Không gian vũ trụ và bài toán cấp bách về an ninh mạng

Bảo vệ không gian là điều kiện tiên quyết để duy trì ổn định, thúc đẩy đổi mới và đảm bảo khả năng chống chịu của các nền kinh tế trong nhiều thập kỷ tới.

Không gian vũ trụ đang nhanh chóng chuyển từ một lĩnh vực khám phá mang tính biểu tượng thành hạ tầng thiết yếu của thế kỷ XXI. Từ tài chính quốc tế, giám sát khí hậu, dẫn đường hàng không, đến cứu trợ nhân đạo và quản trị kinh tế toàn cầu, dịch vụ vệ tinh đã thấm sâu vào mọi hoạt động của đời sống hiện đại.

Với giá trị hơn 630 tỷ USD trong năm 2023 và dự báo vượt 1.800 tỷ USD vào năm 2035, ngành công nghiệp không gian đã trở thành trụ cột của kinh tế thế giới.

Song song với vai trò gia tăng đó là một thực tế đáng lo ngại: Không gian đang trở thành môi trường cạnh tranh gay gắt, nơi các mối đe dọa mạng, gây nhiễu tín hiệu và xung đột địa chính trị liên tục diễn ra.

Đằng sau những thành tựu công nghệ vượt bậc là hệ thống hạ tầng liên kết chặt chẽ nhưng đầy mong manh và bất kỳ cú sốc nào cũng có thể lan truyền, tác động đến cả quỹ đạo trên cao lẫn đời sống dưới mặt đất.

Ngày càng có nhiều tổ chức và doanh nghiệp tham gia vào lĩnh vực không gian, nên việc bảo vệ hệ thống vệ tinh trước các rủi ro mạng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Nguồn: REUTERS/Dado Ruvic/Illustration.

Một hệ thống thiết yếu nhưng đầy rủi ro

Các hệ thống không gian được vận hành như một “hệ thống của các hệ thống”, bao gồm vệ tinh trên quỹ đạo, trạm điều khiển mặt đất, các kết nối truyền thông và thiết bị đầu cuối. Mỗi mắt xích đều có thể trở thành điểm thất bại, tạo ra hiệu ứng domino trên quy mô toàn cầu.

Mảng mặt đất vốn được xây dựng trên hạ tầng công nghệ thông tin truyền thống là điểm yếu điển hình. Cuộc tấn công vào KA-SAT năm 2022 khiến hơn 40.000 thiết bị đầu cuối ở châu Âu tê liệt, ảnh hưởng sâu rộng đến liên lạc quân sự và khẩn cấp.

Đến tháng 7/2025, lỗi phần mềm của Starlink gây mất kết nối toàn cầu, tác động đến hàng triệu người dùng, cho thấy sự phụ thuộc nguy hiểm vào các nền tảng thương mại.

Mảng liên kết tín hiệu đặc biệt dễ bị tấn công. Tình trạng gây nhiễu và giả mạo tín hiệu GPS đã gây gián đoạn hàng ngàn chuyến bay tại châu Âu, đặt ra lo ngại về tính ổn định của hệ thống định vị mà thế giới phụ thuộc mỗi ngày.

Các nhà khai thác vệ tinh thương mại phải đối mặt với tấn công mạng liên tục, trong khi nhiều vệ tinh cũ (hơn 1.700 chiếc được phóng trước năm 2000) vẫn hoạt động nhưng không thể cập nhật bản vá hay nâng cấp bảo mật.

Trong bối cảnh đó, sự “dân chủ hóa không gian” với tốc độ cao đang khiến bề mặt tấn công mạng mở rộng theo cấp số nhân. Tính đến năm 2024, Trái Đất có hơn 11.500 vệ tinh hoạt động, trong đó 80% thuộc khu vực tư nhân.

Sự bùng nổ của các chùm vệ tinh giá rẻ dựa trên linh kiện phổ thông và mã nguồn mở càng làm gia tăng rủi ro trong một môi trường đầy tranh chấp.

Khi ranh giới giữa không gian thương mại và quân sự trở nên mờ nhạt

Một thách thức lớn khác đến từ việc ngày càng khó phân biệt không gian thương mại và quân sự. Vệ tinh thương mại đã được sử dụng trong các chiến dịch quân sự từ nhiều thập kỷ, nhưng mức độ phụ thuộc hiện nay đạt quy mô chưa từng có. Các chùm vệ tinh như Starlink xuất hiện thường xuyên trong các khu vực xung đột, khiến chúng trở thành mục tiêu tiềm tàng và đẩy các tài sản dân sự vào vòng xoáy quân sự hóa.

Đồng thời, những công nghệ mới như vệ tinh truyền thông lượng tử, điện mặt trời không gian hay các chòm vệ tinh vận hành bằng AI mở ra cơ hội lớn nhưng cũng tạo thêm phụ thuộc phức tạp. Các hệ thống này hứa hẹn thay đổi cấu trúc kinh tế - an ninh toàn cầu, song nếu thiếu bảo vệ đúng mức, chúng có thể trở thành “tử huyệt” của hạ tầng số quốc tế.

Carissa Christensen - CEO của BryceTech (Công ty nghiên cứu và phân tích dữ liệu chuyên đánh giá thị trường không gian, hàng không vũ trụ và công nghệ quốc phòng, Hoa Kỳ) nhận định: Không gian không còn là yếu tố ngoại biên của nền kinh tế hay an ninh nữa.

Nó đã được tích hợp vào mọi hoạt động của chúng ta. Khi an ninh mạng, minh bạch và niềm tin trong các hệ thống không gian được củng cố, không gian sẽ tiếp tục là động lực của thịnh vượng và ổn định.

Khoảng trống quản trị toàn cầu

Sự phát triển nhanh chóng của khu vực tư nhân đang vượt trước năng lực quản trị và xây dựng tiêu chuẩn an ninh mạng của quốc tế. Hiệp ước Ngoài không gian năm 1967 ( Outer Space Treaty), văn bản nền tảng quản trị không gian, hầu như không đề cập đến vấn đề an ninh mạng.

Dù nhiều tổ chức Liên hợp quốc và các cơ quan quốc tế nỗ lực đề xuất khung tiêu chuẩn an ninh, vẫn chưa có bộ quy định toàn cầu nào bảo vệ toàn diện tính toàn vẹn số của các hệ thống không gian.

Thay vào đó, quy định vẫn phân mảnh theo từng quốc gia, tạo ra sự chắp vá trong tiêu chuẩn và khiến hệ thống chung đối mặt với rủi ro mang tính hệ thống.

Điều này đặc biệt đáng lo ngại khi tính bền vững và an toàn vận hành không gian ngày càng trở thành chủ đề trọng tâm trong các diễn đàn quốc tế.

Xây dựng khả năng chống chịu - yêu cầu cấp thiết của kỷ nguyên không gian mới

Bảo vệ hạ tầng không gian đòi hỏi cách tiếp cận tổng thể, kết hợp công nghệ tiên tiến, quản trị hiệu quả và hợp tác quốc tế. Khả năng chống chịu phải được tích hợp từ giai đoạn thiết kế, không chỉ như lớp bảo vệ bổ sung sau cùng. Kiến trúc zero-trust cần được áp dụng ở mọi cấp độ, nơi mọi thiết bị, kết nối và người dùng đều được xác thực liên tục.

Chuỗi cung ứng linh kiện vốn là nguồn gốc của nhiều lỗ hổng bảo mật, phải được giám sát chặt chẽ để tránh việc phần cứng hoặc firmware bị can thiệp từ sớm.

Một nguyên tắc quan trọng là đặt trọng tâm vào khả năng phục hồi hơn là phòng ngừa tuyệt đối. Trong thế giới mà tấn công mạng được xem là điều chắc chắn sẽ xảy ra, hệ thống cần có khả năng chịu đựng, thích nghi và phục hồi sau sự cố.

Các mô hình hợp tác như Trung tâm Chia sẻ và Phân tích thông tin không gian (Space-ISAC) cho thấy giá trị của việc chia sẻ thông tin đe dọa theo thời gian thực giữa chính phủ và doanh nghiệp.

Ở cấp độ toàn cầu, các chuẩn mực từ ngoại giao mạng như các khuyến nghị của các nhóm chuyên gia của Liên hợp quốc (UN Group of Government Experts hay Open-Ended Working Group) có thể được điều chỉnh để áp dụng cho không gian.

Không gian đang trở thành hạ tầng trọng yếu của thế giới hiện đại. Nếu không hành động kịp thời, nhân loại có thể đối diện với sự phân mảnh, mất ổn định và những rủi ro mang tính hệ thống đe dọa cả không gian lẫn Trái Đất.

Các chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng quốc tế cần hành động ngay để đảm bảo không gian tiếp tục là nền tảng đáng tin cậy cho hợp tác, sáng tạo và phát triển bền vững.

Lựa chọn thay thế một hệ sinh thái không gian chắp vá, dễ tổn thương và đầy rủi ro sẽ là thách thức trực tiếp đối với an ninh toàn cầu trong tương lai./.