Thể chế hoá đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68

Sáng ngày 11/9, tại Hà Nội, Tạp chí Luật sư Việt Nam phối hợp với Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI); Công ty Luật TNHH Trương Anh Tú (TAT Law Firm) tổ chức Diễn đàn với chủ đề: "Thể chế hoá đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW".

Tham dự Diễn đàn có ông Lê Huy Anh, Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (SHTT); ông Đoàn Duy Hiệp, Thanh tra Chính phủ; bà Trần Minh Huệ, Phó Phòng Công nghệ & Kinh tế số, Sở KH&CN Hà Nội; Luật sư Nguyễn Văn Hà, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP. Hà Nội; cùng đại diện Học viện Tư pháp, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hiệp hội Quyền sao chép Việt Nam, các doanh nghiệp, luật sư, chuyên gia pháp lý.

Về phía Ban Tổ chức có: Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI); Thạc sĩ Đặng Ngọc Luyến, Tổng Biên tập Tạp chí Luật sư Việt Nam; Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam.

Toàn cảnh Diễn đàn.

Ông Đặng Ngọc Luyến, Tổng Biên tập Tạp chí Luật sư Việt Nam khẳng định, Luật SHTT ngày nay không chỉ là công cụ pháp lý bảo vệ, nâng niu đổi mới sáng tạo, mà còn trở thành "lá chắn" để doanh nghiệp trụ vững trong kỷ nguyên số, đồng thời là thước đo năng lực cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, thực trạng xâm phạm quyền SHTT tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp, từ hàng giả, hàng nhái, cạnh tranh không lành mạnh, cho tới việc nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu nguồn lực để tự bảo vệ thương hiệu. Điều này đòi hỏi phải tiếp tục hoàn thiện chính sách, tăng cường hiệu quả thực thi và xây dựng cơ chế phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, giới luật sư, hiệp hội và truyền thông.

Đổi mới sáng tạo – Tài sản vô hình là nguồn lực phát triển đất nước

Trình bày tham luận để làm rõ chuyên đề "Đổi mới sáng tạo – Tài sản vô hình là một trong những nguồn lực phát triển đất nước: Từ thực tiễn Nghị quyết đến thể chế", Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm cho biết: Lần đầu tiên trong lịch sử các văn kiện của Đảng, Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân đã gọi đích danh "tài sản vô hình" là một nguồn lực then chốt, và đặt ra yêu cầu phải thể chế hóa đầy đủ các quyền đối với loại tài sản này, bao gồm: Quyền sở hữu, quyền định đoạt và tài chính hóa tài sản vô hình.

Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm.

Đây là bước ngoặt mang tính tư duy - khi Đảng không chỉ đặt vấn đề "bảo vệ" tài sản trí tuệ, mà nâng nó thành vấn đề chiến lược của nền kinh tế thị trường hiện đại. Cụ thể, Nghị quyết khẳng định: "Kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia";"phát triển kinh tế tư nhân nhanh, bền vững, hiệu quả, chất lượng cao vừa là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách, vừa mang tính chiến lược lâu dài"; "Xoá bỏ triệt để nhận thức, tư tưởng, quan niệm, thái độ định kiến về kinh tế tư nhân Việt Nam"; "bảo đảm đầy đủ quyền sở hữu tài sản, quyền tự do kinh doanh, quyền cạnh tranh bình đẳng"; "bảo đảm kinh tế tư nhân cạnh tranh bình đẳng với các thành phần kinh tế khác trong tiếp cận cơ hội kinh doanh và các nguồn lực của nền kinh tế, nhất là vốn, đất đai, công nghệ, nhân lực, dữ liệu và các nguồn lực hợp pháp khác".

Đông đảo doanh nghiệp, nhà nghiên cứu, luật sư tham gia Diễn đàn.

"Rà soát, hoàn thiện và thực thi hiệu quả quy định pháp luật về bảo vệ quyền sở hữu tài sản, trong đó có quyền SHTT và tài sản vô hình; giảm thiểu rủi ro pháp lý. Có chính sách hỗ trợ định giá, bảo hộ quyền SHTT trong nước; hỗ trợ khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân đăng ký quyền SHTT ở nước ngoài và các tổ chức quốc tế. Có chế tài nghiêm khắc đối với hành vi vi phạm về SHTT, nhất là vi phạm trên không gian thương mại điện tử. Bảo đảm thực hiện trực tuyến toàn trình thủ tục xác lập quyền sở hữu công nghiệp, cắt giảm tối đa thời gian thực hiện thủ tục yêu cầu cấp quyền SHTT, bảo đảm phù hợp với thông lệ quốc tế"….

Bên cạnh đó, Nghị quyết 57-NQ/TW về hiện đại hóa thể chế - "đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số".

Theo tinh thần của Nghị quyết 57-NQ/TW, đổi mới sáng tạo là một trụ cột của mô hình phát triển mới. Nhà nước phải tạo "hệ sinh thái pháp lý" để khuyến khích, bảo vệ và đầu tư cho đổi mới.

"Đây không còn là câu chuyện kỹ thuật, mà là một yêu cầu thể chế, đòi hỏi luật pháp, tài chính, giáo dục, SHTT, công nghệ – phải cùng chuyển động", Luật sư Tú bày tỏ.

Các ý kiến tại Hội thảo cho rằng, tài sản trí tuệ IP là tài lớn, vô hình của doanh nghiệp cần được bảo vệ.

Theo Luật sư Trương Anh Tú: "Trong nền kinh tế tri thức, sự khác biệt không nằm ở quy mô nhà xưởng, mà nằm ở chỉ số sáng tạo và giá trị tài sản trí tuệ. Một thương hiệu cà phê có thể được bán với giá gấp 20 lần nhà xưởng của nó. Một phần mềm logistics trị giá 10 triệu USD có thể không có bất kỳ tài sản vật chất nào – chỉ là dòng mã và 1 đội kỹ sư. Nhưng thử hỏi: Tại Việt Nam, có bao nhiêu doanh nghiệp được ngân hàng cho vay dựa trên giá trị thương hiệu hay bản quyền? Vấn đề không nằm ở thị trường, mà nằm ở luật pháp chưa đủ mạnh để công nhận và tài chính hóa các tài sản vô hình".

"Không thể chỉ trông chờ vào nhà nước. Chính doanh nghiệp và đội ngũ luật sư phải là người tiên phong. Doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược tài sản vô hình: đánh giá, bảo hộ, đầu tư vào thương hiệu, quy trình, thiết kế, phần mềm… Luật sư cần đổi mới cách hành nghề: Không chỉ xử lý vi phạm, mà phải trở thành nhà tư vấn tài sản – nhà quản trị IP – và người bảo vệ quyền lợi trong nền kinh tế sáng tạo. Diễn đàn hôm nay không chỉ là nơi trao đổi, mà là nơi khởi đầu cho một bước chuyển thể chế thực sự. Và nếu chúng ta cùng hành động – không chỉ để bảo vệ cái đã có, mà để nuôi dưỡng cái đang đến, thì tài sản vô hình sẽ không còn vô hình – mà sẽ trở thành trụ cột của phát triển quốc gia", ông Tú nhấn mạnh.

Vai trò thể chế hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo: Thực tiễn từ doanh nghiệp

Với góc nhìn của đơn vị tiên phong trong bảo vệ quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp, hỗ trợ doanh nghiệp trong các hoạt động kinh tế, khoa học và công nghệ, ông Phạm Văn Hùng, đại diện Ban Pháp chế VCCI đã trình bày tham luận nhằm làm rõ vai trò thể chế hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, thực tiễn từ doanh nghiệp.

Ông Phạm Văn Hùng, đại diện Ban Pháp chế VCCI trình bày tham luận nhằm làm rõ vai trò thể chế hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, thực tiễn từ doanh nghiệp.

Ông Hùng nêu rõ một số bất cập, vướng mắc về quản lý trong đổi mới sáng tạo. Cụ thể, các quy định về giấy phép và điều kiện áp dụng cho mọi quy mô và hình thức hoạt động, tạo rào cản lớn cho các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, vốn cần sự linh hoạt để thử nghiệm và phát triển.

Bên cạnh đó, nhiều mô hình kinh doanh hoặc công nghệ mới chưa rõ ràng về khả năng thành công, đòi hỏi không gian và thời gian để thử nghiệm. Việc áp dụng các quy định cứng nhắc ngay từ đầu có thể "bóp nghẹt" tiềm năng phát triển.

Điều này tạo ra áp lực kép cho các doanh nghiệp: Vừa phải đối mặt với áp lực thị trường đầy cạnh tranh, vừa phải chịu áp lực từ quản lý hành chính với các quy định chặt chẽ, đôi khi không phù hợp với bản chất thử nghiệm của đổi mới sáng tạo.

Đồng quan điểm với nhiều chuyên gia tại Diễn đàn, ông Phạm Trường Giang, Tổng Giám đốc CP EUROHOUSE Việt Nam nêu rõ về thực trạng và giải pháp xử lý hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp.

Ông Phạm Trường Giang, Tổng Giám đốc CP EUROHOUSE Việt Nam.

Theo đó, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và cạnh tranh ngày càng khốc liệt, quyền sở hữu trí tuệ trở thành một công cụ quan trọng để bảo vệ thành quả sáng tạo, bảo đảm công bằng trong kinh doanh và khuyến khích đổi mới. Tuy nhiên, thực tế tại Việt Nam cho thấy, các hành vi xâm phạm kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu, sáng chế vẫn diễn ra khá phổ biến, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp như nhôm, cơ khí, vật liệu xây dựng.

"Xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho doanh nghiệp bị xâm phạm, mà còn làm ảnh hưởng đến môi trường cạnh tranh, kìm hãm đổi mới sáng tạo và đi ngược lại nỗ lực xây dựng thương hiệu quốc gia. Vì vậy, chúng tôi tha thiết đề nghị các cơ quan quản lý Nhà nước có những giải pháp căn cơ, quyết liệt và kịp thời hơn để bảo vệ doanh nghiệp chân chính, bảo vệ môi trường cạnh tranh lành mạnh, và quan trọng hơn là bảo vệ niềm tin vào pháp luật về sở hữu trí tuệ tại Việt Nam", ông Giang bày tỏ.

Đại diện Ban Pháp chế VCCI Phạm Văn Hùng đã đưa ra một số đề xuất nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, cụ thể:

Thứ nhất, về cơ chế quản lý theo rủi ro, cần áp dụng linh hoạt theo quy mô và đặc điểm hoạt động của từng mô hình đổi mới sáng tạo, thay vì quy định cứng nhắc.

Thứ hai, cần phù hợp với phát triển thực tế. Theo đó, các quy định pháp luật cần được cập nhật và điều chỉnh để phù hợp với tình hình phát triển kinh tế và công nghệ trong nước.

Thứ ba, xây dựng mô hình quản lý đặc thù: Thiết kế khung pháp lý riêng cho hoạt động đổi mới sáng tạo, nhận diện đặc điểm và nhu cầu riêng của nó.

Thứ tư, phương thức điều chỉnh cho công nghệ mới: Cân nhắc các phương thức điều chỉnh phù hợp, khuyến khích sự phát triển của các công nghệ đột phá.

Thứ năm, tránh "bảo hộ ngược": Đánh giá kỹ lưỡng tác động của quy định lên doanh nghiệp trong nước, đảm bảo không vô tình kìm hãm đổi mới.

Thứ sáu, đẩy mạnh cơ chế Sandbox: Triển khai rộng rãi cơ chế sandbox để thử nghiệm các mô hình kinh doanh và công nghệ mới trong môi trường kiểm soát.