Sự biến mất âm thầm của thế hệ đọc báo in và hệ quả chưa ai nhìn thấy
Từng là nghi thức buổi sáng của nhiều gia đình và văn phòng, báo in dần lùi vào dĩ vãng mà không kèn không trống. Nhưng đằng sau sự biến mất lặng lẽ ấy là những tổn thất chưa được nhận diện đầy đủ với xã hội.
Không chỉ là giấy mà là một nền tảng tư duy
Đọc báo in không đơn thuần là tiếp cận thông tin. Đó là một hành vi văn hóa được dẫn dắt bởi trật tự, sự tập trung và tính tuyến tính. Mỗi số báo là một không gian có cấu trúc, có chủ đích của người biên tập. Người đọc phải lật từng trang, kiên nhẫn tìm hiểu từ mục tiêu đề đến chi tiết, rồi mới đánh giá được thông tin. Quá trình này xây dựng năng lực tư duy mạch lạc, kỹ năng tiếp nhận thông tin một cách hệ thống và khả năng phân tích bối cảnh.
Ảnh minh họa
Khi thế hệ đọc báo in mai một, chúng ta không chỉ mất một định dạng truyền thông, mà còn đánh mất một thói quen suy nghĩ chậm, kỹ, và đầy đủ. Sự chuyển dịch sang mạng xã hội khiến người đọc bị hút vào dòng thông tin ngẫu nhiên, phi tuyến tính, và bị dẫn dắt bởi thuật toán chứ không phải tư duy. Đây là bước trượt từ đọc có định hướng sang tiêu thụ nội dung bị thao túng.
Thuật toán không có đạo đức còn báo in có chuẩn mực
Truyền thông in ấn từng là nơi thể hiện chuẩn mực nghề nghiệp của nhà báo: kiểm chứng, khách quan và chịu trách nhiệm. Nội dung được xem xét nhiều vòng, biên tập kỹ lưỡng và phát hành với tên tuổi rõ ràng. Trong khi đó, môi trường số – nhất là mạng xã hội – khuyến khích sự giật gân, tốc độ và định kiến. Người đọc báo in được tiếp cận thông tin đã lọc qua chuẩn nghề nghiệp. Người đọc mạng xã hội bị bỏ mặc giữa cơn lũ “nội dung tự phát”.
Vắng thế hệ đọc báo in, lớp độc giả mới thiếu kỹ năng phân biệt tin thật – giả, thiếu ý thức về nguồn tin và dễ rơi vào hiện tượng “bong bóng thông tin”. Một xã hội thiếu khả năng tiếp nhận thông tin trung tính là một xã hội mất khả năng đồng thuận về sự thật – điều kiện tối thiểu để xây dựng niềm tin công và sự ổn định xã hội.
Sự biến mất của báo in là bài toán cần điều tiết văn hóa thông tin
Bài toán không nằm ở chuyện “cứ để báo in chết là xong”. Vấn đề là: nếu không còn báo in, chúng ta thay thế bằng gì để duy trì một cộng đồng độc giả có chiều sâu, có tư duy phản biện và khả năng tiếp cận toàn diện thông tin? Liệu các nền tảng số đã sẵn sàng đảm nhận vai trò truyền thông công trong một môi trường bị thao túng bởi lượt tương tác?
Các quốc gia Bắc Âu hiện vẫn duy trì báo in như một thành phần thiết yếu trong hệ sinh thái thông tin, nhất là với nhóm công chức, cán bộ, giới nghiên cứu và cộng đồng học thuật. Nhật Bản có tỷ lệ tiêu thụ báo in cao nhất châu Á dù là một siêu cường công nghệ. Họ hiểu rằng đọc chậm là cách duy trì xã hội lý trí trước cơn bão thông tin hỗn loạn.
Việt Nam không thể quay lại thời vàng son của báo in, nhưng có thể duy trì nó như một tầng thông tin gốc, hỗ trợ khả năng suy luận cho độc giả trẻ. Không để mất lớp người đọc báo in là giữ lại một thế hệ có năng lực nhận thức thực tế vượt khỏi cái nhìn bề mặt của màn hình số.
