Kinh tế số toàn cầu: "Biến số" vô hình và cuộc cách mạng thống kê để hoạch định tương lai

Nhằm giải quyết bài toán "không thể quản lý những gì không thể đo lường" trong kỷ nguyên số, UNCTAD vừa chính thức ra mắt cơ sở dữ liệu toàn cầu mới về giá trị thương mại điện tử, đánh dấu bước ngoặt quan trọng để làm cho nền kinh tế số trở nên "hiển thị rõ ràng về mặt thống kê".

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang trải qua những biến động mạnh mẽ, thương mại điện tử và nền kinh tế số đã nổi lên như những động lực tăng trưởng quan trọng nhất. Tuy nhiên, một nghịch lý lớn đang tồn tại: Dù phát triển bùng nổ, phần lớn giá trị của nền kinh tế số vẫn đang "ẩn mình" khỏi các thống kê chính thức, tạo ra những lỗ hổng lớn trong việc hoạch định chính sách tại nhiều quốc gia.

Bước tiến lịch sử: Hiện thực hóa những "con số ảo"

Vào ngày 23/12/2025, Hội nghị Liên Hợp Quốc về thương mại và phát triển (UNCTAD) đã chính thức công bố một bước tiến mang tính lịch sử: Ra mắt cơ sở dữ liệu toàn cầu mới về giá trị thương mại điện tử. Đây là cơ sở dữ liệu đầu tiên trên thế giới tổng hợp các ước tính quốc gia sẵn có nhằm hé lộ những thông tin chi tiết mới, đồng thời chỉ ra những khoảng trống thông tin lớn còn tồn tại.

Sự kiện ra mắt này diễn ra trong khuôn khổ cuộc họp lần thứ 6 của Nhóm chuyên gia về Đo lường Thương mại điện tử và Kinh tế số của UNCTAD, với sự tham dự của đại diện đến từ 42 quốc gia. Đây không chỉ là một sự kiện kỹ thuật mà còn là một lời khẳng định mạnh mẽ về sự cần thiết phải làm cho nền kinh tế số trở nên "hiển thị rõ ràng về mặt thống kê", đặc biệt là tại các nước đang phát triển.

"Không thể quản lý những gì không thể đo lường" trong kỷ nguyên số.

Nghịch lý tăng trưởng: Khi tốc độ vượt xa khả năng đo lường

Theo các số liệu thực nghiệm từ UNCTAD, doanh số thương mại điện tử đang tăng trưởng với tốc độ nhanh hơn đáng kể so với Tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Điều này làm nổi bật tầm quan trọng ngày càng tăng của kinh tế số đối với các hoạt động kinh tế toàn cầu. Thương mại điện tử và các dịch vụ được cung cấp qua nền tảng kỹ thuật số hiện nằm trong số những phân khúc tăng trưởng nhanh nhất của nền kinh tế thế giới.

Tuy nhiên, sự bùng nổ này đang đi kèm với một "khoảng trống đo lường" nghiêm trọng. Hầu hết các quốc gia hiện nay vẫn thiếu các số liệu thống kê cần thiết để nắm bắt giá trị của các giao dịch trực tuyến, thương mại kỹ thuật số xuyên biên giới và sự mở rộng nhanh chóng của thương mại dựa trên mạng xã hội. Việc thiếu hụt dữ liệu - số liệu này không chỉ là vấn đề của các nhà thống kê mà còn là rào cản lớn tại các nước đang phát triển trong việc hoạch định chính sách công đảm bảo hiệu quả, công bằng cho mọi thành phần xã hội.

Doanh số thương mại điện tử đang tăng trưởng nhanh chóng (UNCTAD).

"Không thể quản lý những gì không thể đo lường"

Tại cuộc họp của Nhóm chuyên gia, một thông điệp cốt lõi đã được nhấn mạnh: "Bạn không thể quản lý những gì bạn không thể đo lường". Các khoảng trống về dữ liệu đo lường knh tế số đang làm suy yếu quá trình hoạch định chính sách, che giấu sự bất bình đẳng trong tiếp cận kỹ thuật số và ngăn cản các quốc gia hưởng lợi đầy đủ từ quá trình chuyển đổi số.

Nhóm chuyên gia khẳng định rằng việc cải thiện các phép đo lường này là yếu tố sống còn đối với hàng loạt chính sách vĩ mô, bao gồm: Chính sách thuế; Cạnh tranh thị trường; Các hiệp định thương mại số; Hỗ trợ cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSMEs); Bảo vệ người tiêu dùng và hội nhập kỹ thuật số.

Nếu không có dữ liệu chính xác, các chính phủ sẽ gặp khó khăn trong việc thiết kế các chính sách kinh tế, môi trường và xã hội hiệu quả, cũng như không thể hiểu rõ các xu hướng thương mại và phát triển.

Thách thức từ công nghệ mới: AI và nền tảng số

Bối cảnh kỹ thuật số ngày nay không còn chỉ giới hạn ở việc mua bán hàng hóa qua mạng. Sự xuất hiện của các công nghệ mới nổi đang đặt ra nhu cầu cấp thiết về việc rà soát lại các phương pháp luận thống kê.

Nhóm chuyên gia đã kiến nghị UNCTAD thực hiện một cuộc rà soát toàn diện các chỉ số cốt lõi vào năm 2026. Cuộc rà soát này dự kiến sẽ tích hợp các yếu tố mới nổi trong bối cảnh kỹ thuật số hiện đại, bao gồm: Trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence); Các mô hình kinh doanh dựa trên nền tảng (Platform-based business models); Làm việc từ xa (Remote work); Cung cấp dịch vụ số hóa toàn trình (Fully digital services).

Các chuyên gia tại cuộc họp đã kêu gọi xây dựng các khung thống kê đơn giản, trung lập về công nghệ và có khả năng so sánh trên toàn cầu. Bên cạnh đó, cần áp dụng các công cụ thu thập dữ liệu sáng tạo như hồ sơ thanh toán điện tử và khai phá dữ liệu (data mining) để bắt kịp tốc độ thay đổi của công nghệ.

Quản lý Logistics Thương mại điện tử (E-logistics) khác với logistics truyền thống, e-logistics tập trung vào giao hàng đến từng cá nhân, đòi hỏi tốc độ cao, minh bạch thông tin và tính linh hoạt nhờ ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số.

Hợp tác Quốc tế: Chìa khóa để lấp đầy khoảng trống

Việc xây dựng một hệ thống đo lường kinh tế số toàn diện không phải là nhiệm vụ mà một quốc gia đơn lẻ có thể thực hiện. Nhóm chuyên gia khuyến khích Nhóm Nhiệm vụ về đo lường giá trị Thương mại điện tử (Task Group on Measuring E-commerce Value) - do UNCTAD triệu tập với sự tham gia của các chuyên gia từ khoảng 30 quốc gia và các tổ chức quốc tế đối tác - hoàn thiện các hướng dẫn và khuyến nghị.

Các hướng dẫn này sau đó sẽ được UNCTAD thúc đẩy thông qua các chương trình nâng cao năng lực mở rộng, được thực hiện qua quan hệ đối tác với các tổ chức quốc tế và khu vực. Đáng chú ý, sự hỗ trợ từ Vương quốc Ả Rập Xê Út (Saudi Arabia) sẽ giúp mở rộng quy mô hỗ trợ kỹ thuật này, giúp các nước đang phát triển bắt kịp xu thế.

Tuy nhiên, thách thức vẫn còn đó. Tại phiên họp lần này đã ghi nhận những lo ngại về sự sụt giảm trong tài trợ phát triển quốc tế, điều này đe dọa nỗ lực của nhiều quốc gia trong việc bắt kịp quá trình chuyển đổi số. Hợp tác giữa chính phủ, khu vực tư nhân và các tổ chức quốc tế là yếu tố then chốt để tránh sự chồng chéo và đảm bảo các thực hành đo lường toàn cầu được thống nhất.

Hướng tới một nền Kinh tế số minh bạch

Sự ra đời của cơ sở dữ liệu mới và các nỗ lực của UNCTAD đánh dấu một bước chuyển mình quan trọng. Từ việc chỉ tập trung vào các mặt hàng truyền thống, thế giới đang chuyển sang việc định lượng những dòng chảy vô hình của dữ liệu và dịch vụ số.

Sứ mệnh của UNCTAD không chỉ dừng lại ở thống kê. Thông qua việc cung cấp dữ liệu tin cậy và kịp thời, tổ chức này giúp các quốc gia đạt được tăng trưởng bao trùm và bền vững, biến các tham vọng của Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) thành hành động cụ thể. Trong một thế giới mà thương mại toàn cầu dự kiến đạt mức kỷ lục 35 nghìn tỷ USD, việc làm rõ "bức tranh" kinh tế số chính là chìa khóa để không ai bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên số.

Để hiểu rõ tầm quan trọng của việc đo lường kinh tế số, hãy hình dung nền kinh tế toàn cầu như một tảng băng trôi khổng lồ. Phần nổi trên mặt nước là nền kinh tế truyền thống - những hàng hóa vật lý qua cảng biển, những giao dịch tiền mặt - chúng ta dễ dàng nhìn thấy và đo đếm được. Tuy nhiên, nền kinh tế số giống như phần chìm khổng lồ dưới mặt nước; nó to lớn hơn, di chuyển nhanh hơn và chứa đựng sức mạnh tiềm tàng hơn, nhưng lại vô hình trước "radar" thống kê cũ kỹ. Nếu người thuyền trưởng (Chính phủ) chỉ lái con tàu dựa trên phần băng nổi mà không có công cụ định vị (dữ liệu thống kê mới) để nhìn thấy phần chìm, nguy cơ va chạm và rủi ro chính sách là không thể tránh khỏi. Công cụ đo lường mới của UNCTAD chính là hệ thống sonar giúp chúng ta nhìn thấu phần chìm đó để điều hướng an toàn và hiệu quả.