Luật Trí tuệ nhân tạo sẽ đưa Việt Nam bứt phá trong cuộc đua AI toàn cầu

Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt lịch sử khi Dự án Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) đã được Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) trình Quốc hội, dự kiến sẽ được thông qua trong thời gian tới, đưa Việt Nam vào nhóm những quốc gia tiên phong trên thế giới có luật chuyên biệt về AI. Đây là minh chứng rõ nét cho cam kết mạnh mẽ của Đảng và Nhà nước, coi AI là công nghệ chiến lược hàng đầu, một "hạ tầng trí tuệ quốc gia" mới, quan trọng như điện hay Internet.

Việc sớm ban hành Luật AI, xếp Việt Nam cùng nhóm với các quốc gia và khu vực đi đầu như EU, Hàn Quốc và Nhật Bản, thể hiện tầm nhìn rõ ràng và khát vọng vươn lên làm chủ, tiến tới tự chủ và khẳng định chủ quyền số quốc gia về AI. Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia Hồ Đức Thắng nhấn mạnh, tinh thần cốt lõi của luật "không phải là siết chặt quản lý, mà là kiến tạo hành lang pháp lý thông thoáng, an toàn".

Đây chính là cách để "thể chế đi trước, mở đường cho công nghệ phát triển", tạo ra một môi trường pháp lý an toàn, dựa trên quản lý rủi ro để thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Lãnh đạo Bộ KH&CN tham dự và báo cáo Luật Trí tuệ nhân tạo tại kỳ họp Quốc hội khoá XV. Ảnh: mst.gov.vn

Luật AI với tinh thần kiến tạo và phát triển

Trái với lo ngại về một hành lang pháp lý siết chặt, Luật AI của Việt Nam được xây dựng với tinh thần kiến tạo, lấy con người làm trung tâm và thúc đẩy phát triển.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Hoàng Phương khẳng định, dự thảo Luật được xây dựng dựa trên các nguyên tắc cốt lõi: Lấy con người làm trung tâm, bảo đảm an toàn và minh bạch, phát triển bao trùm và bền vững, quản trị cân bằng và hài hòa.

Một trong những điểm nhấn quan trọng nhất của dự thảo Luật là cách tiếp cận quản lý AI theo mức độ rủi ro. Thay vì áp dụng một cơ chế quản lý đồng đều, luật sẽ phân loại các hệ thống AI, trong đó các hệ thống có rủi ro cao sẽ chịu sự giám sát chặt chẽ. Cách tiếp cận này giúp cân bằng giữa việc khuyến khích sáng tạo và bảo vệ quyền lợi của người dân, doanh nghiệp, đảm bảo AI phát triển vừa nhanh, vừa an toàn và nhân văn.

Tính minh bạch cũng là một yêu cầu được chú trọng. Luật quy định rõ ràng, yêu cầu người dùng phải được thông báo khi tương tác với AI, nhằm giải quyết thách thức ngày càng lớn trong việc phân biệt nội dung do người hay máy tạo ra, bảo vệ niềm tin xã hội.

Bên cạnh việc quản lý, Luật AI còn hướng đến mục tiêu tạo động lực phát triển mạnh mẽ. Các cơ chế, chính sách ưu đãi đặc biệt cho nghiên cứu và phát triển (R&D) AI sẽ được ban hành. Vấn đề đạo đức AI cũng được đặt ở vị trí quan trọng.

Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương nhấn mạnh, dù AI có phát triển đến đâu, quyền quyết định cuối cùng vẫn phải thuộc về con người. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cũng khẳng định: AI phải vì con người, phục vụ con người chứ không thay thế con người.

Như vậy, Luật AI đóng vai trò là "viên gạch nền tảng", là thể chế dẫn dắt, tạo ra một sân chơi công bằng, minh bạch, khuyến khích các doanh nghiệp, nhà khoa học yên tâm đổi mới sáng tạo trong khuôn khổ pháp lý an toàn và rõ ràng.

Luật AI là nền tảng cho tầm nhìn quốc gia

Luật AI không phải là một chính sách đơn lẻ, mà là một chuỗi các bước đi chiến lược mà Việt Nam đang triển khai để nắm bắt "cơ hội lịch sử" trong cuộc cách mạng công nghệ mới.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đã định nghĩa AI là "hạ tầng trí tuệ quốc gia" và ai làm chủ được AI sẽ có lợi thế vượt trội trong mọi lĩnh vực. Để làm chủ hạ tầng này, Việt Nam đang tập trung phát triển đồng bộ các trụ cột quan trọng.

Thể chế, tiêu chuẩn và an toàn AI: Đây chính là vai trò của Luật AI. Cùng với Luật AI, Việt Nam cũng đang xây dựng Chiến lược AI mới, Chương trình hành động quốc gia về AI và Bộ quy tắc đạo đức AI. Một thể chế đi trước sẽ định hình cuộc chơi, đảm bảo AI không "bóp nghẹt đổi mới" hay "dẫn tới rủi ro xã hội".

Hạ tầng tính toán và dữ liệu quốc gia: Đây là nền tảng vật chất cho AI. Nhận thức rõ điều này, Nhà nước sẽ đóng vai trò dẫn dắt trong việc đầu tư các trung tâm tính toán hiệu năng cao (HPC) quy mô lớn. Mục tiêu là tự chủ năng lực tính toán, đảm bảo không bị phụ thuộc vào bất kỳ doanh nghiệp hay quốc gia đơn lẻ nào.

Cụ thể, Bộ KH&CN sẽ xây dựng Trung tâm siêu tính toán AI quốc gia trị giá 300 triệu USD trong ba năm tới, với giai đoạn đầu 100 triệu USD vào năm 2026. Các tập đoàn lớn như Viettel cũng đang đầu tư mạnh mẽ, vận hành 15 trung tâm dữ liệu và liên tục mở rộng, đầu tư vào các hệ thống GPU hàng đầu thế giới. Về dữ liệu, đây được ví là "nhiên liệu" của AI, gắn liền với chủ quyền quốc gia và cần phải làm chủ.

Nhân lực và cộng đồng trí tuệ: Con người là yếu tố then chốt. Việt Nam sở hữu lợi thế với dân số hơn 100 triệu người, lực lượng lao động trẻ, năng động, am hiểu công nghệ. Chiến lược quốc gia là xây dựng thế hệ nhân lực "kép" - vừa am hiểu phần cứng bán dẫn, vừa làm chủ thuật toán AI tiên tiến. Đây là nền tảng cho sự tự chủ lâu dài.

Nguồn lực tài chính và hệ sinh thái ứng dụng: Để thúc đẩy thị trường, Bộ KH&CN dự kiến hình thành Quỹ Phát triển AI Quốc gia. Đặc biệt, cơ chế "AI voucher" sẽ được triển khai để hỗ trợ trực tiếp doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, ứng dụng AI, tạo lực cầu đủ lớn. Chính phủ cũng đổi mới mua sắm công theo tinh thần "AI first", ưu tiên sản phẩm AI mở trong nước và đặt hàng AI giải các bài toán quốc gia.

"Cơ hội lịch sử" cho ngành công nghiệp bán dẫn và kinh tế số

Việc phát triển hạ tầng AI và ban hành Luật AI tạo ra một tác động kép, không chỉ thúc đẩy bản thân ngành AI mà còn tạo ra "đơn đặt hàng khổng lồ" cho các ngành công nghiệp công nghệ cao khác, đặc biệt là bán dẫn.

Ông Hồ Đức Thắng khẳng định, đây là cơ hội lớn nhất của các doanh nghiệp bán dẫn Việt Nam. Sự phát triển của hạ tầng AI, với nhu cầu về các trung tâm siêu máy tính và hàng triệu GPU, sẽ thúc đẩy toàn bộ chuỗi giá trị trong nước, từ thiết kế, đóng gói, kiểm thử, cho đến việc sản xuất chip "Make in Viet Nam".

Song song đó, việc đào tạo nguồn nhân lực "kép" (AI và bán dẫn) sẽ đảm bảo Việt Nam có đủ khả năng để vận hành và phát triển cả hai lĩnh vực chiến lược này.

Về phía doanh nghiệp, AI không còn là câu chuyện tương lai mà đã trở thành động lực tăng trưởng hiện hữu. Ông Lê Hồng Việt, Tổng Giám đốc FPT Smart Cloud chỉ ra rằng, với mỗi một USD đầu tư vào AI tạo sinh, doanh nghiệp có thể đạt hiệu quả đầu tư (ROI) gấp 3,7 lần. Các "Trợ lý AI" (AI Agent) đang được ứng dụng mạnh mẽ để thay đổi cách doanh nghiệp vận hành.

Sự vào cuộc của các doanh nghiệp Việt Nam rất mạnh mẽ. FPT Smart Cloud đề xuất chiến lược "Xây dựng AI có chủ quyền" dựa trên bốn trụ cột: Con người, hạ tầng số, sản phẩm và hệ sinh thái. Viettel đầu tư bài bản vào hạ tầng dữ liệu và GPU. CMC thành lập Công ty CMC OpenAI với tầm nhìn phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn của người Việt.

Khẳng định vị thế Việt Nam

Dù được xếp vào nhóm "tiềm năng mới nổi" của ASEAN, với hệ sinh thái non trẻ và vốn đầu tư năm 2024 đạt 80 triệu USD, Việt Nam đang cho thấy tốc độ phát triển đáng kinh ngạc. Đến tháng 9/2025, đã có 18% doanh nghiệp Việt Nam (khoảng 170.000 công ty) ứng dụng AI, tăng gần 40% so với cùng kỳ năm trước. 42% dân số và 65% doanh nghiệp vừa và nhỏ đã ứng dụng các giải pháp AI.

Mục tiêu của Việt Nam rất rõ ràng: Thuộc nhóm 3 quốc gia dẫn đầu Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI vào năm 2030. Phần thưởng cho nỗ lực này là vô cùng lớn. Theo dự báo của Boston Consulting Group, AI có thể đóng góp tới 130 tỷ USD cho GDP Việt Nam vào năm 2040.

Luật AI chính là sự cam kết ở cấp độ cao nhất của quốc gia. Bằng cách "kiến tạo hành lang pháp lý thông thoáng" và phát triển đồng bộ các trụ cột về hạ tầng, nhân lực, tài chính, Việt Nam đang cho thấy quyết tâm và tầm nhìn rõ ràng. Như Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: Chúng ta đang đứng trước một cánh cửa lớn. Với quyết tâm và sự chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp, giới khoa học và toàn xã hội, Việt Nam hoàn toàn có thể biến cơ hội thành thành công./.