗ hổng tâm lý và hành vi số, sự tò mò, thích khám phá cái mới và dễ tin vào các nội dung “trend” khiến nhiều bạn trẻ nhấp vào đường link độc hại, tải ứng dụng lạ hoặc chia sẻ thông tin cá nhân mà không nhận ra rủi ro. Chỉ cần một lần bấm sai, toàn bộ danh tính số của bạn có thể bị khai thác, chuyên gia Hiếu PC cho biết.

Tiếp đến là lỗ hổng dữ liệu cá nhân. Hình ảnh, số điện thoại, tài khoản mạng xã hội của người dùng trẻ bị rò rỉ từ nhiều nền tảng, trở thành nguyên liệu cho tội phạm mạng sử dụng AI hoặc deepfake giả mạo bạn bè, người nổi tiếng, thậm chí chính nạn nhân để chiếm đoạt tiền hoặc danh tính. Các đoạn video, giọng nói “như thật” khiến người thân dễ tin và chuyển tiền theo yêu cầu.

Cuối cùng là lỗ hổng công nghệ và nhận thức. Nhiều người chưa bật xác thực hai lớp, dùng cùng mật khẩu cho nhiều tài khoản hoặc cài đặt ứng dụng ngoài kho chính thức. Đây là “cửa ngõ” phổ biến để hacker chiếm quyền truy cập, phát tán mã độc, thu thập dữ liệu ngân hàng.

Em Nguyễn Đình Quang Minh, sinh viên Trường Đại học Bách Khoa chia sẻ: Em từng nhận cuộc gọi video của người tự xưng là bạn cùng lớp, nhờ chuyển gấp tiền. Gương mặt và giọng nói giống hệt. Chỉ khi gọi lại số thật em mới biết bị giả mạo. Cảm giác lúc đó thật khủng khiếp.

Chị Nguyễn Thị Hằng trú tại quận Long Biên, Hà Nội vẫn chưa hết hoảng hốt vì trường hợp chị đã gặp phải: Tôi nhận được email mời đầu tư một ứng dụng kiếm tiền trực tuyến, có cả giao diện tiếng Việt và người hướng dẫn nói giọng miền Bắc rất thân thiện. Khi tôi chuyển thử vài trăm nghìn đồng để “kích hoạt tài khoản”, tiền biến mất chỉ trong vài phút. Đến lúc kiểm tra lại thì phát hiện website đã bị gỡ và không thể liên hệ được với người đã liên hệ với tôi khi đó.

Những trường hợp ấy phản ánh một thực tế: Tội phạm mạng đang nắm bắt cực nhanh hành vi người dùng, kết hợp công nghệ giả mạo và thao túng cảm xúc - hai yếu tố từng tách biệt nay hòa làm một.

Giới trẻ hiện nay thường bị tấn công thông qua ba nhóm lỗ hổng chính: tâm lý, dữ liệu cá nhân và công nghệ.

Cần một hệ miễn dịch số cho thế hệ trẻ

Theo chuyên gia an ninh mạng Hiếu PC, để bảo vệ giới trẻ, không thể chỉ trông chờ vào phần mềm hay cảnh báo kỹ thuật mà cần một chiến lược tổng thể ba tầng: giáo dục - pháp lý - công nghệ.

Thứ nhất, phải giáo dục kỹ năng miễn dịch số ngay trong trường học. Học sinh cần được dạy cách nhận diện lừa đảo, kỹ năng kiểm chứng thông tin và bảo mật cá nhân, thay vì chỉ học sử dụng thiết bị. Một thói quen đơn giản là “tạm dừng ba giây” trước khi bấm vào bất kỳ đường link hay tin nhắn đáng nghi, chuyên gia Hiếu PC cho biết.

Thứ hai, cần có cơ chế pháp lý và trách nhiệm rõ ràng từ các nền tảng mạng xã hội. Nhiều nội dung giả mạo, deepfake tồn tại hàng giờ trên mạng trước khi bị xóa, gây thiệt hại nghiêm trọng cho nạn nhân. Do đó, các nền tảng phải thiết lập quy trình gỡ bỏ nhanh, minh bạch, đồng thời chia sẻ dữ liệu truy vết với cơ quan chức năng. Nhà nước cần sớm ban hành khung pháp lý điều chỉnh hành vi tội phạm AI, đặc biệt là hành vi tạo dựng hoặc lan truyền thông tin giả mạo có chủ đích.

Thứ ba, phải xây dựng hệ sinh thái an toàn số. Gia đình, nhà trường, doanh nghiệp công nghệ cùng phối hợp tạo môi trường mạng lành mạnh, giúp người trẻ tự phòng ngừa thay vì chỉ phản ứng khi bị tấn công. Các nền tảng Việt Nam có thể phát triển công cụ cảnh báo sớm, tích hợp nhận diện giọng nói và hình ảnh giả; còn cha mẹ cần đồng hành với con trong việc sử dụng mạng xã hội thay vì cấm đoán.

Điều đáng sợ nhất là sự thờ ơ. Khi người dùng nghĩ “mình không quan trọng”, dữ liệu của họ càng dễ bị khai thác. Mỗi tài khoản, mỗi cú click đều có giá trị trong thế giới dữ liệu.

Sự bùng nổ công nghệ số mở ra kỷ nguyên kết nối toàn cầu, nhưng cũng biến an toàn mạng thành thách thức an ninh mới. Với người trẻ, không ai khác ngoài chính họ phải là “người gác cửa” cho danh tính số của mình.

Một cú click có thể đổi lấy sự tiện lợi, nhưng cũng có thể đánh mất cả thế giới riêng tư. Khi thế giới ảo ngày càng gắn liền với cuộc sống thật, “miễn dịch số” phải trở thành kỹ năng sống căn bản, như biết bơi giữa biển thông tin. Và an toàn số không phải là tránh xa Internet, mà là biết sống thông minh trong đó./.