Đề xuất mô hình sử dụng dữ liệu theo ba cấp độ để mở thị trường dữ liệu Việt Nam

Việc chuẩn hóa, kết nối và khai thác hiệu quả dữ liệu không chỉ giúp nâng cao năng lực quản trị mà còn thúc đẩy hình thành nền kinh tế dữ liệu.

Chuẩn hóa và kết nối dữ liệu: Lối mở cho thị trường dữ liệu Việt Nam

Phát biểu tại hội thảo chuyên đề “Tài nguyên số - Dữ liệu số - Kinh tế dữ liệu để thúc đẩy phát triển kinh tế” nằm trong khuôn khổ Diễn đàn cấp cao chuyển đổi số Việt Nam - châu Á 2025, ông Nguyễn Công Thị, Giám đốc Sản phẩm Tập đoàn VNPT, nhấn mạnh: Hiện nay, sự phát triển của nền kinh tế diễn ra với tốc độ nhanh, đặt ra yêu cầu cấp thiết là phải kịp thời nắm bắt thông tin, dữ liệu; đồng thời nâng cao năng lực kiểm soát và khả năng thích ứng với “nhịp đập” của nền kinh tế nhằm phục vụ hiệu quả công tác điều hành và thúc đẩy quá trình hình thành thị trường dữ liệu, xây dựng nền kinh tế dữ liệu.

Ông Nguyễn Công Thị: :“Có” dữ liệu ở đây không phải là ô hợp mà phải “có” chọn lọc, bảo đảm các tiêu chí

Gần đây, tại Việt Nam đã xuất hiện một khái niệm đó là “dữ liệu là tư liệu sản xuất”. Khi xác định dữ liệu là tư liệu, là tài sản, thì vấn đề đặt ra là chúng ta phải làm sao để nhanh chóng có được dữ liệu này. Tuy nhiên theo ông Nguyễn Công Thị, “có” dữ liệu ở đây không phải là ô hợp mà chúng ta phải “có” chọn lọc, bảo đảm các tiêu chí: đúng, đủ và phù hợp để phát huy tối đa giá trị mà dữ liệu mang lại.

Thực tiễn cho thấy, trong quá trình phát triển thời gian qua, Việt Nam chủ yếu tập trung vào tin học hóa các nghiệp vụ, dẫn đến dữ liệu được tạo ra còn rời rạc, phân mảnh, thiếu sự kết nối và đồng bộ. Do đó, theo ông Thị, đã đến lúc cần phải xoay chiều, tập trung vào dữ liệu. Và từ dữ liệu được chuẩn hóa, kết nối tốt, mới có thể phát triển các dịch vụ, sản phẩm mới một cách hiệu quả.

Về định hướng phát triển thị trường và nền kinh tế dữ liệu, ông Nguyễn Công Thị cho rằng Việt Nam cần đẩy mạnh xây dựng các bộ dữ liệu giao dịch nhằm phục vụ quá trình phân tích, tổng hợp, từ đó tạo ra các dữ liệu có giá trị cao. Việc kết hợp giữa dữ liệu lõi và dữ liệu giao dịch sẽ góp phần khai thác tối ưu nguồn tài nguyên dữ liệu, thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số.

“Chúng tôi kỳ vọng rằng, với định hướng từ Chính phủ và việc ban hành Luật Dữ liệu, các hoạt động kinh doanh liên quan đến dữ liệu sẽ được chính thức hóa, tạo hành lang pháp lý minh bạch, thuận lợi, mở đường cho sự hình thành và phát triển của thị trường dữ liệu tại Việt Nam. Đây là những điểm cốt lõi, nền tảng mà chúng tôi đề xuất nhằm xây dựng hệ sinh thái dữ liệu bền vững”, ông Nguyễn Công Thị nhấn mạnh.

Thách thức và giải pháp đồng bộ

Một trong những vướng mắc lớn hiện nay là làm thế nào để tiếp cận và khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên dữ liệu. Thực tiễn cho thấy, chúng ta đang gặp không ít khó khăn, đặc biệt là trong kết nối, chia sẻ dữ liệu và sự thiếu thống nhất trong quản lý giữa các cấp, các ngành.

Hiện nay, mỗi địa phương đang triển khai theo cách riêng, thiếu một mô hình tham chiếu chuẩn để đảm bảo dữ liệu thống nhất từ Trung ương xuống các địa phương. Việc kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các bộ, ngành và địa phương còn nhiều hạn chế, còn tình trạng "cát cứ thông tin". Nhiều dữ liệu mà địa phương cần để phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành lại chưa được các bộ, ngành chia sẻ kịp thời.

Ngoài ra, phần lớn dữ liệu hiện có vẫn là dữ liệu thô, phân tán ở nhiều hệ thống khác nhau, thiếu tính đồng bộ, gây khó khăn cho việc tổng hợp, khai thác và sử dụng. Các cơ quan, đơn vị thường gặp phải tình trạng chồng chéo khi xử lý dữ liệu, tốn nhiều thời gian để tổng hợp từ các nguồn khác nhau. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả quản trị mà còn làm chậm tiến trình chuyển đổi số.

Dù vậy, với quyết tâm chính trị và nỗ lực không ngừng của chính quyền, thời gian gần đây đã ghi nhận nhiều bước tiến quan trọng. Trong đó, nổi bật là việc triển khai xây dựng Trung tâm Dữ liệu quốc gia - một bước đi chiến lược, có tính nền tảng, nhằm khắc phục những tồn tại hiện nay, thúc đẩy cải tiến, hướng tới mục tiêu xây dựng một hệ sinh thái dữ liệu đồng bộ, hiện đại và hiệu quả.

Từ thực tế nêu trên, đại diện VNPT cho rằng, cần tập trung giải quyết bài toán từ gốc, với một số giải pháp đồng bộ như sau:

Thứ nhất, cần tập trung vào quản lý và khai thác dữ liệu một cách có trọng tâm. Các địa phương nên ưu tiên xây dựng và khai thác các dữ liệu dùng chung - đây là chiến lược nhằm xác định các dữ liệu gốc, từ đó tạo nền tảng cho hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia.

Mỗi địa phương đang triển khai việc xây dựng dữ liệu theo những cách khác nhau, dẫn đến sự không đồng nhất và tốn kém nhiều công sức trong việc tổng hợp, xử lý và chuẩn hóa dữ liệu. Vấn đề cốt lõi vẫn là làm sao đảm bảo được chất lượng dữ liệu phải đúng, đủ, sạch, sống và được kiểm soát chặt chẽ.

Thứ hai, các địa phương cùng các bộ ngành cần tập trung phối hợp xây dựng các cơ sở dữ liệu dùng chung. Đây cũng là giải pháp giúp đảm bảo tính đồng bộ từ Trung ương đến địa phương. Đồng thời, các bộ, ngành cần sớm ban hành cấu trúc và tiêu chuẩn thông tin dữ liệu đối với từng lĩnh vực, đối tượng quản lý, nhằm nâng cao hiệu quả quản trị và sử dụng dữ liệu.

Về mặt kỹ thuật, đây không còn là rào cản lớn. Hiện nay, các nhà cung cấp công nghệ lớn như AWS hay các doanh nghiệp (DN) công nghệ trong nước đã đủ năng lực cung cấp các nền tảng hiện đại, tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI), trợ lý ảo và nhiều công nghệ tiên tiến khác.

VNPT kiến nghị cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành và DN trong quá trình xây dựng và tạo lập nguồn dữ liệu quốc gia. Mặc dù việc xây dựng dữ liệu chất lượng hiện vẫn còn nhiều khó khăn, nhưng hoàn toàn có thể thực hiện nếu có chiến lược đúng đắn. Tuy nhiên, nguồn lực tri thức và nhân lực trong lĩnh vực khoa học dữ liệu tại Việt Nam vẫn còn thiếu hụt, manh mún và yếu.

“Để khắc phục điều này, chúng ta cần sự kết hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia ngành, lĩnh vực am hiểu sâu. Khi có đủ cả dữ liệu và chuyên gia, tôi tin rằng chúng ta sẽ phát triển được những dịch vụ và sản phẩm dữ liệu phù hợp với thực tiễn, đáp ứng hiệu quả các nhu cầu phát triển”, ông Nguyễn Công Thị nhấn mạnh.

Về công nghệ và nền tảng, trọng tâm cần đặt vào dữ liệu. Công nghệ hiện nay đã khá sẵn sàng, nhưng dữ liệu vẫn đang phân tán và đa dạng - đây chính là thách thức lớn mà các nền tảng công nghệ cần phải giải quyết. Khi làm tốt điều này, chúng ta mới có thể đáp ứng được kỳ vọng ngày càng cao của người dân, nhất là trong việc sử dụng dịch vụ công.

Các DN trong nước cũng đang đối mặt với nhiều thách thức liên quan đến trải nghiệm người dùng, đặc biệt nếu chúng ta không thực sự quan tâm và thấu hiểu nhu cầu của khách hàng. Do đó, trong quá trình triển khai, VNPT đề xuất cần định vị rõ ràng mô hình phân tích dữ liệu, nhằm phục vụ hiệu quả cho từng đối tượng cụ thể.

Theo ông Nguyễn Công Thị, việc xây dựng mô hình dữ liệu phải đảm bảo chất lượng, đáp ứng các tiêu chí: đúng, đủ, sạch, sống. Đây là điều kiện tiên quyết. Ngay từ đầu, dữ liệu cần được tổ chức, quản trị một cách bài bản và có chiến lược, thay vì thu thập rời rạc, thiếu kiểm soát. Nếu chỉ thu thập mà không gắn liền với quản trị, thì nguy cơ rơi vào "đầm lầy dữ liệu" là rất cao - dữ liệu nhiều nhưng không mang lại giá trị sử dụng thực tế.

(Ảnh minh họa)

Ba cấp độ sử dụng dữ liệu trong chỉ đạo, điều hành trực tuyến

Khoảng 40% dữ liệu địa phương cần để phục vụ chỉ đạo điều hành được hình thành và quản lý bởi các hệ thống ngành dọc. Để dữ liệu thực sự trở thành “nguyên liệu đầu vào” chất lượng, phục vụ hiệu quả cho công tác chỉ đạo, điều hành, đại diện VNPT đã đề xuất một mô hình triển khai sử dụng dữ liệu theo ba cấp độ, phù hợp với từng giai đoạn và mức độ trưởng thành của hệ thống dữ liệu.

Cấp độ 1: Cung cấp đầy đủ và kịp thời thông tin về các lĩnh vực; Báo cáo số liệu đáp ứng theo kịch bản định kỳ, đột xuất theo yêu cầu.

Cấp độ 2: Nâng cao khả năng cảnh báo sớm. Hệ thống có thể đưa ra cảnh báo theo các chỉ số; cảnh báo theo ngành, lĩnh vực hoặc địa phương; đồng thời tiếp tục duy trì việc cung cấp số liệu định kỳ, đột xuất. Ngoài ra, cần xây dựng các bảng điều khiển (dashboard) trực quan hóa dữ liệu cho từng lĩnh vực, hỗ trợ lãnh đạo ra quyết định nhanh và chính xác hơn.

Cấp độ 3: Ứng dụng AI và trợ lý ảo để đưa ra các phân tích chuyên ngành; Kết hợp dữ liệu các ngành để xác định các bất thường; từ đó đưa ra các dự báo, khuyến nghị chiến lược phục vụ quá trình chỉ đạo, điều hành hiệu quả.

Ông Nguyễn Công Thị cho rằng, hiện nay chúng ta đã có dữ liệu, nhưng việc sử dụng và điều hành dựa trên dữ liệu cần phải gắn với một “kịch bản vận hành” rõ ràng. Nếu không, dữ liệu dù dồi dào cũng sẽ giống như người luyện võ chỉ tung quyền vào không khí - không mang lại giá trị thực tiễn. Do đó, cần có quá trình "huấn luyện", "thực chiến", tức là xây dựng mô hình sử dụng dữ liệu có định hướng, có mục tiêu rõ ràng để khai thác hiệu quả dữ liệu trong công tác chỉ đạo, điều hành.

“Trong quá trình xây dựng và phát triển hệ thống dữ liệu, cần đặc biệt đặt ra yêu cầu về tổ chức dữ liệu một cách bài bản, đồng thời đảm bảo an toàn, an ninh thông tin ở mức cao nhất”, Giám đốc Sản phẩm Tập đoàn VNPT kiến nghị./.