Thực thể Việt Nam - Nhìn từ các toạ độ chữ
Ngày 19/9, tại Viện Nghiên cứu Ứng dụng Công nghệ mới - Netari, một sự kiện văn hóa - học thuật đặc biệt đã diễn ra, quy tụ nhiều tên tuổi lớn trong giới khoa học, văn hóa Việt Nam. Đó là buổi lễ giới thiệu công trình nghiên cứu "Thực thể Việt Nam - Nhìn từ các Tọa độ chữ" của Giáo sư Trần Ngọc Vương, một tác phẩm được đánh giá là giàu tính khai mở và đầy thách thức. Buổi ra mắt không chỉ là dịp để tác giả trình bày đứa con tinh thần của mình, mà còn trở thành một diễn đàn học thuật sôi nổi, nơi các nhà trí thức hàng đầu cùng đối thoại, chia sẻ những góc nhìn sâu sắc về lịch sử, văn hóa và bản sắc dân tộc.
Tập 1 tác phẩm.
Giáo sư Trần Ngọc Vương, với phong cách dí dỏm và chân thành, mở đầu buổi lễ bằng một câu nói đầy hóm hỉnh, nhưng cũng chứa đựng sự nghiêm túc về công trình của mình. "Sách của tôi, thuộc loại khó đọc, nặng nề. Thế nên, có hai đối tượng thường tôi không tặng sách, đó là người trên 80 tuổi và người dưới 35 tuổi," ông vừa giới thiệu, vừa cười vui cảnh báo. Tiếng cười lan tỏa khắp khán phòng, tạo nên một không khí ấm cúng, thân mật.
Sau đó, ông hướng ánh mắt về một khán giả bên dưới và nói thêm: "Nhưng ngoại trừ độc giả này, sinh nhật 90 tuổi, tôi vẫn tặng vì bộ óc của ông. Đây là TSKH. GS Hồ Ngọc Đại." Ông cũng tiết lộ rằng trước khi công bố, ông chỉ nhờ hai người thẩm định duy nhất: Tiến sĩ Nguyễn Ái Việt và Giáo sư, Tiến sĩ Khoa học Trần Xuân Hoài. Sự tin tưởng tuyệt đối của ông vào hai nhà khoa học này đã cho thấy tầm vóc của họ, cũng như sự kỹ lưỡng, cẩn trọng của Giáo sư Vương đối với tác phẩm. Đây không chỉ là một cuốn sách, mà là một công trình khoa học nghiêm túc, cần được thẩm định bởi những bộ óc lớn.
GS.TSKH Trần Ngọc Vương tại buổi lễ giới thiệu công trình nghiên cứu "Thực thể Việt Nam - Nhìn từ các Tọa độ chữ".
Tiến sĩ Nguyễn Ái Việt, một trong hai "người được chọn" đó, đã đứng lên chia sẻ những nhận xét của mình một cách thẳng thắn. Ông tốt nghiệp đại học ở Hungary năm 1978 và bảo vệ luận án tiến sĩ tại Liên Xô. Từng giữ vai trò Viện trưởng Viện Công nghệ Thông tin tại Đại học Quốc gia Hà Nội, ông là một trong những người tiên phong, đặt nền móng cho sự phát triển của Internet và công nghệ thông tin tại Việt Nam. Xuất thân là một nhà vật lý lý thuyết trước khi chuyển hướng sang công nghệ, thông tin và an toàn mạng, ông có một tư duy phân tích sắc bén và khả năng đọc sách, tiếp thu tri thức cực nhanh.
Tuy nhiên, trước công trình của Giáo sư Vương, ông thừa nhận đã phải "đọc chậm và nghỉ" để ngẫm nghĩ, thậm chí chỉ dám đọc một nửa cuốn sách. "Nhiều sách đọc một phần, tôi có thể suy diễn và biết phần tiếp theo của tác giả, thế nhưng, với sách GS Vương, tôi phải đọc tiếp, đọc tiếp," ông chia sẻ. Sự thừa nhận này từ một trí thức lớn, người đã làm việc và nghiên cứu ở nhiều quốc gia như Hungary, Liên Xô/Nga, Ý, Mỹ, càng khẳng định chiều sâu và sự phức tạp của tác phẩm, cho thấy nó không phải là một cuốn sách dễ dãi, mà đòi hỏi sự tập trung và suy ngẫm thực sự.
TS. Nguyễn Ái Việt tại buổi lễ giới thiệu công trình nghiên cứu "Thực thể Việt Nam - Nhìn từ các Tọa độ chữ".
GS.TSKH Trần Xuân Hoài, người bạn thân thiết của Giáo sư Vương và cũng là người thẩm định thứ hai, đã có một bài đánh giá dài, đầy tâm huyết. Ông, một nhà vật lý tài ba, tốt nghiệp với thành tích xuất sắc tại Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, từng làm nghiên cứu sinh tại Viện Vật lý, Đại học Humboldt, Berlin (Cộng hòa Dân chủ Đức). Thời gian ở Đức, ông đã có những công trình lý thuyết và thực nghiệm đáng chú ý về chất bán dẫn, thậm chí một số công trình còn bị xếp vào mức "mật". Về nước, ông là Phó Viện trưởng Viện Vật lý và sau đó sáng lập Viện Vật lý Ứng dụng và Thiết bị khoa học, trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học & Công nghệ Việt Nam.
Dưới sự dẫn dắt của ông, Viện đã tạo ra nhiều thiết bị khoa học – công nghệ tinh vi. Ông cũng là một nhà văn, một học giả có bút danh Trần Gia Ninh, với những bài viết sâu sắc về lịch sử, văn hóa, dân tộc. GS Trần Xuân Hoài chia sẻ về tình bạn mấy chục năm với Giáo sư Vương và nhận định: "GS Vương không chỉ nghiên cứu về lịch sử, con người, đất nước ở khía cạnh văn học, ông còn nghiên cứu sâu về tư tưởng. GS Vương nghiên cứu nhiều về Thăng Long, để có thể nhận định: Lịch sử, Tư tưởng Việt Nam xuất phát từ Thăng Long, từ ảnh hưởng các nhà sư, các tôn giáo tới tự phát triển tư tưởng riêng mình." Nhận xét này làm rõ hơn tính liên ngành trong nghiên cứu của Giáo sư Vương, cho thấy tầm nhìn vượt ra khỏi giới hạn của một chuyên ngành cụ thể.
GS.TSKH Trần Xuân Hoài tại buổi lễ giới thiệu công trình nghiên cứu "Thực thể Việt Nam - Nhìn từ các Tọa độ chữ".
Buổi tọa đàm trở nên sôi nổi hơn với ý kiến từ một gương mặt uy tín khác: PGS.TS Đỗ Lai Thúy. Là một trong những học giả tiên phong đưa lý thuyết phê bình văn học hiện đại như phân tâm học, ký hiệu học vào Việt Nam, ông đã tạo ra những luồng gió mới cho giới nghiên cứu văn học nước nhà. PGS.TS Đỗ Lai Thúy phát biểu: "Thực thể Việt Nam, chúng ta thấy như là đối tượng, thực thể để nghiên cứu. Việt Nam, Người Việt, Văn hóa Việt, Bản chất Việt, Tính cách, Đặc điểm Việt… khi nghiên cứu sẽ cần những góc nhìn và với Giáo sư Trần Ngọc Vương, có Các Tọa độ Chữ. Từng tọa độ xác định vị thế để tiếp cận, định hướng nghiên cứu, đánh giá và xây dựng phát triển. Rất nhiều tọa độ chữ." Lời phát biểu này đã tổng kết chính xác ý tưởng trung tâm của cuốn sách, nhấn mạnh cách tiếp cận độc đáo, lấy "chữ" làm điểm tựa để soi chiếu một "thực thể Việt Nam" phức hợp và đa tầng.
Nhà nghiên cứu Đỗ Lai Thúy chia sẻ tại buổi lễ.
GS.TSKH Hồ Ngọc Đại, người mà Giáo sư Vương dành sự kính trọng đặc biệt, cũng tham gia và nhấn mạnh vai trò của giáo dục, đặc biệt là giáo dục từ sớm. Câu chuyện về việc ông từng chia sẻ với Thủ tướng Phạm Văn Đồng rằng ông muốn làm giáo dục, dạy lớp một, đã làm xúc động nhiều người. Ông là một nhà tâm lý học và giáo dục được đào tạo tại Trường Đại học Tổng hợp Moskva, và là người đã sáng lập Trung tâm Công nghệ Giáo dục (CGD) với mô hình dạy học thực nghiệm nổi tiếng. Sự hiện diện của ông, cùng với những chia sẻ của mình, đã nối dài mạch tư tưởng của buổi tọa đàm, khẳng định rằng những vấn đề học thuật sâu xa nhất luôn có điểm khởi đầu từ những điều cơ bản nhất, đó là giáo dục con người.
GS. TSKH Hồ Ngọc Đại chia sẻ tại buổi lễ.
Cuốn sách "Thực thể Việt Nam - Nhìn từ các Tọa độ chữ: Một nghiên cứu Liên ngành" của Giáo sư Trần Ngọc Vương là một nỗ lực học thuật đáng chú ý, nhằm lý giải Việt Nam không chỉ từ góc độ địa – chính trị, lịch sử hay xã hội, mà như một “thực thể văn hóa” được hình thành, biểu đạt và duy trì thông qua hệ thống chữ viết và ngôn ngữ.
Điểm đặc sắc của công trình nằm ở cách tiếp cận liên ngành: ngôn ngữ học, ký hiệu học, triết học, lịch sử và văn hóa học được kết hợp nhuần nhuyễn, tạo nên một bức tranh đa chiều về hành trình định hình bản sắc dân tộc. Ở đây, chữ được xem như “tọa độ tinh thần”, nơi hội tụ những trải nghiệm lịch sử và ý thức cộng đồng. Ba hệ chữ – chữ Hán, chữ Nôm và chữ Quốc ngữ – không đơn thuần là phương tiện ghi chép, mà còn là biểu tượng của quyền lực, tri thức, căn tính và cả khát vọng độc lập. Chữ Hán từng là công cụ kết nối Việt Nam với không gian văn hiến Đông Á, đồng thời cũng đặt ra thách thức về bản sắc trong một hệ thống tri thức ngoại lai. Chữ Nôm xuất hiện như lời khẳng định về nhu cầu tự chủ, bản địa hóa, phản ánh tiếng nói và tâm hồn của người Việt. Trong khi đó, chữ Quốc ngữ, trải qua nhiều biến thiên, đã trở thành công cụ quan trọng của hiện đại hóa, dân tộc hóa, và cuối cùng là nền tảng cho một xã hội tri thức mới.
Các nhà nghiên cứu trong sự kiện.
Nhìn từ những lời chia sẻ của các học giả, buổi lễ giới thiệu sách thực sự đã vượt ra ngoài khuôn khổ thông thường. Nó trở thành một diễn đàn nơi các nhà khoa học từ những lĩnh vực tưởng chừng như không liên quan - từ vật lý, công nghệ thông tin, tâm lý học đến văn học và nhân chủng học - cùng hội tụ và trao đổi. Đây chính là minh chứng sống động cho quan điểm mà Giáo sư Vương đã chia sẻ: "Trong giáo dục, chúng ta không thể chấp nhận như trước đây, người học chuyên xã hội gần như không biết về khoa học. Nhà văn cần phải biết tư duy logic, tư duy cảm xúc, hiểu biết về các ngành khoa học." Điều này không chỉ là một lời kêu gọi, mà còn là một phương pháp luận được chính ông thể hiện trong công trình của mình. Tác phẩm của ông không chỉ cung cấp một góc nhìn mới về lịch sử và văn hóa Việt Nam, mà còn đặt ra một yêu cầu mới đối với giới nghiên cứu: phải có tư duy liên ngành, kết nối tri thức từ các lĩnh vực khác nhau để giải quyết những vấn đề phức tạp.
Một điểm nổi bật khác của công trình là cách tác giả phân tích mối quan hệ giữa chữ và căn tính dân tộc. Chữ, trong ý nghĩa rộng, không chỉ gắn với văn bản mà còn là biểu đạt của tư duy, là minh chứng cho quá trình người Việt “đọc” và “viết” lại chính mình trong dòng chảy lịch sử. Nhìn từ tọa độ chữ, Việt Nam hiện lên như một thực thể phức hợp: vừa chịu ảnh hưởng từ bên ngoài, vừa tự tái cấu trúc để khẳng định cái riêng. Giá trị học thuật của tác phẩm còn nằm ở việc mở ra một hướng tiếp cận mới cho Việt Nam học: thay vì chỉ nghiên cứu địa lý, dân số hay kinh tế, công trình đặt chữ viết – một yếu tố tưởng chừng thuần kỹ thuật - vào trung tâm để soi chiếu căn tính và sự tồn tại của dân tộc. Điều này cho phép chúng ta hiểu sâu hơn về cách mà văn hóa và tri thức đã góp phần định hình quốc gia, đồng thời tạo ra những tầng ý nghĩa mới trong việc nhận diện “thực thể Việt Nam”.
Với cách trình bày công phu, lập luận chặt chẽ và lối phân tích liên ngành giàu tính gợi mở, “Thực thể Việt Nam - Nhìn từ các Tọa độ chữ” không chỉ dành cho giới nghiên cứu chuyên sâu, mà còn hữu ích cho độc giả quan tâm đến lịch sử, văn hóa, ngôn ngữ và bản sắc Việt Nam. Tác phẩm này là một đóng góp quý báu, góp phần khẳng định tầm quan trọng của ngôn ngữ và chữ viết trong việc kiến tạo, duy trì và phát triển ý thức dân tộc qua nhiều thế kỷ.
GS. TSKH Trần Ngọc Vương tặng sách cho độc giả.
Buổi ra mắt sách đã kết thúc, nhưng những dư âm và tri thức mà nó để lại vẫn còn vang vọng. Không chỉ là một buổi giới thiệu sách, mà nó đã trở thành một cuộc hội tụ trí tuệ, một buổi tọa đàm khoa học đầy ý nghĩa, nơi các nhà nghiên cứu, học giả cùng chia sẻ, phản biện và củng cố thêm niềm tin vào con đường khai mở tri thức. Nó cũng là lời khẳng định cho sự giao thoa, bổ trợ lẫn nhau giữa các ngành khoa học, một điều cần thiết trong bối cảnh toàn cầu hóa và phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ. Tác phẩm của Giáo sư Trần Ngọc Vương sẽ là một nguồn tư liệu quý giá cho các nhà nghiên cứu, một điểm khởi đầu cho nhiều công trình liên ngành khác.
Ý nghĩa của buổi tọa đàm không chỉ nằm ở việc làm rõ nội dung cuốn sách, mà còn ở việc truyền cảm hứng, khuyến khích một tư duy cởi mở, liên kết các lĩnh vực để cùng nhau giải mã "thực thể Việt Nam" một cách toàn diện và sâu sắc hơn. Đó chính là thông điệp lớn nhất mà cuốn sách và sự kiện này mang lại: muốn hiểu Việt Nam, hãy bắt đầu từ chữ - những tọa độ tinh thần đã và đang dẫn đường cho lịch sử, văn hóa và con người Việt Nam qua nhiều thế kỷ.
Đặng Vân Phúc
Hiệp hội Tác giả phi hư cấu Việt Nam (VANFA)
