Ứng dụng AI trong quân sự: Một cuộc cách mạng hay mối đe dọa?

Cuộc tranh luận về việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong quân sự đang ngày càng nóng lên trên toàn cầu.

Trong khi nhiều người cho rằng AI giúp tăng cường sức mạnh quân sự và đảm bảo an ninh quốc gia, thì nhiều người lại bày tỏ lo ngại về các vấn đề đạo đức, nguy cơ lạm dụng, thiếu trách nhiệm với những hậu quả khôn lường.

Lợi ích của AI trong quân sự

Gia tăng sức mạnh quân đội

Nhiều quốc gia xem AI như một công cụ chiến lược quan trọng để duy trì lợi thế trước các đối thủ. AI có thể nâng cao khả năng quân sự bằng cách hỗ trợ ra quyết định nhanh hơn, nhắm mục tiêu chính xác hơn và nâng cao nhận thức tình huống.

Các hệ thống quân sự sử dụng AI có khả năng phân tích tình hình chiến trường, dự đoán hành động của đối phương và tối ưu hóa hậu cần, giúp quân đội phản ứng nhanh hơn, linh hoạt hơn; đồng thời có thể giảm thiểu thương vong dân sự nhờ khả năng xác định mục tiêu với độ chính xác cao.

Máy bay không người lái tự động và các thiết bị giám sát AI giúp phát hiện và phản ứng nhanh trước các mối đe dọa, từ đó tối ưu hóa các hoạt động quân sự. Những công nghệ này không chỉ nâng cao hiệu quả tác chiến, góp phần củng cố an ninh quốc gia, mà còn giúp quân đội duy trì ưu thế chiến lược trong các cuộc xung đột hiện đại.

Hỗ trợ ra quyết định

AI đóng vai trò hỗ trợ thay vì thay thế con người trong quá trình ra quyết định. Các hệ thống hỗ trợ quyết định (DSS) dựa trên AI có khả năng xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ một cách nhanh chóng, cung cấp thông tin theo thời gian thực cho các chỉ huy quân sự. Nhờ đó, họ có thể đưa ra quyết định chính xác hơn, giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả hoạt động.

Những lo ngại và mặt trái của AI trong quân sự

Những cuộc chiến gần đây, bao gồm xung đột ở Israel và Ukraine, đã cho thấy tác động rõ rệt của AI trong chiến tranh hiện đại. Các công nghệ như máy bay không người lái, thiết bị giám sát và hệ thống nhắm mục tiêu tự động dựa trên AI đang ảnh hưởng đến chiến thuật quân sự hiện đại.

Dù mang lại lợi thế chiến thuật, những ứng dụng này cũng làm dấy lên lo ngại về đạo đức và nguy cơ ứng dụng AI vào quân sự có thể góp phần thúc đẩy nhiều cuộc xung đột hơn trong tương lai. Việc sử dụng AI trong quân sự không chỉ đặt ra những thách thức về kiểm soát, mà còn có thể tạo ra một cuộc đua vũ trang công nghệ mới, làm gia tăng bất ổn toàn cầu.

Mối lo ngại về vũ khí tự động

Một trong những mối quan ngại lớn nhất về sử dụng AI trong quân sự là sự phát triển của các hệ thống vũ khí tự động (LAWS), hay còn gọi là “robot sát thủ”. Những hệ thống này có khả năng tự ra quyết định và tấn công mà không cần sự can thiệp của con người.

Điều này đặt ra vấn đề đạo đức nghiêm trọng, vì việc để máy móc quyết định sự sống hay cái chết là vi phạm luật nhân đạo quốc tế (IHL). Hơn nữa, việc ra quyết định tự động mà không có trách nhiệm giải trình có thể dẫn đến bạo lực mất kiểm soát, làm gia tăng xung đột ngoài ý muốn.

Bên cạnh đó, các công nghệ như máy bay không người lái tự hành và hệ thống nhắm mục tiêu AI có thể làm tăng nguy cơ xảy ra giao tranh ngoài ý muốn, thậm chí kích hoạt những cuộc xung đột khó lường.

Hơn nữa, AI có thể được sử dụng để cố tình làm leo thang căng thẳng, bị lợi dụng để cố ý khơi mào chiến tranh.

An ninh mạng và nguy cơ bị tấn công

Ứng dụng AI trong quân sự đi kèm với rủi ro về lỗi hệ thống, tấn công mạng và khả năng bị thao túng.

Các hệ thống AI có thể không xác định chính xác mục tiêu hoặc hoạt động bất thường trong các tình huống áp lực cao nếu không được thử nghiệm kỹ lưỡng. Những lỗi thuật toán hoặc sự thiên vị trong dữ liệu huấn luyện có thể dẫn đến các cuộc tấn công ngoài ý muốn, gây ra hậu quả thảm khốc, làm gia tăng xung đột và tổn thất khôn lường.

Ngoài ra, các hệ thống AI quân sự dễ trở thành mục tiêu của tấn công mạng, xâm nhập trái phép. Đối thủ có thể thao túng hoặc làm gián đoạn các hệ thống này, gây ra hậu quả ngoài ý muốn hoặc can thiệp vào các hoạt động quân sự.

Nếu không có các biện pháp bảo mật chặt chẽ, AI có thể trở thành lỗ hổng nghiêm trọng thay vì một lợi thế chiến lược. Do đó, việc áp dụng các giải pháp an ninh mạng tiên tiến là điều cần thiết để bảo vệ AI khỏi các mối đe dọa và đảm bảo tính toàn vẹn của các hoạt động quân sự.

Thiếu các quy định kiểm soát

Một thách thức lớn khác là hiện nay chưa có một cơ chế quản lý toàn cầu nào đối với việc ứng dụng AI trong lĩnh vực quân sự. Dù Liên Hợp Quốc đã tổ chức nhiều cuộc thảo luận về vấn đề này, các cường quốc quân sự lớn vẫn phản đối những hiệp ước ràng buộc có thể làm suy yếu lợi thế công nghệ của họ.

Nếu không có các quy định kiểm soát chặt chẽ, sự phát triển tự do của AI trong lĩnh vực quân sự có thể châm ngòi cho một cuộc chạy đua vũ trang nguy hiểm, làm gia tăng bất ổn và đe dọa an ninh toàn cầu.

Thách thức quản lý AI trong lĩnh vực quân sự

Căng thẳng địa chính trị

Sự cạnh tranh giữa các cường quốc làm phức tạp nỗ lực xây dựng một khuôn khổ thống nhất về quản trị AI quân sự. Trong khi một số quốc gia kêu gọi sử dụng AI có trách nhiệm và tuân thủ các chuẩn mực đạo đức, nhiều quốc gia khác lại tập trung vào việc khai thác AI để giành ưu thế chiến lược. Chính sự khác biệt này khiến các thỏa thuận quốc tế khó đạt được đồng thuận và khó thực thi hiệu quả.

Tác động của các tập đoàn công nghệ

Các tập đoàn công nghệ lớn như OpenAI và Google đã điều chỉnh chính sách liên quan đến việc ứng dụng AI trong lĩnh vực quân sự, viện dẫn các vấn đề đạo đức. Tuy nhiên, việc các tập đoàn tư nhân tham gia vào quá trình phát triển AI trong quân sự làm dấy lên câu hỏi về trách nhiệm và cơ chế quản lý công nghệ này, đặc biệt khi AI có xu hướng vượt qua biên giới quốc gia.

Giám sát của con người và các tiêu chuẩn đạo đức

Các chuyên gia nhấn mạnh rằng AI không bao giờ nên thay thế phán đoán của con người trong các quyết định quân sự. Việc duy trì sự giám sát của con người đối với các hệ thống AI là cần thiết để đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn đạo đức và ngăn chặn những hậu quả ngoài ý muốn.

Tuy nhiên, khi AI ngày càng trở nên tinh vi, nguy cơ con người phụ thuộc quá mức vào công nghệ và giảm trách nhiệm trong quá trình ra quyết định cũng ngày càng tăng.

Các sáng kiến quản lý AI trong lĩnh vực quân sự

Tuyên bố chính trị và Hội nghị thượng đỉnh

Hoa Kỳ đã đề xuất "Tuyên bố chính trị về việc sử dụng AI có trách nhiệm trong lĩnh vực quân sự", nhấn mạnh sự tuân thủ luật nhân đạo quốc tế (IHL) và duy trì sự kiểm soát của con người đối với các hệ thống AI. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng nếu không có các điều khoản mang tính ràng buộc, những tuyên bố này chỉ mang tính biểu tượng và không đủ để ngăn chặn những rủi ro tiềm tàng.

Các hội nghị thượng đỉnh, chẳng hạn như Hội nghị cấp cao về Sử dụng AI một cách có trách nhiệm trong lĩnh vực quân sự (REAIM), được tổ chức nhằm thúc đẩy một cách tiếp cận có đạo đức đối với AI trong quân sự. Tuy nhiên, đến nay, sự đồng thuận giữa các quốc gia vẫn chưa đạt được do những khác biệt về lợi ích và chiến lược.

Nỗ lực quản lý và cách tiếp cận của các quốc gia

Hoa Kỳ

Chính quyền thời cựu Tổng thống Biden đã soạn thảo một sắc lệnh hành pháp nhằm định hướng việc ứng dụng AI trong quân sự và hoạt động tình báo. Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ cũng đã cập nhật các hướng dẫn nhằm tăng cường giám sát, yêu cầu thử nghiệm nghiêm ngặt đối với các hệ thống vũ khí được trang bị AI. Đồng thời, Hoa Kỳ cũng đang mở rộng hợp tác với các đối tác quốc tế để thúc đẩy hợp tác toàn cầu về quản lý AI trong lĩnh vực quân sự.

Liên minh châu Âu (EU)

EU đã thông qua Đạo luật AI (AI Act), thiết lập các tiêu chuẩn nghiêm ngặt đối với AI trong lĩnh vực dân sự, nhưng không bao gồm ứng dụng trong quân sự. Quyết định này phù hợp với chương trình nghị sự an ninh quốc gia nhưng lại gây lo ngại về việc thiếu giám sát đối với AI quân sự trên khắp châu Âu.

Trung Quốc và Nga

Trung Quốc và Nga lựa chọn cách tiếp cận độc lập hơn, không tham gia vào các thỏa thuận quốc phòng toàn cầu liên quan đến AI. Cả hai quốc gia này đều đầu tư mạnh vào công nghệ AI quốc phòng, tập trung vào các lợi thế chiến lược thay vì hợp tác quốc tế.

Trong khi Trung Quốc tích cực phát triển hệ thống giám sát và tác chiến không người lái, Nga lại chú trọng vào việc tăng cường vũ khí tự động và chiến tranh mạng. Cách tiếp cận này làm dấy lên lo ngại về một cuộc đua AI trong lĩnh vực quân sự trên toàn cầu, khi mỗi quốc gia theo đuổi lợi ích riêng mà không có cơ chế kiểm soát chung.

Việc ứng dụng AI vào quân sự mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đặt ra thách thức đáng kể. AI có thể nâng cao hiệu quả tác chiến, hỗ trợ ra quyết định và tăng cường an ninh quốc gia. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ này cũng đặt ra câu hỏi về đạo đức, trách nhiệm giải trình và nguy cơ xung đột ngoài ý muốn.

Việc thiếu một khung quản lý toàn cầu càng làm gia tăng rủi ro, khi các cường quốc vẫn cạnh tranh phát triển AI theo một cách độc lập. Do đó, hợp tác quốc tế là điều cần thiết để thiết lập các quy định nhằm đảm bảo AI được sử dụng một cách có trách nhiệm, minh bạch và phù hợp với các chuẩn mực đạo đức trong lĩnh vực quân sự.

Cân bằng giữa đổi mới công nghệ và các nguyên tắc đạo đức sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tương lai của AI trong lĩnh vực quân sự, đồng thời giảm thiểu nguy cơ đối với an ninh toàn cầu./.