Luật Báo chí (sửa đổi): Hoàn thiện khung pháp lý để bảo vệ nhà báo

Góp ý vào dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, đại biểu Đoàn Thị Lê An - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Cao Bằng đánh giá cao cơ quan soạn thảo đã nhanh chóng tiếp thu và hoàn thiện dự thảo luật ngay sau phiên thảo luận tổ của Quốc hội. 

Nghiên cứu Báo cáo tiếp thu của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho thấy cơ quan soạn thảo đã dự kiến tiếp thu tương đối đầy đủ các ý kiến của đại biểu tại phiên thảo luận tổ. Để tiếp tục hoàn thiện dự thảo luật, trên cơ sở nghiên cứu bản dự thảo luật mới nhất đại biểu tham gia một số ý kiến cụ thể như sau:

Thứ nhất, về trách nhiệm của nhà nước đối với quyền tự do báo chí, quyền tự do ngôn luận trên báo chí của công dân, Điều 8. Tại khoản 3 quy định "Báo chí không bị kiểm duyệt trước khi in, truyền dẫn, phát sóng và xuất bản trên không gian mạng". Đại biểu cho rằng quy định trên đảm bảo theo luật hiện hành, các nội dung báo chí do cơ quan báo chí tự chịu trách nhiệm, không phải cơ quan nhà nước duyệt trước khi phát hành. Quy định đúng với nguyên tắc tự do báo chí đó là được phép đưa tin, phản ánh sự việc, phân tích, bình luận, tuy nhiên cần làm rõ giới hạn, bởi pháp luật không bị kiểm duyệt không đồng nghĩa với việc làm gì cũng được. 

Trên thực tế, báo chí vẫn bị xử lý sau khi xuất bản nếu vi phạm các hành vi bị cấm như xuyên tạc, tiết lộ bí mật quốc gia, thông tin sai sự thật gây thiệt hại, bịa đặt, xúc phạm tổ chức, cá nhân. Do đó, theo đại biểu cần có cơ chế kiểm soát thông tin trên không gian mạng. Dù báo chí điện tử được tự do xuất bản thì các nhà cung cấp hạ tầng mạng và cơ quan quản lý vẫn có thể yêu cầu gỡ bỏ thông tin vi phạm, đây được coi như một dạng giám sát hậu kiểm thay vì kiểm duyệt trước.

Đại biểu Đoàn Thị Lê An - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Cao Bằng.

Để đảm bảo chặt chẽ của điều khoản trên, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung trách nhiệm pháp lý đối với thông tin đã đăng tải và sửa thành như sau: "Báo chí không bị kiểm duyệt trước khi in, truyền dẫn, phát sóng và xuất bản trên không gian mạng. Tuy nhiên, cơ quan báo chí và nhà báo chịu trách nhiệm pháp lý đối với thông tin đã đăng tải". Việc sửa đổi này vẫn đảm bảo quyền tự do báo chí theo Hiến pháp và thông lệ quốc tế, không kiểm duyệt trước nhưng có trách nhiệm pháp lý sau, đồng thời ràng buộc trách nhiệm pháp lý của cơ quan báo chí và nhà báo, tránh phát tán thông tin sai sự thật, xuyên tạc hoặc vi phạm các quy định về an ninh, trật tự, quyền con người; đảm bảo minh bạch cơ chế hậu kiểm, tạo cơ sở pháp lý cho việc xử lý vi phạm, đồng thời bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người làm báo.

Thứ hai, về quy định thu hồi giấy phép hoạt động của cơ quan báo chí. Điểm c khoản 1 Điều 20 quy định "Cơ quan báo chí vi phạm Điều 9 của luật này gây ảnh hưởng nghiêm trọng trở lên hoặc vi phạm hành chính bị xử lý nhiều lần sẽ bị thu hồi giấy phép hoạt động báo chí". Theo đại biểu, việc quy định thu hồi giấy phép báo chí khi làm ảnh hưởng nghiêm trọng là cần thiết. Tuy nhiên, cần làm rõ định nghĩa ảnh hưởng nghiêm trọng là như thế nào? Định nghĩa này đưa ra chưa có thang đo, tiêu chí định lượng dễ gây tranh cãi về mức độ vi phạm.

Ví dụ như thông tin sai sự thật, tác động lan truyền nhanh thì có ảnh hưởng nghiêm trọng hay không? Hay như tiêu chí vi phạm hành chính bị xử lý nhiều lần cũng mơ hồ, không xác định được số lần vi phạm hoặc khoảng thời gian vi phạm hoặc khoảng thời gian tính vi phạm, điều này có thể dẫn đến tùy tiện khi áp dụng và hạn chế tự do báo chí. 

Do đó, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện thêm tiêu chí xác định ảnh hưởng nghiêm trọng và nhiều lần vi phạm hành chính. Ví dụ như bị xử lý từ 3 lần trở lên trong vòng 12 tháng mà không có cải thiện, đồng thời quy định thang xử lý tăng dần như từ cảnh cáo, phạt hành chính, đình chỉ tạm thời và thu hồi giấy phép, trước khi thu hồi giấy phép, cùng với đó bổ sung quyền khiếu nại quyết định thu hồi giấy phép theo quy định của pháp luật.

"Việc sửa đổi trên vẫn đảm bảo tự do báo chí, đó là thu hồi giấy phép chỉ là biện pháp cuối cùng sau các biện pháp cảnh cáo, phạt hành chính, đình bản tạm thời, đồng thời tạo tính rõ ràng, minh bạch, tiêu chí ảnh hưởng nghiêm trọng và nhiều lần vi phạm hành chính được xác định cụ thể, tránh tùy tiện, đảm bảo công bằng pháp lý, cơ quan báo chí vẫn được khắc phục vi phạm, khiếu nại trước khi bị thu hồi và cuối cùng là phù hợp thực tiễn, cơ chế xử lý tăng dần, đảm bảo răn đe nhưng không lạm quyền", đại biểu nêu ý kiến.

Các đại biểu Quốc hội tại phiên thảo luận về Luật Báo chí (sửa đổi).

Thứ ba, về quyền và nghĩa vụ của nhà báo: Khoản 2 đề cập sáu điểm quy định về quyền của nhà báo được quy định tại các điểm a, b, c, d, đ, e. Tuy nhiên, đại biểu cho rằng vẫn còn thiếu quyền được đảm bảo an toàn của nhà báo, do đó đại biểu kiến nghị xem xét bổ sung quy định về quyền được bảo vệ an toàn của nhà báo khi tác nghiệp trong các tình huống rủi ro bao gồm thiên tai, cháy nổ, hiện trường tai nạn, khu vực có nguy cơ mất an toàn hoặc các bối cảnh nhạy cảm về an ninh, trật tự. 

"Thực tiễn thời gian qua cho thấy, nhiều nhà báo khi tác nghiệp tại điểm nóng đã đối diện rủi ro cao về tính mạng, sức khỏe bị cản trở hoặc thiếu sự hỗ trợ kịp thời. Dự thảo luật hiện chưa có quy định đầy đủ trách nhiệm bảo vệ nhà báo trong các tình huống này. 

Do đó, tôi cho rằng việc bổ sung quy định trên là cần thiết nhằm bảo đảm quyền tiếp cận thông tin của Nhân dân, bảo vệ an toàn tính mạng và sức khỏe của lực lượng làm nhiệm vụ báo chí, tạo cơ sở pháp lý thống nhất để lực lượng chức năng phối hợp, hỗ trợ nhà báo tại hiện trường, phù hợp thông lệ quốc tế về bảo vệ phóng viên khi tác nghiệp tại các khu vực nguy hiểm", đại biểu bày tỏ. 

Đại biểu Đoàn Thị Lê An kiến nghị sửa đổi, bổ sung thêm tại khoản 2 như sau: Nhà báo khi tác nghiệp tại khu vực xảy ra thiên tai, thảm họa, cháy, nổ, sự cố khẩn cấp, hiện trường tai nạn hoặc các khu vực có nguy cơ mất an toàn, khu vực nhạy cảm về an ninh, trật tự được bảo đảm an toàn về tính mạng, sức khỏe, phương tiện tác nghiệp và trang thiết bị trong phạm vi, điều kiện cho phép, cơ quan chức năng tại hiện trường có trách nhiệm hướng dẫn khu vực an toàn, hỗ trợ nhà báo tác nghiệp phù hợp, thực hiện các biện pháp bảo vệ cần thiết và không được cản trở trái pháp luật hoạt động báo chí. Cơ quan báo chí có trách nhiệm trang bị phương tiện bảo hộ và huấn luyện kỹ năng an toàn cho nhà báo khi tác nghiệp tại môi trường nguy hiểm.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung vào dự thảo luật quy định về chính sách hỗ trợ, đào tạo, bồi dưỡng đối với nhà báo đang công tác tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo và vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn với một số nội dung sau:

Một là, bảo đảm nhà báo tại các vùng đặc thù được tiếp cận bình đẳng với các chương trình đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp và kỹ năng số, đồng thời xem xét hỗ trợ chi phí học tập, đi lại và tài liệu.

Hai là, tổ chức hình thức đào tạo phù hợp bao gồm đào tạo lưu động tại địa phương, đào tạo trực tuyến linh hoạt nhằm khắc phục hạn chế về hạ tầng và điều kiện di chuyển.

Ba là, bổ sung nội dung bồi dưỡng đặc thù như kiến thức về văn hóa xã hội dân tộc thiểu số, kỹ năng tiếp cận cộng đồng, kỹ năng an toàn tác nghiệp tại khu vực rủi ro và an toàn thông tin trong môi trường số. Việc bổ sung những chính sách này sẽ góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ nhà báo ở vùng trọng yếu, bảo đảm dòng thông tin chính xác, kịp thời đến người dân, đồng thời phát huy vai trò của báo chí trong phát triển kinh tế - xã hội tại khu vực khó khăn.