‏Vai trò của khoa học và công nghệ trong giám sát và phản biện xã hội về xây dựng nông thôn mới‏

‏Trong giai đoạn 2021 - 2025, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) đặt ra yêu cầu cao hơn về chất lượng và tính bền vững, kiên quyết nói không với "bệnh thành tích". Trong bối cảnh đó, vai trò giám sát và phản biện xã hội của các nhà khoa học và tổ chức khoa học và công nghệ (KH&CN) trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, đóng vai trò là "bộ lọc" độc lập để đảm bảo các tiêu chí NTM đi vào thực chất.‏

Nguồn: baosonla.vn.

‏‏‏Từ "lượng" chuyển sang "chất": Cần thước đo khoa học‏

‏Nếu như giai đoạn trước, nhiều địa phương tập trung hoàn thành các chỉ tiêu "cứng" về cơ sở hạ tầng, thì giai đoạn này, các thách thức phi truyền thống như môi trường, biến đổi khí hậu, an toàn thực phẩm và sinh kế bền vững đang nổi lên. Đây là những lĩnh vực đòi hỏi hàm lượng chuyên môn cao mà công tác quản lý hành chính đơn thuần khó bao quát hết.‏

‏Các tổ chức KH&CN, với đội ngũ chuyên gia và trí thức, không chỉ tham gia với tư cách là đơn vị chuyển giao kỹ thuật mà còn là một kênh giám sát độc lập. Tiếng nói phản biện từ góc độ khoa học giúp nhận diện sớm các quy hoạch thiếu khả thi, các mô hình sản xuất rập khuôn hay các công nghệ xử lý môi trường lạc hậu, tốn kém nhưng ít hiệu quả.‏

‏Phản biện để xây dựng, không phải để kìm hãm‏

‏Phản biện xã hội trong xây dựng NTM không phải là tìm ra lỗi sai để chỉ trích, mà là cung cấp các luận cứ khoa học để điều chỉnh chính sách cho phù hợp với thực tiễn.‏

‏Ví dụ, trong tiêu chí về quy hoạch và môi trường, các nhà khoa học đóng vai trò then chốt trong việc thẩm định các đồ án quy hoạch nông thôn. Họ có thể chỉ ra những bất cập trong việc bê tông hóa quá mức làm mất đi khả năng thoát nước tự nhiên, hay cảnh báo về nguy cơ ô nhiễm từ các làng nghề nếu không có công nghệ xử lý phù hợp. Những ý kiến này giúp chính quyền địa phương tránh được những lãng phí nguồn lực to lớn và các hệ lụy xã hội lâu dài.‏

Nguồn: nhandan.vn.

‏‏Bên cạnh đó, trong phát triển kinh tế, các tổ chức KH&CN giúp đánh giá tính khả thi của các mô hình OCOP. Thay vì để người dân sản xuất tự phát, các nhà khoa học phân tích xu hướng thị trường, đánh giá thổ nhưỡng và quy trình công nghệ để tư vấn xem địa phương nên trồng cây gì, nuôi con gì để đảm bảo đầu ra bền vững, tránh tình trạng "được mùa mất giá".‏

‏Vai trò của "bên thứ ba" độc lập‏

‏Một trong những đóng góp quan trọng nhất của các tổ chức KH&CN là tham gia vào hội đồng thẩm định xét công nhận NTM các cấp. Với phương pháp làm việc dựa trên số liệu, khảo sát thực chứng và các bộ chỉ số đo lường khách quan, các nhà khoa học giúp quá trình đánh giá trở nên minh bạch hơn.‏

‏Sự tham gia của giới chuyên môn giúp khắc phục tình trạng nợ tiêu chí, hay việc các địa phương "chạy nước rút" để đạt chuẩn trên giấy tờ nhưng đời sống người dân chưa thực sự thay đổi. Khi có sự giám sát của khoa học, các con số báo cáo trở nên "biết nói", phản ánh đúng thực trạng kinh tế - xã hội của địa phương.‏

‏Xây dựng NTM là một quá trình liên tục và lâu dài. Để chương trình đi đúng hướng và đạt hiệu quả tối ưu, không thể thiếu vai trò đồng hành của các tổ chức KH&CN. Bằng tri thức và trách nhiệm, tiếng nói giám sát và phản biện của đội ngũ trí thức KH&CN sẽ đảm bảo cho nông thôn Việt Nam không chỉ đẹp về diện mạo mà còn phát triển hài hòa và bền vững./.