'Khiên 3 lớp' chống lừa đảo trực tuyến

Hành lang pháp lý đủ mạnh, công nghệ phòng vệ hiệu quả và kỹ năng số phổ cập đóng vai trò quan trọng chống lừa đảo trực tuyến.

Người tiêu dùng cần tăng cường phong trào “Bình dân học vụ số”, trang bị kiến thức như một “liều vắc-xin số”.

Thủ đoạn lừa đảo biến đổi liên tục

Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an), Hiệp hội An ninh mạng quốc gia (NCA) phối hợp với mạng xã hội TikTok tổ chức tọa đàm “Nhận diện bẫy lừa - An tâm vui sắm”.

Người tiêu dùng cần cảnh giác, nhận diện 'bẫy' lừa đảo khi mua sắm trực tuyến. Ảnh minh họa: ITN

Đây là hoạt động nằm trong chuỗi sự kiện “Chống lừa đảo trực tuyến năm 2025” diễn ra từ tháng 10 đến tháng 12/2025 trên toàn quốc nhằm tăng cường bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên không gian mạng và trong kỷ nguyên số. Nâng cao nhận thức của người dân trước tình trạng lừa đảo nở rộ trên các nền tảng thương mại điện tử và mạng xã hội.

Ông Vũ Duy Hiền, Phó Tổng Thư ký kiêm Chánh Văn phòng (NCA) nhận định, cao điểm mua sắm cuối năm ghi nhận mỗi ngày có hàng triệu giao dịch trực tuyến. Thời điểm này, tội phạm mạng hoạt động mạnh nhất với những thủ đoạn lừa đảo tinh vi, biến đổi liên tục: Giả mạo thương hiệu lớn, mạo danh nhân viên sàn thương mại điện tử, các chiêu “sale sốc - hoàn tiền ảo”, lừa thanh toán qua ví điện tử đến việc sử dụng deepfake.

“Chỉ trong vài giây mất cảnh giác, người dân có thể phải trả giá bằng dữ liệu cá nhân, thậm chí là toàn bộ tài chính. Vì vậy, nhận diện bẫy lừa không chỉ là việc của cơ quan chức năng, mà là trách nhiệm của toàn bộ hệ sinh thái số. NCA xác định rõ trách nhiệm đồng hành cùng Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng trong bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng”, ông Vũ Duy Hiền nói.

Theo TS Phan Thế Thắng - Phó Trưởng ban Bảo vệ người tiêu dùng (Ủy ban Cạnh tranh quốc gia), năm 2023 cơ quan này cũng đã hiện thực hóa Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Bổ sung hoàn thiện quy định về xử lý vi phạm trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; tăng mức xử lý đối với vi phạm trên không gian mạng, trong thương mại điện tử.

Đồng thời, xây dựng Luật Thương mại điện tử, bổ sung thêm các quy định mới để giám sát, quản lý đối với các chủ thể kinh doanh trên không gian mạng, các loại hình kinh doanh mới trên môi trường số; Xây dựng kế hoạch, chương trình hành động chiến lược quốc gia cho giai đoạn năm năm 2026 - 2030.

Tuy nhiên, theo TS Thắng, để việc thực thi Luật Thương mại điện tử cần sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng người tiêu dùng nhằm tạo nên hệ sinh thái giao dịch số an toàn.

Xây dựng hành lang pháp lý đủ mạnh, công nghệ phòng vệ hiệu quả và kỹ năng số phổ cập đến người dân để phòng chống lừa đảo trực tuyến có hiệu quả. Minh họa ITN

“Khiên 3 lớp” và nguyên tắc “3 không”

Thống kê, hiện có khoảng 85% người tiêu dùng Việt Nam mua sắm trực tuyến. Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05 - Bộ Công an) cho biết, từ đầu năm đến nay phát hiện khoảng hơn 125.000 trang web lừa đảo, thiệt hại do lừa đảo qua mạng lên tới gần 20.000 tỷ đồng. Cơ quan chức năng cũng đã phát đi cảnh báo nhận biết các hình thức lừa đảo đến người dân.

Theo Bộ Công Thương, quy mô bán lẻ online của thị trường nội địa năm nay tại Việt Nam đạt khoảng 32 tỷ USD. Cao điểm mua sắm cuối năm sẽ khiến doanh số thương mại điện tử tăng vọt, có thể đạt tới hơn 100.000 tỷ đồng. Cơ hội lớn cho thị trường thương mại điện tử, nhưng tiềm ẩn rất nhiều rủi ro.

Chuyên gia Vũ Ngọc Sơn - Trưởng ban Nghiên cứu, tư vấn, phát triển công nghệ và Hợp tác quốc tế của NCA, đưa ra giải pháp bảo vệ người dùng khi tham gia các giao dịch thương mại điện tử trước những rủi ro an ninh mạng mới.

Theo ông Sơn, các hình thức lừa đảo trực tuyến ngày càng tinh vi, từ giả mạo cửa hàng uy tín, chiếm đoạt tài khoản, yêu cầu đặt cọc đến giao hàng kém chất lượng.

Bên cạnh đó, tội phạm còn sử dụng liên kết độc hại, tin nhắn và cuộc gọi mạo danh để đánh cắp dữ liệu cá nhân, gây ra nguy cơ mất tiền, lộ thông tin và bị lợi dụng cho các hành vi phạm pháp. Các đối tượng còn sử dụng công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo và deepfake để giả mạo gương mặt, giọng nói người thân nhằm thao túng cảm xúc, lợi dụng lòng tin, lòng tham hoặc nỗi sợ hãi của nạn nhân.

“Để đối phó với “bẫy vô hình nhưng gây thiệt hại hữu hình”, Việt Nam cần triển khai đồng bộ khiên 3 lớp: Hành lang pháp lý đủ mạnh, công nghệ phòng vệ hiệu quả và kỹ năng số phổ cập đến người dân.

Trong đó, “trụ cột kỹ năng” là yếu tố quan trọng nhất đòi hỏi nỗ lực nâng cao nhận thức cộng đồng thông qua phong trào “Bình dân học vụ số”. Mỗi người dân cần trang bị cho mình kiến thức như một “liều vắc-xin số”, thay vì chờ bị lừa rồi mới cảnh tỉnh”, ông Vũ Ngọc Sơn nêu giải pháp.

Để đồng hành trong chiến dịch chống lừa đảo trực tuyến, NCA cũng đã biên soạn cho ra đời cuốn sách có tên gọi “Cẩm nang An ninh mạng”.

Cuốn cẩm nang này được đánh giá là nguồn tài liệu đáng tin cậy giúp người dùng nhận biết các hình thức lừa đảo và cách phòng tránh. Các thế hệ trẻ với sự am hiểu công nghệ, nhanh nhạy cần hướng dẫn ông bà, cha mẹ nhằm lan tỏa kỹ năng an toàn mạng trong cộng đồng.

Ngoài sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan chức năng, doanh nghiệp thì nhà sáng tạo nội dung, sàn thương mại điện tử như TikTok Shop Việt Nam; MoMo… là một trong những đơn vị góp phần chung tay bảo vệ người tiêu dùng

Đại diện MoMo chia sẻ về những phát hiện vi phạm đối với các trường hợp gian lận trong khâu thanh toán mà đơn vị từng ghi nhận. Từ đó, đơn vị phát đi những cảnh báo, biện pháp đến người dùng để tránh lừa đảo.

Theo đại diện sàn thương mại điện tử TikTok Shop, đơn vị đã triển khai các biện pháp bảo vệ người mua trên nền tảng. Có những đề xuất cụ thể liên quan đến việc hợp tác giữa nhà bán hàng, nền tảng và cổng thanh toán. Đơn vị cũng chia sẻ quy trình phản ứng, tốc độ xử lý và những hỗ trợ mà người dùng có thể nhận được khi vừa phát hiện dấu hiệu bất thường.

Trước đó vào tháng 10/2025, bà Nguyễn Thị Minh Huyền, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số cho biết đơn vị đã phối hợp với các cơ quan chức năng gỡ bỏ 44.446 sản phẩm và chặn 12.414 gian hàng vi phạm trên thương mại điện tử; chuyển xử lý vi phạm đối với hơn 120 website/ứng dụng có dấu hiệu vi phạm pháp luật, lừa đảo chiếm đoạt tài sản.