Báo chí và hành trình chuyển mình của người cầm bút trong thời đại kỷ nguyên số

Sự phát triển vượt bậc của công nghệ đã mang đến cả cơ hội lẫn thách thức to lớn cho nghề báo. Những đòi hỏi về kỹ năng đa phương tiện và áp lực thích nghi với công nghệ mới bắt buộc người làm báo trong thời đại kỷ nguyên số phải vươn mình chuyển đổi.

Nhà báo phải vươn mình chuyển đổi

Nhà báo thời công nghệ không chỉ cần giỏi viết mà còn phải biết quay phim, chụp ảnh, dựng video, làm podcast, thiết kế infographic, và sử dụng các công cụ kỹ thuật số khác. Do đó, nhà báo phải thích nghi liên tục với các công nghệ mới, làm chủ công cụ AI - một loại công cụ đang được tích hợp vào quy trình sản xuất tin tức. Nhà báo cần học cách sử dụng AI để hỗ trợ công việc như tóm tắt nội dung, nghiên cứu từ khóa, hay thậm chí tạo ra một phần nội dung.

Các nhà báo tác nghiệp tại Trung tâm Báo chí - Đại hội Đảng lần thứ XIII. Ảnh: TTXVN

Với sự xuất hiện của các nền tảng mạng xã hội và xu hướng phát triển video ngắn, nhà báo cần thay đổi cách tiếp cận và trình bày thông tin để thu hút độc giả trên nhiều kênh khác nhau. Bên cạnh đó, tính cạnh tranh gay gắt về độ nhanh nhạy của thông tin trên các nền tảng báo chí chính thống và mạng xã hội dẫn đến nhiều nguồn thông tin không được kiểm chứng. Độc giả phải đối diện với nhiều nguồn thông tin giả mà không biết cách kiểm chứng.

Trong hoàn cảnh này, người làm báo phải đối mặt với những thách thức về chạy đua thời gian với mạng xã hội nhưng vẫn phải đảm bảo tính chính xác trong nội dung thông tin, đồng thời phải cạnh tranh cả sự sáng tạo khi tác nghiệp độc lập. Bởi, mạng xã hội đã trở thành nguồn thông tin chính của nhiều người, tạo ra sự cạnh tranh khốc liệt cho báo chí truyền thống.

Về vấn đề này, Nhà báo Bích Thủy, Tạp chí Kinh tế - Tài chính cho biết, trước những đòi hỏi khốc liệt của nghề và sự biến chuyển vũ bão của công nghệ, để đáp ứng yêu cầu công việc, ngay từ 5 năm trước, chị đã tìm tòi, nghiên cứu các ứng dụng công nghệ, để phục vụ công việc. Khi cơ quan cử cán bộ đi học những lớp AI, nghiệp vụ báo chí, chị tham gia nghiêm túc, đầy đủ. Những kiến thức lĩnh hội được từ công nghệ, giúp công việc của chị thuận lợi hơn, đẩy nhanh tiến độ công việc.

Sự bùng nổ của những người sáng tạo nội dung độc lập cũng khiến báo chí phải tìm cách khẳng định vị thế và thu hút sự chú ý bằng văn phong riêng, cá tính, màu sắc riêng.

Việc dễ dàng sao chép và chia sẻ nội dung trên không gian mạng khiến các cơ quan báo chí khó bảo vệ bản quyền tác phẩm của mình. Nhà báo phải đối mặt với thách thức trong việc xác minh thông tin, chống lại tin giả và tránh để định kiến cá nhân ảnh hưởng đến quá trình tìm kiếm sự thật.

Nhà báo Bích Thủy, Tạp chí Kinh tế - Tài chính

“Công nghệ là linh hồn, là yếu tố cốt lõi để phát triển kinh tế số, công nghệ số. Là người làm báo, chúng ta không thể đứng ngoài cuộc đua công nghệ. Phóng viên, cán bộ truyền thông phải chủ động trang bị công nghệ, luôn có tinh thần học hỏi, thay đổi tư duy để thích ứng với những đòi hỏi ngày càng cao của nghề”, chị Bích Thủy chia sẻ.

Sự thích nghi và giao thoa

Sự phát triển chóng mặt của công nghệ cũng đẩy các tòa soạn đối diện với thách thức về kinh tế và mô hình hoạt động. Cụ thể, nguồn thu từ việc bán báo giấy giảm sút trầm trọng, sự chuyển dịch truyền thông, quảng cáo cũng có sự thay đổi, một số đơn vị, doanh nghiệp chuyển dịch quảng cáo sang các nền tảng kỹ thuật số lớn như Google, Facebook, Youtube,… khiến các cơ quan báo chí truyền thống mất đi nguồn thu đáng kể.

Điều này dẫn đến việc, nhiều cơ quan báo chí phải "cài mã" của Facebook hay Google để tăng lượng truy cập (traffic), có thể khiến họ bị phụ thuộc và đôi khi bị chi phối về nội dung và lợi ích bởi các công ty công nghệ.

Để bắt kịp xu hướng và duy trì tính cạnh tranh, các cơ quan báo chí cần đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng công nghệ, phần mềm, và đào tạo nhân lực, điều này không phải lúc nào cũng dễ dàng, vì chi phí cho việc đầu tư công nghệ rất lớn, không phải mô hình tòa soạn nào cũng phù hợp, cũng như không phải nguồn kinh tế của đơn vị nào cũng cho phép.

Cùng với đó, khi công nghệ phát triển, việc tìm kiếm thông tin không được giới hạn, không được kiểm chứng, thì vấn đề đạo đức và an ninh thông tin cần được kiểm soát chặt chẽ hơn.

Các thuật toán AI có thể bị ảnh hưởng bởi dữ liệu sai lệch hoặc thiên vị, dẫn đến việc đưa ra thông tin không chính xác hoặc gây hiểu lầm. Nhà báo cần đảm bảo sử dụng AI có trách nhiệm và thúc đẩy sự đa dạng trong các quan điểm.

Nhà báo Nguyễn Thị Thu Hiền, người làm báo thế hệ 7X

Thuộc thế hệ 7X, sự đổi mới tư duy và bắt nhịp với công nghệ tưởng như là điều khó thực hiện. Nhưng với lòng yêu nghề, đam mê học hỏi, khám phá, Nhà báo Nguyễn Thị Thu Hiền đã chủ động đăng ký những lớp học đào tạo công nghệ cho người làm báo, tham gia các khóa học nghiệp vụ của cơ quan và Hội Nhà báo Việt Nam.

“Tiếp thu công nghệ không dễ, với những người làm báo tuổi trung niên càng khó khăn hơn. Ví dụ, cùng một thao tác chỉnh sửa ảnh, cắt ghép video, trình bày tác phẩm báo chí công nghệ cao, lớp trẻ sẽ tiếp thu công nghệ nhanh hơn, thực hiện nhanh hơn, còn người lớn tuổi phải vừa làm vừa mày mò. Nhưng nếu quyết tâm, thì vấn đề chỉ là nhanh hay chậm hơn, còn ai cũng có thể làm chủ được công nghệ”, Nhà báo Thu Hiền chia sẻ.

Về vấn đề đạo đức nghề trong thời đại công nghệ, theo Nhà báo Thu Hiền, thế hệ 8X, 9X là những người làm báo thế hệ cũ, tác nghiệp độc lập và rất tôn trọng giá trị đạo đức nghề cũng như vấn đề bản quyền tác phẩm. Tuy nhiên, chị Thu Hiền cho rằng, thời đại công nghệ số, thông tin public (mở, công khai) không giới hạn, cũng không có sự kiểm duyệt tuyệt đối của các tòa soạn về vấn đề này.

“Chúng ta chỉ có thể trông đợi vào trách nhiệm, sự tử tế với nghề của mỗi cá nhân. Trách nhiệm sử dụng thông tin đúng, đủ, nhưng không lạm dụng. Sử dụng nguồn thông tin mở để định hướng, tham khảo và làm dày nền tảng kiến thức của phóng viên, biên tập viên, đó là trách nhiệm và đạo đức của người viết trong thời đại kỷ nguyên số”, chị Thu Hiền chia sẻ.

Về vấn đề đạo đức với người làm báo thời công nghệ, Nhà báo Bích Thủy cho rằng, những “cá tính”, màu sắc riêng của mỗi người tạo nên phong cách báo chí của cá nhân, nhiều màu sắc của cá nhân làm nên màu sắc của tập thể. Những màu sắc và cá tính riêng của mỗi người là điều AI không thể tạo ra.

“Thông tin trên nền tảng công nghệ là không giới hạn. Bản thân phóng viên phải xác định lấy trí tuệ nhân loại làm nền tảng, sử dụng công nghệ để hỗ trợ công việc, từ phát triển bản thân, bắt nhịp với sự chuyển biến của thời đại”, chị Bích Thủy bày tỏ quan điểm.

Nhà báo của VTV tác nghiệp tại Lào Cai, ghi lại hình ảnh người dân khắc phục thiên tai sau cơn bão Yagi. Ảnh: VTV

Không trì hoãn, thay đổi tư duy

Trong môi trường số, các tòa soạn báo phải đối mặt với nguy cơ bị tấn công mạng, mất dữ liệu, và lộ thông tin nhạy cảm, đòi hỏi các biện pháp bảo mật chặt chẽ. Chính vì thế, mỗi phóng viên, biên tập viên, cán bộ truyền thông phải có trách nhiệm trong thu thập dữ liệu cũng như bảo mật thông tin của các đơn vị và độc giả. Với khả năng thu thập và phân tích dữ liệu lớn, việc bảo vệ thông tin cá nhân của độc giả cũng là một thách thức đạo đức mà nhà báo và các tổ chức báo chí cần quan tâm.

Theo chị Thu Hiền, những công cụ hỗ trợ hữu ích cho phóng viên là Chat GPT, phần mềm gỡ băng ghi âm. Những công cụ này giúp người làm nghề có định hướng, tính khái quát và tổng hợp tốt hơn về đề tài, rút ngắn thời gian tác nghiệp, giúp công việc tiến triển nhanh hơn.

“Tuổi tác không phải vấn đề cản trở công việc, mà sự trì hoãn, bảo thủ không muốn thay đổi mới kéo lùi mọi sự tiến bộ. Người làm báo trung niên có những hạn chế về công nghệ, nhưng bù lại, họ có kinh nghiệm, trải nghiệm, độ sâu sắc, bền bỉ và niềm đam mê nghề nghiệp đủ để họ hiểu cần phải thay đổi và tiếp thu những tiến bộ để tiếp tục tốt hơn với nghề”, chị Thu Hiền bày tỏ.

Thời đại công nghệ số tạo áp lực cho nghề báo, để đáp ứng thông tin nhanh nhạy, chính xác nhưng vẫn mang màu sắc riêng, mỗi người làm báo, mỗi tòa soạn phải xác định thay đổi tư duy, không trì hoãn trong việc nắm bắt và làm chủ công nghệ. Những thách thức công nghệ mở ra nhiều cơ hội để báo chí đổi mới, nâng cao chất lượng nội dung, tiếp cận độc giả đa dạng hơn và khẳng định vai trò quan trọng của mình trong việc cung cấp thông tin chính xác, khách quan trong kỷ nguyên số.