Phát triển và 'giữ chân' nhân lực ngành công nghệ vũ trụ: Bài toán then chốt cho tương lai Việt Nam

Ngành công nghệ vũ trụ, với tiềm năng to lớn và tầm quan trọng chiến lược đối với an ninh quốc phòng, chủ quyền và phát triển kinh tế-xã hội, đã được xác định là một trong 11 ngành công nghệ chiến lược quốc gia của Việt Nam.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu ban đầu, lĩnh vực này vẫn đang đối mặt với nhiều rào cản, đặc biệt là trong việc phát triển và giữ chân nguồn nhân lực chất lượng cao. Đây không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để Việt Nam khẳng định vị thế của mình trên bản đồ công nghệ vũ trụ thế giới.

Thách thức từ “cơ chế” đến “con người” 

Hiện nay, ngành công nghệ vũ trụ ở Việt Nam đang đối mặt với một số khó khăn lớn. Thứ nhất, các quy trình cấp phép cho thiết bị bay và thử nghiệm vẫn còn phức tạp, gây trở ngại cho việc nghiên cứu và phát triển. Các quy định hiện hành đôi khi chưa theo kịp sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, dẫn đến tình trạng các sản phẩm sáng tạo bị trì hoãn hoặc thậm chí không thể thử nghiệm. Thứ hai, việc giữ chân và phát huy nguồn nhân lực chất lượng cao là một bài toán hóc búa. Các chuyên gia giỏi thường có xu hướng tìm kiếm cơ hội làm việc ở nước ngoài, nơi có môi trường nghiên cứu tốt hơn, cơ chế đãi ngộ hấp dẫn hơn và được tham gia vào các dự án lớn mang tầm quốc tế. Tình trạng này đã và đang gây ra “chảy máu chất xám” nghiêm trọng, làm suy yếu tiềm lực phát triển của ngành.

Ba nhóm giải pháp trọng tâm từ Bộ Khoa học và Công nghệ 

Để tháo gỡ những nút thắt này, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đang tập trung vào ba nhóm giải pháp trọng tâm nhằm tạo đà bứt phá cho ngành công nghệ vũ trụ.

Tạo điều kiện cấp phép thử nghiệm thông thoáng hơn

Vấn đề đầu tiên được giải quyết là cải cách quy trình cấp phép thử nghiệm. Bộ KH&CN sẽ phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan như Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Xây dựng để xây dựng cơ chế sandbox (khuôn khổ thử nghiệm) cho các thiết bị bay, đặc biệt là máy bay không người lái (UAV) tầm cao. Cơ chế này sẽ cho phép các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp dễ dàng thử nghiệm các sản phẩm công nghệ mới trong một phạm vi được kiểm soát, đảm bảo an toàn, an ninh mà vẫn khuyến khích đổi mới sáng tạo. Quy trình cấp phép sẽ được thực hiện theo quy định của Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025, giúp rút ngắn thời gian và đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo động lực mạnh mẽ cho các nhà khoa học và doanh nghiệp.

Đầu tư hạ tầng nghiên cứu và phát triển (R&D) chuyên sâu

Bên cạnh việc nới lỏng cơ chế, việc đầu tư vào hạ tầng R&D là một bước đi chiến lược. Chính phủ sẽ thúc đẩy việc thành lập Trung tâm nghiên cứu và thử nghiệm thiết bị bay, nhằm từng bước nội địa hóa các công nghệ lõi. Trung tâm này không chỉ cung cấp không gian và thiết bị hiện đại cho các dự án nghiên cứu mà còn hỗ trợ đánh giá, đo lường chất lượng sản phẩm cho các doanh nghiệp, viện và trường. Việc có một hạ tầng nghiên cứu đồng bộ, hiện đại sẽ tạo ra một môi trường thuận lợi để các nhà khoa học Việt Nam phát huy tối đa năng lực, giảm bớt sự phụ thuộc vào các công nghệ và dịch vụ từ nước ngoài.

Phát triển và giữ chân nhân lực chất lượng cao

Đây được xem là giải pháp cốt lõi, mang tính quyết định đến sự thành bại của ngành. Bộ KH&CN đang phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo để xây dựng các chương trình đào tạo liên ngành về công nghệ vũ trụ. Các chương trình này sẽ được thiết kế đặc biệt để gắn kết chặt chẽ với các đề án phát triển nguồn nhân lực công nghệ chiến lược, đảm bảo sinh viên được tiếp cận kiến thức và kỹ năng thực tiễn ngay từ khi còn trên ghế nhà trường.

Một yếu tố quan trọng khác là khuyến khích các doanh nghiệp trong nước đặt hàng sản phẩm và dịch vụ vũ trụ. Việc này không chỉ tạo ra thị trường đầu ra cho các sản phẩm nghiên cứu, mà còn tạo điều kiện để các nhà khoa học Việt Nam có cơ hội nghiên cứu và ứng dụng ngay trong nước. Khi có những dự án cụ thể, ý nghĩa và có tính thực tiễn cao, các nhà khoa học sẽ cảm thấy được trân trọng và có động lực cống hiến hơn, từ đó giảm thiểu tình trạng “chảy máu chất xám”.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy nhấn mạnh rằng, để phát triển ngành công nghệ vũ trụ, cần phải tập trung vào việc đào tạo con người. Đội ngũ chuyên gia cần được đào tạo không chỉ cho các viện nghiên cứu mà còn mở rộng ra các trường đại học và doanh nghiệp. Điều này phản ánh thực tế rằng công nghệ vũ trụ không còn là “cuộc chơi” độc quyền của chính phủ mà đã trở thành một cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các tập đoàn và doanh nghiệp tư nhân hàng đầu thế giới.

Để thu hút và giữ chân nhân tài, Việt Nam cần có cơ chế đãi ngộ tốt và một môi trường làm việc thuận lợi. Các chính sách lương, thưởng, chế độ đãi ngộ cần phải cạnh tranh với khu vực và thế giới. Bên cạnh đó, môi trường làm việc phải tạo điều kiện cho sự sáng tạo, đổi mới, khuyến khích các nhà khoa học dấn thân vào những dự án đột phá. Điều này không chỉ giúp giữ chân nhân tài trong nước mà còn có thể thu hút các chuyên gia hàng đầu thế giới về Việt Nam làm việc, nghiên cứu và đào tạo nguồn nhân lực kế cận.