Nobel Kinh tế 2025: Vinh danh ba nhà khoa học giải thích về tăng trưởng kinh tế dựa trên đổi mới
Trong hơn hai thế kỷ qua, thế giới lần đầu tiên chứng kiến tăng trưởng kinh tế kéo dài, giúp hàng tỷ người thoát nghèo và tạo nền tảng cho thịnh vượng hiện nay. Công trình của ba nhà kinh tế được vinh danh năm nay đã lý giải vai trò trung tâm của đổi mới công nghệ trong quá trình đó.
Ngày 13/10/2025, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã công bố các chủ nhân của Giải Nobel Kinh tế 2025. Theo đó, một nửa giải thưởng thuộc về GS Joel Mokyr (sinh năm 1946, hiện đang làm việc tại Đại học Northwestern, Mỹ) vì đã xác định các điều kiện tiên quyết cho tăng trưởng bền vững thông qua tiến bộ công nghệ.
Nửa còn lại được trao chung cho GS Philippe Aghion (sinh năm 1956, hiện đang làm việc tại Trường Cao đẳng Pháp, INSEAD, Pháp và Trường Kinh tế - Chính trị London, Anh), cùng GS Peter Howitt (sinh năm 1946, hiện đang làm việc tại Đại học Brown, Mỹ) vì lý thuyết tăng trưởng bền vững thông qua cơ chế của sự phá hủy mang tính sáng tạo.
Từ trái sang: GS Joel Mokyr, GS Philippe Aghion và GS Peter Howitt được trao Giải Nobel Kinh tế năm 2025. (Ảnh: Jonathan Nackstrand/AFP).
Công nghệ phát triển không ngừng với những sản phẩm và phương thức sản xuất mới liên tục thay thế theo chu kỳ. Cơ chế này thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, góp phần nâng cao mức sống, sức khỏe và chất lượng cuộc sống trên toàn cầu.
Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng đúng trong lịch sử. Trong phần lớn thời gian của nhân loại, sự trì trệ là trạng thái phổ biến. Dù có những sáng chế giúp cải thiện đời sống, nhưng tăng trưởng thường nhanh chóng chững lại.
Nhà sử học kinh tế Joel Mokyr đã khai thác các nguồn tư liệu lịch sử để lý giải vì sao tăng trưởng bền vững lại trở thành “bình thường mới”. Ông chỉ ra rằng, để các sáng chế kế tiếp nhau và tạo nên chuỗi đổi mới tự thân, con người không chỉ cần biết cái gì hoạt động, mà còn phải hiểu vì sao nó hoạt động - tức là cần có nền tảng khoa học lý giải cho công nghệ. Trước Cách mạng Công nghiệp, điều này thường thiếu vắng, khiến tiến bộ không được kế thừa. GS Joel Mokyr cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của một xã hội cởi mở với ý tưởng mới và chấp nhận thay đổi.
Hai nhà kinh tế Philippe Aghion và Peter Howitt lại tiếp cận từ góc độ mô hình hóa. Trong công trình công bố năm 1992, họ xây dựng mô hình toán học mô tả cơ chế “sự phá hủy mang tính sáng tạo” (creative destruction) - khi một sản phẩm hoặc công nghệ mới, tốt hơn xuất hiện, các doanh nghiệp dựa trên công nghệ cũ sẽ bị loại bỏ. Đổi mới mang tính sáng tạo, nhưng đồng thời cũng phá hủy những giá trị đã lỗi thời.
Theo các nhà nghiên cứu, sự phá hủy mang tính sáng tạo là động lực của tiến bộ, song cũng tạo ra xung đột lợi ích. Nếu không được quản lý khéo léo, các lực lượng bảo thủ hoặc doanh nghiệp lớn có thể tìm cách cản trở đổi mới để bảo vệ vị thế của mình.
Chủ tịch Ủy ban Giải thưởng Khoa học Kinh tế John Hassler nhận định: Công trình của các nhà khoa học được vinh danh cho thấy rằng, tăng trưởng kinh tế không phải là điều hiển nhiên. Chúng ta phải duy trì các cơ chế làm nền tảng cho sự phá hủy mang tính sáng tạo, để chúng ta không rơi trở lại vào tình trạng trì trệ./.
