'Cơn nghiện' mua sắm online: Ai kiểm chứng chất lượng hàng hóa?

Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, người Việt đã chi hơn 202,3 nghìn tỷ đồng (tương đương khoảng 7,7–7,8 tỷ USD) trên bốn sàn lớn, tăng gần 42% so với cùng kỳ. Dòng tiền đổ lên sàn ngày càng mạnh, nhưng dữ dội như “thác lũ” cũng cuốn theo nỗi lo: hàng giả, hàng kém chất lượng, gian lận hoàn tiền, lộ lọt dữ liệu.

Cơn bùng nổ tiêu dùng số: mạnh về doanh số, yếu ở niềm tin

Bức tranh nửa đầu 2025 cho thấy thương mại điện tử (TMĐT) Việt Nam tiếp tục “đạp ga”. Theo thống kê từ các sàn, tổng doanh số trên Shopee, Lazada, Tiki, TikTok Shop đạt 202,3 nghìn tỷ đồng, sản lượng bán ra tăng trên 25%, song số lượng shop phát sinh doanh thu lại giảm hơn 6% - dấu hiệu cho thấy sự thanh lọc mạnh mẽ trong hệ sinh thái.

Cùng nhịp tăng trưởng nóng, cục diện thị phần cũng dịch chuyển rõ rệt. TikTok Shop bứt tốc, nâng thị phần từ 32,5% cuối năm 2024 lên khoảng 42% trong nửa đầu 2025, thu hẹp khoảng cách với Shopee (khoảng 55%). Tốc độ tăng trưởng giá trị giao dịch của TikTok Shop trong 6 tháng đầu năm thậm chí vượt 148% so với cùng kỳ. Mô hình giải trí – nội dung – mua sắm “một chạm” đã biến hành vi mua hàng theo cảm xúc trở thành xu hướng phổ biến.

Ở tầm vĩ mô, Báo cáo chỉ số TMĐT Việt Nam 2025 cho biết quy mô bán lẻ trực tuyến năm 2024 đạt khoảng 32 tỷ USD, tăng 27% so với năm trước. Đây là nền tảng cho giai đoạn “tăng trưởng nhanh và bền vững” từ 2025.

Hạ tầng kỹ thuật, dịch vụ thanh toán, logistics đã sẵn sàng nhưng niềm tin vào chất lượng hàng hóa mới là “nút cổ chai” kìm hãm sự phát triển bền vững.

Ai kiểm chứng chất lượng?

Thực tế kiểm tra, xử lý cho thấy TMĐT là một trong những "điểm nóng" của gian lận thương mại. Trong giai đoạn từ 15/12/2024 - 14/6/2025, lực lượng Quản lý thị trường cả nước đã kiểm tra hơn 11.500 vụ, xử lý gần 10.000 vụ vi phạm, thu nộp ngân sách trên 141 tỷ đồng.

Riêng lĩnh vực TMĐT phát hiện 161 vụ vi phạm, xử phạt gần 3 tỷ đồng, giá trị hàng hóa vi phạm hơn 1 tỷ đồng. So với quy mô hàng trăm nghìn tỷ đồng doanh số, con số này có vẻ nhỏ nhưng lại phản ánh độ phức tạp trong việc định danh người bán, truy vết nguồn gốc và thu thập chứng cứ trong môi trường số.

Săn sale trực tuyến – niềm vui ngắn, nỗi lo dài về chất lượng hàng hóa.

Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công thương) cũng nhiều lần cảnh báo rủi ro. Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi đã bổ sung trách nhiệm minh bạch thông tin, bảo đảm chất lượng, cơ chế giải quyết khiếu nại và thu hồi hàng không an toàn. Song, chính cơ quan này cũng thừa nhận rằng bảo vệ người tiêu dùng trong TMĐT là thách thức lớn, khi mô hình kinh doanh liên tục thay đổi và vi phạm tăng theo cấp số nhân của giao dịch.

Về khung pháp lý, Bộ Công Thương đang tổng kết thi hành pháp luật TMĐT và xúc tiến xây dựng Luật TMĐT mới với sáu nhóm chính sách trọng tâm: kiểm soát mô hình mới, chống thất thu thuế, bảo vệ người tiêu dùng, định danh – truy vết hàng hóa, chống hàng giả – hàng cấm – xâm phạm sở hữu trí tuệ. Đây được xem là “xương sống” để siết chặt kiểm chứng chất lượng ngay từ khâu niêm yết, bán và hậu mãi trên sàn.

Tuy nhiên, luật tốt đến đâu cũng cần thực thi mạnh mẽ. Ngay trong tháng 7–8/2025, lực lượng QLTT vẫn phải liên tục ra quân xử lý hàng hóa không rõ nguồn gốc, cảnh báo sản phẩm bị thu hồi ở nước ngoài có nguy cơ ảnh hưởng đến người tiêu dùng Việt Nam. Điều này cho thấy công tác giám sát đã “chuyển động”, nhưng còn nhiều việc phải làm để lọc rác trên sàn.

“Nghiện” săn sale - trách nhiệm không chỉ của nền tảng

Chiều trò khuyến mãi khiến nhiều người tiêu dùng mua hàng theo cảm xúc và dễ bỏ qua khâu kiểm chứng chất lượng. Một bộ phận người bán lợi dụng điều đó để “đánh tráo niềm tin”: hình ảnh lung linh, giá rẻ bất thường, chính sách đổi trả rối rắm. Trong khi đó, khó khăn lớn nhất của cơ quan quản lý là nghe được tiếng nói của người tiêu dùng và truy xuất vi phạm trong biển dữ liệu khổng lồ.

Để “cơn nghiện” mua sắm online không biến thành hiểm họa, các chuyên gia cho rằng, cần sự cộng tác đa bên: nền tảng phải chịu trách nhiệm sàng lọc, cơ quan quản lý tăng cường chế tài, báo chí và hiệp hội cần cảnh báo, còn người tiêu dùng phải tự trang bị kỹ năng.

Checklist “mua an toàn” cho người dùng cũng cần được phổ biến: Kiểm tra dấu hiệu rủi ro như giá rẻ bất thường, địa chỉ mập mờ, mô tả chung chung. Ưu tiên gian hàng có chứng từ hợp chuẩn, hợp quy, hóa đơn VAT. Đọc kỹ chính sách đổi – trả, bảo hành trước khi quyết định mua. Sử dụng cơ chế thanh toán có hóa đơn, khi có tranh chấp cần liên hệ đường dây nóng của cơ quan bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng để khiếu nại nhằm bảo vệ quyền lợi.

Có thể nói, thị trường TMĐT Việt Nam đang bước vào giai đoạn tăng trưởng mới nhanh hơn và bền hơn. Nhưng “bền” chỉ có nghĩa khi chất lượng hàng hóa được kiểm chứng, giám sát chặt chẽ. Muốn vậy, cần khung pháp lý chặt chẽ, thực thi nghiêm minh, nền tảng chịu trách nhiệm, người bán minh bạch và người mua tỉnh táo.

“Cơn nghiện” mua sắm online sẽ không còn nguy hiểm nếu niềm tin được dựng trên dấu vết số và chế tài đủ sức răn đe.