Luật Chuyển đổi số: Tăng cường kết nối, chia sẻ và sử dụng lại dữ liệu

Luật quy định nguyên tắc chuyển đổi số là thúc đẩy đổi mới sáng tạo, lấy người sử dụng làm trung tâm, nâng cao chất lượng dịch vụ và tạo giá trị mới cho cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và người dân; tăng cường kết nối, chia sẻ và sử dụng lại dữ liệu...

Tại Kỳ họp thứ 10 vừa qua, Quốc hội đã thông qua Luật Chuyển đổi số, với nhiều điểm mới quan trọng, sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2026.

Luật Chuyển đổi số gồm 8 chương và 48 điều quy định nguyên tắc, chính sách về chuyển đổi số; điều phối quốc gia về chuyển đổi số; biện pháp bảo đảm chuyển đổi số; chính phủ số; kinh tế số, xã hội số; trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong chuyển đổi số.

Các nội dung thuộc lĩnh vực dữ liệu, giao dịch điện tử, an ninh mạng, viễn thông, trí tuệ nhân tạo và các lĩnh vực chuyên ngành khác được thực hiện theo pháp luật tương ứng, nhưng phải bảo đảm thống nhất với nguyên tắc và yêu cầu quy định tại Luật này.

Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, Luật Chuyển đổi số được xây dựng theo mô hình "luật khung" - quy định các nguyên tắc, yêu cầu và định hướng lớn, không đi sâu vào các quy định thuộc phạm vi điều chỉnh của luật chuyên ngành nhưng giữ vai trò tạo sự thống nhất trong cách thức tổ chức, điều phối quá trình chuyển đổi số trên phạm vi cả nước.

Đẩy mạnh chuyển đổi số trong giải quyết thủ tục hành chính cho người dân tại phường Cửa Nam. Ảnh: P.Ngân

Một trong những nội dung quan trọng nhất của dự thảo Luật là lần đầu tiên luật hóa các khái niệm nền tảng về chuyển đổi số - từ chuyển đổi số, hệ thống số, dữ liệu số, hạ tầng số, nền tảng số đến Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, nhằm bảo đảm tính chặt chẽ về mặt khoa học, đồng thời thống nhất cách hiểu cho toàn bộ hệ thống chính trị và các chủ thể tham gia chuyển đổi số.

Điểm nhấn của dự thảo là làm rõ sự khác biệt giữa chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ thông tin: Nếu ứng dụng công nghệ thông tin chỉ chuyển hoạt động cũ lên môi trường số, thì chuyển đổi số là thay đổi cách thức vận hành, mô hình quản trị và phương thức cung cấp dịch vụ. Đây được coi là triết lý cốt lõi của luật, thể hiện tinh thần "chuyển đổi trước - số hóa sau".

Theo đó, chuyển đổi số là quá trình chuyển đổi phương thức hoạt động, quản trị và cung cấp dịch vụ dựa trên công nghệ số, dữ liệu số, hệ thống số, nền tảng số, quy trình số nhằm tạo ra giá trị mới, hiệu quả và minh bạch.

Còn ứng dụng công nghệ thông tin là việc sử dụng công nghệ thông tin vào các hoạt động thuộc lĩnh vực kinh tế - xã hội, đối ngoại, quốc phòng, an ninh và các hoạt động khác nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả của các hoạt động này. Ứng dụng công nghệ thông tin là bộ phận của ứng dụng công nghệ số.

Luật quy định nguyên tắc chuyển đổi số là thúc đẩy đổi mới sáng tạo, lấy người sử dụng làm trung tâm, nâng cao chất lượng dịch vụ và tạo giá trị mới cho cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và người dân; tăng cường kết nối, chia sẻ và sử dụng lại dữ liệu, khai báo 1 lần là mặc định để nâng cao hiệu quả quản lý, hạn chế trùng lặp, giảm thủ tục và nâng cao năng lực ra quyết định…

Luật được thông qua cũng quy định rõ các công cụ quản trị vĩ mô như Chương trình chuyển đổi số quốc gia, Khung kiến trúc quốc gia số, Khung quản trị dữ liệu, Khung năng lực số và Bộ chỉ số đo lường chuyển đổi số quốc gia.

Những công cụ này được ví như "bộ điều phối trung tâm", giúp Nhà nước đánh giá tiến độ, thúc đẩy thực thi và bảo đảm tính đồng bộ giữa chuyển đổi số ở cấp quốc gia, cấp bộ ngành và địa phương.

Liên quan đến thiết kế và kiến trúc số, Luật đã bổ sung các quy định bắt buộc về thiết kế hệ thống theo hướng "mặc định kết nối, mặc định chia sẻ, mặc định an toàn". Theo đó, các hệ thống số phải ưu tiên sử dụng điện toán đám mây, nền tảng dùng chung và dữ liệu khai báo một lần; việc kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan nhà nước là yêu cầu mặc định chứ không phải ngoại lệ; nguyên tắc bảo đảm an toàn, an ninh mạng phải được áp dụng ngay từ khâu thiết kế. Đây là những nguyên tắc có tác dụng khắc phục triệt để tình trạng "mạnh ai nấy làm", đồng thời tiết kiệm chi phí đầu tư, vận hành và bảo trì.

Đối với các dự án chuyển đổi số chưa có tiền lệ, thường gặp khó khăn trong việc xác định tổng mức đầu tư và lựa chọn mô hình triển khai, Luật đã bổ sung cơ chế phát triển thử nghiệm với nguồn kinh phí độc lập và cơ chế lựa chọn đối tác để thử nghiệm giải pháp trước khi triển khai dự án đầu tư chính thức.

Một nội dung nổi bật khác là chính sách thu hẹp khoảng cách số, đặc biệt tại vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo. Luật quy định nguyên tắc ưu tiên nguồn lực để những khu vực này đạt mức độ hạ tầng đáp ứng được các dịch vụ số thiết yếu như học trực tuyến, khám chữa bệnh từ xa, dịch vụ công trực tuyến.

Đồng thời, với việc kinh tế số được coi là động lực tăng trưởng mới, Luật cũng bổ sung cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa ứng dụng nền tảng số, tham gia vào chuỗi giá trị kinh tế số với kỳ vọng đóng góp tăng trưởng hai con số trong giai đoạn tới.