Thể thao Việt Nam chuyển mình trong kỷ nguyên số

Chuyển đổi số là xu hướng quan trọng trong kỷ nguyên số hóa, thúc đẩy sự phát triển của nhiều lĩnh vực, trong đó có thể thao. Công nghệ số giúp nâng cao hiệu quả và tốc độ trong các hoạt động thể thao.

Việc áp dụng công nghệ số trong kỷ nguyên số hóa là động lực thúc đẩy sự phát triển của nhiều lĩnh vực kinh tế. Số hóa, tức là CĐS, đại diện cho các xu hướng toàn cầu quan trọng trong nền kinh tế thế giới, quá trình chuyển đổi xã hội và nền kinh tế, nhưng cũng là điều kiện tiên quyết cho sự tồn tại, tăng trưởng và phát triển của các tổ chức, cá nhân trên thị trường trong nước và toàn cầu.

CĐS là quá trình tích hợp công nghệ số vào mọi lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội, giúp con người triển khai các hoạt động, công việc theo quy trình chuẩn, đồng bộ với hiệu quả cao và nhanh hơn. Ngành thể thao đang trải qua những thay đổi nhanh về mặt này, ngành này không khác biệt đáng kể so với các ngành khác và công nghệ số mang đến những cơ hội tăng trưởng chưa từng có.

Trên thế giới, việc áp dụng công nghệ số tiềm năng lớn. Thậm chí, với một số cường quốc thể thao trên thế giới hiện nay như Trung Quốc, thể thao số còn được coi là mô hình phát triển thể thao mới trong kỷ nguyên số, đóng vai trò quan trọng trong xây dựng và đổi mới 3 hệ thống - thể thao cho mọi người; thể thao thành tích cao và thể thao số.

Tại Việt Nam, việc ứng dụng công nghệ số vào phát triển thể thao đã và đang từng bước được coi trọng, trong đó có cả việc khai sinh và “nuôi lớn” thể thao số - digital sports. Cùng với kinh tế, giáo dục, y tế, văn hóa… thể thao thế giới cũng như Việt Nam cần phải có những bước chuyển để hội nhập với xu hướng chung ấy. Tuy nhiên, với thực trạng hiện nay, còn quá nhiều thách thức trong việc giải bài toán này.

Thị trường kinh tế và công nghệ thể thao trong thời kỳ CĐS

Kể từ những năm 1990, ngành công nghiệp thể thao đã cho thấy sự phát triển và thay đổi to lớn trên toàn thế giới. Ngành công nghiệp thể thao là một lĩnh vực đầy nhiệt huyết và năng động trên thị trường quốc tế ngày nay. Cho dù tại các sự kiện thể thao hay thông qua truyền hình, Internet và các phương tiện truyền thông khác, khán giả luôn chú ý đến các vận động viên (VĐV) và đội bóng yêu thích của họ. Sự nhiệt tình này không chỉ được phản ánh trong trò chơi mà còn mở rộng sang các hoạt động kinh doanh.

Quy mô thị trường hàng hóa thể thao và thể thao đã tăng trưởng mạnh mẽ trong những năm gần đây. Nó sẽ tăng từ 136,47 tỷ USD vào năm 2024 lên 145,48 tỷ tỷ USD vào năm 2025 với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) là 6,6%.

Sự tăng trưởng trong giai đoạn lịch sử này có thể là do các sự kiện thể thao toàn cầu, sự bùng nổ về thể dục và sức khỏe, sự tăng trưởng trong tiếp thị và chứng thực, đô thị hóa và không gian giải trí, nhận thức về sức khỏe và thể dục.

Quy mô thị trường hàng thể thao và thể thao

Thị trường kinh tế và công nghệ thể thao dự kiến sẽ chứng kiến tăng trưởng mạnh mẽ vào năm 2029 với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) là 5,8%. Sự tăng trưởng trong giai đoạn dự báo có thể là do các hoạt động phát triển bền vững, tích hợp sức khỏe và thể chất, tùy chỉnh và cá nhân hóa, tăng trưởng thị trường thi đấu thể thao, sự tham gia của giới trẻ vào thể thao, ảnh hưởng của phương tiện truyền thông xã hội.

Các xu hướng chính trong giai đoạn dự báo bao gồm tích hợp đồ thể thao thông minh, thực tế tăng cường (AR) trong đào tạo thể thao, mô hình đăng ký cho đồ dùng thể thao, thiết kế đồ thể thao dành cho phụ nữ, đổi mới trong công nghệ giày thể thao…

Riêng thị trường công nghệ thể thao toàn cầu đang phát triển mạnh mẽ vì số lượng sự kiện thể thao ngày càng tăng và ngày càng tập trung vào việc làm hài lòng và thu hút người hâm mộ tại các sân vận động.

BlueWeave Consulting, một công ty tư vấn chiến lược và nghiên cứu thị trường hàng đầu, trong nghiên cứu gần đây của mình đã chỉ ra quy mô thị trường công nghệ thể thao toàn cầu là 12,25 tỷ USD vào năm 2022. Trong giai đoạn dự báo từ năm 2023 đến năm 2029, BlueWeave kỳ vọng quy mô thị trường công nghệ thể thao toàn cầu sẽ tăng trưởng với tốc độ CAGR mạnh mẽ là 19,73%, đạt giá trị 47,25 tỷ USD vào năm 2029.

Bảng 1: Quy mô thị trường hàng hóa thể thao toàn cầu năm 2025 và tốc độ tăng trưởng đến 2029 (Nguồn: Báo cáo năm 2024 của businessresearch)

Các động lực tăng trưởng chính cho thị trường công nghệ thể thao toàn cầu bao gồm việc sử dụng ngày càng nhiều phân tích dữ liệu, tích hợp phương tiện truyền thông xã hội và IoT, và sự quan tâm ngày càng tăng đối với thể dục và thể thao trong số người tiêu dùng.

Ngành công nghiệp này dự kiến sẽ có sự tăng trưởng đáng kể do nhu cầu ngày càng tăng đối với việc ra quyết định dựa trên dữ liệu, cũng như sự gia tăng về số lượng các sự kiện thể thao. Ngoài ra, nhu cầu về các dịch vụ dựa trên công nghệ trong ngành thể thao cũng ngày càng tăng, tập trung vào các hoạt động giải trí và thu hút khán giả. Điều này là do sự chuyển dịch sang chuyển đổi kỹ thuật số trong các đấu trường và sân vận động.

Bảng 2: Sự thay đổi của thị trường công nghệ thể thao toàn cầu (2019-2029) (Nguồn: BlueWeave Consulting)

Những phát triển gần đây trong công nghệ thể thao đã được thúc đẩy bởi các khoản đầu tư từ các tổ chức trong việc áp dụng các công nghệ mới nhất. Những tiến bộ này đã dẫn đến việc theo dõi hiệu suất của người chơi được cải thiện và trải nghiệm của người hâm mộ hấp dẫn hơn, dự kiến sẽ thúc đẩy hơn nữa sự mở rộng của thị trường công nghệ thể thao toàn cầu trong giai đoạn dự báo. Tuy nhiên, các khoản đầu tư ban đầu cao và hạn chế về ngân sách được dự đoán sẽ cản trở sự tăng trưởng chung của thị trường.

Vô số nguồn doanh thu trong ngành công nghiệp thể thao góp phần vào sự phức tạp của nó; bao gồm bán vé, Esports, sản phẩm được cấp phép và bản quyền, hàng thể thao, quảng cáo liên quan đến thể thao, phương tiện truyền thông thể thao, phí đặt tên sân vận động và doanh thu cơ sở vật chất.

Ở Việt Nam, mỗi năm có khoảng 40.000 giải thể thao từ chuyên nghiệp đến nghiệp dư, ở mọi cấp độ. Đây là con số rất ấn tượng, cho thấy niềm đam mê thể thao tại Việt Nam và tiềm năng rất lớn cho các hoạt động có doanh thu liên quan đến những giải thể thao.

Với mục tiêu tới năm 2045, thị trường thể thao phát triển, kinh tế thể thao đạt mức tăng trưởng hàng năm cao, từng bước đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế đất nước, tháng 10-2024, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển thể dục thể thao Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 tại Quyết định số 1189/QĐ-TTg, trong đó, đặc biệt đề cập tăng trưởng mạnh giai đoạn 2025 - 2030 về số lượng, quy mô các cơ sở sản xuất, kinh doanh thể dục, thể thao và phát triển đa dạng các loại hình dịch vụ thể dục, thể thao, thể thao du lịch, giáo dục thể thao, thể thao giải trí... Trong số này, chắc chắn không thể thiếu ngành công nghệ thể thao.

Thế nhưng, thể thao ở Việt Nam lại là hoạt động xã hội mang tính phi kinh tế. Hoạt động kinh tế thể thao và thị trường kinh tế thể thao Việt Nam ở quy mô rất nhỏ. Nhiều dư địa như bán vé, nguồn thu từ các dịch vụ tổ chức thể dục thể thao, bản quyền truyền hình thể thao, quảng cáo tài trợ và dịch vụ (trong đó có cá cược thể thao) nhưng việc khai thác ít hiệu quả. Dễ hiểu là, muốn chuyển đổi hoạt động thể thao mang tính phi kinh tế sang kinh tế, cần có sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy.

Chuyển đổi số trong thể thao: Vươn lên mạnh mẽ

CĐS trong thể thao đang nhận được nhiều quan tâm vì nhiều thương hiệu trong ngành này đã bắt đầu áp dụng các giải pháp công nghệ số để đáp ứng các giá trị và trải nghiệm của người luyện tập thể thao đem lại cũng như đảm bảo việc duy trì sự tập luyện hàng ngày của mọi người.

Phân tích dự đoán là một giải pháp có thể được tích hợp vào quy trình lập kế hoạch, thu thập dữ liệu để giải quyết các thách thức, đưa ra những quyết định chính xác trong các giải đấu cũng như sự trải nghiệm của người hâm mộ và các vận động viên (VĐV) nhờ ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) như trợ lý ảo thông minh, thực tế ảo và thực tế tăng cường VR, AR...

Về thể thao số, có thể nhắc đến thể thao điện tử (Esports), Thể thao thực tế ảo (VR Sports) và AI Sports, Thể chất số (Phygital sports)…

Tại Việt Nam, việc ứng dụng công nghệ và nền tảng kỹ thuật số để nâng cao trải nghiệm thể thao, ứng dụng công nghệ để cải thiện hiệu suất và đào tạo thể thao… đã và đang từng bước được quan tâm và coi trọng. Sự phát triển của công nghệ đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng và trải nghiệm tập luyện thể thao, giải trí tại Việt Nam. Các ứng dụng điện thoại và thiết bị đeo hỗ trợ tập luyện; công nghệ thực tế ảo, thực tế tăng cường (AR), GPS, công nghệ AI; xuất hiện các phòng tập thông minh (Smart Gym); hình thức livestream và các lớp học thể thao trực tuyến trên nhiều nền tảng khác nhau được ứng dụng ngày càng rộng rãi.

Thực chất, thể thao số và quá trình CĐS trong thể thao tại Việt Nam đã được áp dụng từ khá lâu, đặc biệt trong các sự kiện thể thao quốc tế, từ SEA Games năm 2003 đến Asian Indoor Games 2009, Asian Beach Games 2016, việc áp dụng dữ liệu trong làm thẻ, dữ liệu kết quả thi đấu hay dữ liệu VĐV, dịch vụ truyền hình, tin tức (News Services)…

Trong hoạt động chuyên môn thể thao, đã có những giải pháp về việc ứng dụng công nghệ vào công tác đào tạo VĐV, huấn luyện và dự thi đấu các giải đấu quan trọng ở trong nước và quốc tế, đáp ứng một phần chiến lược CĐS. Giải pháp ứng dụng AI trong thể thao là sử dụng thiết bị cảm biến (IoT) gắn chíp vào các VĐV cho phép theo dõi các thông số kỹ thuật trong quá trình tập luyện, thi đấu của VĐV. Công nghệ này chủ yếu ứng dụng ở các môn thể thao chạy, nhảy, marathon và bơi.

Ứng dụng công nghệ 3D ở các môn bóng bàn, bóng chuyền, bóng rổ, cầu lông và bóng đá. Các công nghệ này khá tốn kém nhưng cho phép theo dõi được các thông số tập luyện, thi đấu của các vận động viên để các HLV, chuyên gia đề ra giáo án, bài tập phù hợp.

Bên cạnh đó, các trung tâm đào tạo VĐV còn đẩy mạnh số hóa các bài tập, từng môn tập và kiểm tra, đánh giá các VĐV được tối ưu hóa bằng các phần mềm tích hợp AI. Chế độ ăn, dinh dưỡng cũng được quan tâm một cách khoa học nhờ sử dụng trang thiết bị hiện đại khi chữa trị chấn thương cho các VĐV.

Nhận thức được tầm quan trọng của việc CĐS trong thể thao, Đảng và Nhà nước cũng đã có chỉ đạo sát sao những vấn đề này. Gần đây nhất là Kết luận 70-KL/TW (31/01/2024), khuyến khích phát triển TDTT quần chúng, tạo cơ hội cho mọi người được quyền tham gia hoạt động tập luyện, biểu diễn, thi đấu để nâng cao sức khỏe, phòng bệnh, chữa bệnh, vui chơi, giải trí…; Quyết định 1189/QĐ-TTg (15/10/2024), của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Chiến lược phát triển thể dục, thể thao Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045...

Riêng đối với thể thao số, trong đó đặc biệt là thể thao điện tử, cũng được Chính phủ coi trọng khi ban hành Quyết định phê duyệt Chiến lược Phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn 2030, trong đó có “phần mềm và các trò chơi giải trí” là một trong 13 lĩnh vực phát triển công nghiệp văn hóa.

Riêng đối với thể thao điện tử, theo nghiên cứu của Tech Collective, đến năm 2028, giá trị thị trường của thể thao điện tử sẽ đạt 5,1 tỷ USD, thu hút hàng triệu người chơi và khán giả trên toàn cầu. Đặc biệt, khu vực ASEAN, với 310 triệu người chơi, đang nổi lên như một thị trường game phát triển nhanh nhất thế giới. Báo cáo cho biết, quy mô thị trường giải trí điện tử tại Đông Nam Á ước tính đạt 14,8 tỷ USD vào năm 2024, dự kiến chạm mốc 14,93 tỷ USD vào năm 2029.

Tốc độ tăng trưởng kép hàng năm trong giai đoạn 2024 - 2029 đạt 0,19%.

Bảng 3: Doanh thu của Esport trên thị trường toàn cầu Nguồn: https://www.statista.com/outlook/amo/esports/ worldwide

Tại Việt Nam, số lượng người tham gia giải trí điện tử tại Việt Nam đạt 28,2 triệu người, chiếm 28,7% dân số. Năm 2023, lượng người theo dõi Esports tại Việt Nam chiếm 16% trên tổng số dân, tương đương với Indonesia và Đài Loan (Trung Quốc). Đồng thời, Việt Nam cũng nằm trong top 5 quốc gia có số lượng người theo dõi Esports cao nhất Đông Nam Á trong năm 2023. Điều này cho thấy, thể thao điện tử tại Việt Nam ngày càng phát triển, không hề kém cạnh các môn thể thao phổ biến khác.

Theo Sách trắng, doanh thu toàn ngành công nghiệp eSports Việt Nam năm 2023 là 5,78 triệu USD, tăng 11,15% so với năm 2022. Trong khi đó, tỷ lệ tăng trưởng doanh thu hàng năm (CAGR) đạt 10,95%. Dự kiến, quy mô thị trường của ngành sẽ chạm ngưỡng 8,73 triệu USD vào năm 2027.

Thách thức của thể thao Việt Nam trong CĐS

Thể thao Việt Nam đã có sự phát triển vượt bậc cũng như nhận được sự hỗ trợ của Chính phủ trong hoạt động CĐS thời gian qua. Tuy nhiên, để thực hiện thành công từng bước CĐS trong thể thao nói chung và thể thao số nói riêng, cần rất nhiều yếu tố, như hành lang pháp lý, tài chính, nguồn nhân lực… Trong đó, có một số rào cản như sau:

- Chính sách chưa đồng bộ, nhất quán: Các chính sách hỗ trợ, khuyến khích phát triển vẫn chưa thực sự đồng bộ và hiệu quả. Nhiều địa phương chưa thực sự quan tâm và đầu tư đúng mức cho thể thao giải trí. Các thủ tục pháp lý để tổ chức giải đấu, đăng ký doanh nghiệp (DN) trong lĩnh vực thể thao số còn phức tạp và thiếu sự minh bạch.

- Hạn chế trong hỗ trợ tài chính: Nhà nước, DN đầu tư tài chính vào lĩnh vực này còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào thể thao chuyên nghiệp và các hoạt động thể thao có tính truyền thống. Một số mô hình trong thể thao số như Esports, Thể chất số,… còn phụ thuộc nhiều vào tài trợ, chưa có nguồn thu ổn định từ bán vé, bản quyền, nhượng quyền thương mại hay sản phẩm số.

- Thiếu nguồn nhân lực và chuyên gia: Thiếu hụt huấn luyện viên (HLV) và chuyên gia trong lĩnh vực này, nhất là mảng AI, công nghệ số, thể chất số… Hầu hết các hướng dẫn viên hoặc HLV hiện tại là người nước ngoài hoặc tự học, chưa có hệ thống đào tạo chuyên nghiệp trong nước. Chất lượng nhân lực không đồng đều, đặc biệt các địa phương và vùng sâu, vùng xa, nhân lực chất lượng cao về CĐS, thể chất số,

- Chưa tận dụng tốt công nghệ: Ứng dụng công nghệ trong các hoạt động thể thao còn hạn chế, chưa được phổ biến rộng rãi, làm hạn chế sự trải nghiệm của những người tham gia, trang thiết bị công nghệ còn nhiều tổ chức, cá nhân thiếu đồng bộ. Thiếu các nền tảng số hỗ trợ cho việc tổ chức sự kiện, quản lý giải đấu, kết nối cộng đồng thể thao giải trí, làm giảm sự tiếp cận và phổ biến của các hoạt động thể thao giải trí, đặc biệt là với giới trẻ yêu công nghệ.

Mô hình kiếm tiền từ nội dung số, NFT, Fan Token… chưa được khai thác mạnh.

Giải pháp vượt qua rào cản

Vì vậy, để có thể tạo đà cho việc CĐS trong thể thao nói chung và thể thao số nói riêng, cần có một số giải pháp: Hoàn thiện môi trường pháp lý, nâng cao chất lượng hạ tầng số; xây dựng, phát triển nền tảng số; phát triển dữ liệu số; phát triển các ứng dụng, dịch vụ số; đảm bảo an toàn, an ninh thông tin; hợp tác quốc tế, nghiên cứu, phát triển và đổi mới sáng tạo trong môi trường số; hoàn thiện bộ máy tổ chức đáp ứng yêu cầu thực hiện chuyển đổi số; tuyên truyền, đào tạo, tập huấn nâng cao nhận thức về CĐS.

Bên cạnh đó là những giải pháp rõ ràng hơn như tăng cường đầu tư, phát triển cơ sở hạ tầng thể thao đảm bảo tính đồng bộ và hiện đại - việc này đòi hỏi nhà nước và DN cùng bắt tay thực hiện.

- Đưa ra những chính sách khuyến khích đầu tư vào Thể thao số như ưu đãi về thuế, tài chính để khuyến khích các DN đầu tư vào cơ sở hạ tầng thể thao, tổ chức các sự kiện thể thao thể chất số và phát triển dịch vụ thể thao; áp dụng mô hình hợp tác công - tư (PPP) để huy động nguồn lực xã hội.

- Tăng cường ngân sách, các gói hỗ trợ tài chính cho các dự án CĐS trong thể thao

- Tăng cường ứng dụng công nghệ hiện đại trong các hoạt động Thể thao

- Phát triển các ứng dụng và nền tảng số hỗ trợ người dân theo dõi sức khỏe, lập kế hoạch tập luyện và kết nối với các câu lạc bộ thể thao; phát triển các ứng dụng công nghệ thực tế ảo (VR) để tạo môi trường thể thao trực tuyến… tạo cơ hội và thúc đẩy người dân tích cực tham gia tập luyện thể thao, qua đó phát triển phong trào thể thao; Các nền tảng số quản lý và tổ chức sự kiện thể thao cũng cần được phát triển để tạo điều kiện cho người dân tham gia dễ dàng hơn.

- Sử dụng thiết bị công nghệ thông minh như đồng hồ thông minh, máy đo sức khỏe để theo dõi tiến độ tập luyện, giúp nâng cao hiệu quả và sự an toàn khi tập.

- Thực hiện tốt chương trình GDTC trong các trường phổ thông, trong đó chú ý tổ chức các hoạt động thể thao ngoại khóa, tăng cường tổ chức các giải đấu thể chất số, xây dựng mô hình các câu lạc bộ thể chất số trong trường học…;

- Tăng cường hợp tác với các tổ chức thể thao quốc tế nhằm chia sẻ, học hỏi kinh nghiệm và liên kết, hợp tác trong phát triển thể thao số, ứng dụng các mô hình phát triển thể thao số, số hóa thể thao tiên tiến vào Việt Nam.

Kết luận

CĐS trong thể thao là một quá trình vận động và phát triển không có đích đến nhưng luôn là cần thiết, nhất là trong kỷ nguyên số như hiện nay. Khi Việt Nam bước vào kỷ nguyên vươn mình, thì việc phát triển kinh tế thể thao, công nghệ thể thao trong kỷ nguyên số là điều cần thiết được thúc đẩy, hỗ trợ vả ủng hộ của Chính phủ, cơ quan ban ngành có liên quan, các DN, tổ chức xã hội…

Với thực trạng và rào cản trong việc ứng dụng CĐS trong phát triển thể thao tại Việt Nam hiện nay, việc cần thiết là giải được các bài toán làm thế nào để xây dựng và triển khai hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu về phát triển TDTT một cách hiệu quả; xây dựng tốt nền tảng dữ liệu vận động viên để thực hiện tốt công tác tuyển chọn và đào tạo; quản lý hoạt động tổ chức các giải thể thao, từ khâu đăng ký đến tổng hợp báo cáo kết quả thi đấu sau khi kết thúc giải đấu và vận hành có hiệu quả mô hình thể thao số.

(Bài viết đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 4 tháng 4/2025)