Vai trò then chốt của cơ sở đào tạo trong thúc đẩy năng suất chất lượng quốc gia

Các cơ sở đào tạo, viện nghiên cứu và trường đại học đang trở thành lực lượng quan trọng góp phần lan tỏa tri thức, hình thành đội ngũ chuyên gia, thúc đẩy nâng cao năng suất chất lượng trong thời kỳ hội nhập.

Để cụ thể hoá những chủ trương lớn theo Nghị quyết Đại hội Đảng, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã ban hành và triển khai hàng loạt chính sách, chiến lược, kế hoạch liên quan đến việc thúc đẩy năng suất. Tiêu biểu như Chương trình quốc gia hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, hàng hóa giai đoạn 2021-2030 (Chương trình 1322), Kế hoạch tổng thể nâng cao năng suất dựa trên nền tảng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo giai đoạn 2021-2030, hay Chương trình quốc gia về tăng năng suất lao động đến năm 2030 với mục tiêu đến năm 2030 năng suất lao động trở thành một động lực quan trọng cho tăng trưởng nhanh và bền vững, tận dụng hiệu quả cơ hội từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Cùng với đó, Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã đặt ra mục tiêu đến năm 2030, đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) vào tăng trưởng kinh tế đạt trên 55%. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 03/NQ-CP triển khai thực hiện Nghị quyết 57, trong đó Bộ Khoa học và Công nghệ đã chủ động đưa ra chương trình hành động cụ thể, giao Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia nghiên cứu các yếu tố đầu vào nhằm đạt được mục tiêu tăng trưởng TFP, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Chia sẻ về giải pháp nâng cao năng suất lao động quốc gia, PGS. TS. Phan Chí Anh – Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội phân tích, với thế mạnh của Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia trong việc kết nối các tổ chức quốc tế như Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), Tổ chức Năng suất Châu Á (APO) hay Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO), Việt Nam có điều kiện thuận lợi để triển khai các chương trình đào tạo, bồi dưỡng về năng suất, quản lý chất lượng thông qua hợp tác quốc tế.

Theo ông PGS. TS. Phan Chí Anh, mặc dù vậy để mang lại hiệu quả cần đổi mới Chương trình 1322 theo hướng doanh nghiệp chủ động đề xuất các nhu cầu nâng cao năng suất, đồng thời tăng cường gắn kết giữa Ủy ban, cơ sở đào tạo và khu vực doanh nghiệp để cùng phát triển trong bối cảnh mới.

Thực tế, trong chiến lược nâng cao năng suất chất lượng quốc gia, các cơ sở đào tạo giáo dục đóng vai trò cầu nối giữa chính sách với thực tiễn sản xuất. Đây là nơi hình thành đội ngũ chuyên gia, kỹ sư, nhà quản lý có năng lực tư duy và kỹ năng cải tiến – những nhân tố then chốt trong chuyển đổi mô hình tăng trưởng của Việt Nam. Nhiều cơ sở đào tạo đã chủ động đi đầu trong việc đưa năng suất chất lượng vào giảng dạy và ứng dụng.

Một trong những điển hình tiêu biểu là Viện Năng suất Việt Nam (VNPI) – cơ quan năng suất quốc gia, trực thuộc Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia. VNPI thường xuyên tổ chức các khóa đào tạo “Chuyên gia năng suất”, chương trình đào tạo tư vấn viên năng suất, quản lý chất lượng, cũng như triển khai các dự án hợp tác với APO nhằm đào tạo nguồn nhân lực năng suất cho doanh nghiệp.

Mỗi năm, Viện đào tạo hàng nghìn học viên là cán bộ quản lý, kỹ sư, chuyên viên cải tiến đến từ nhiều ngành nghề khác nhau. VNPI cũng là đầu mối kỹ thuật, kết nối chuyên gia quốc tế, góp phần đưa kiến thức và công cụ năng suất vào hệ thống giáo dục đại học và các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp trong nước.

Bên cạnh đó, các cơ sở đào tạo thực hành như Viện Phát triển Nguồn Nhân lực Việt Nam – Nhật Bản (VJCC) trực thuộc Trường Đại học Ngoại thương; Trung tâm Cải tiến và Chuyển đổi Công nghiệp (iRTC) hoạt động trong lĩnh vực đào tạo, tư vấn cải tiến năng suất và chuyển đổi số trong doanh nghiệp; Trung tâm Hệ thống Đào tạo và Quản lý (TMS) chuyên tổ chức đào tạo, bồi dưỡng về hệ thống quản lý chất lượng, năng suất.

Trung tâm Tư vấn Quản lý Năng suất (PMC) hoạt động chủ yếu trong đào tạo và tư vấn áp dụng công cụ cải tiến năng suất, chất lượng toàn diện (TQM, Lean, Kaizen, ISO). PMC là một trong những đơn vị tiên phong trong chuyển giao mô hình quản lý năng suất Nhật Bản vào Việt Nam. Viện Phát triển Doanh nghiệp và Năng lực Lãnh đạo (SLEADER) cũng là đối tác chiến lược của Viện Năng suất Việt Nam (VNPI) trong các chương trình đào tạo về lãnh đạo năng suất, chuyển đổi mô hình quản trị, và nâng cao năng lực cạnh tranh doanh nghiệp theo tinh thần Chương trình 1322.

Song song với đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang triển khai mạng lưới các trung tâm đào tạo xuất sắc và tài năng về công nghệ 4.0 đến năm 2030. Đây là mô hình gắn kết giữa trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp trong đào tạo, đổi mới sáng tạo và chuyển giao công nghệ.

Chẳng hạn, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội dẫn dắt mạng lưới đào tạo xuất sắc về trí tuệ nhân tạo và công nghiệp bán dẫn; Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh chủ trì mạng lưới công nghệ giáo dục tại khu vực phía Nam. Các trung tâm này không chỉ đào tạo kỹ sư chất lượng cao, mà còn chia sẻ phòng thí nghiệm, hợp tác nghiên cứu, qua đó hình thành môi trường đào tạo gắn liền thực tiễn – nền tảng cho việc nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, dịch vụ.

Thông qua các khóa đào tạo, tư vấn trực tiếp tại nhà máy, các trung tâm này giúp doanh nghiệp từng bước cải tiến quy trình, cắt giảm lãng phí, tối ưu vận hành qua đó nâng cao năng suất và chất lượng sản xuất. Đây là ví dụ tiêu biểu cho việc “đưa đào tạo đến với doanh nghiệp”, giúp chuyển hóa kiến thức học thuật thành hành động thực tế.

Một khoá đào tạo chuyên gia năng suất do VNPI triển khai.

Tuy nhiên, việc đưa giáo dục đào tạo vào chiến lược nâng cao năng suất vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Một số chương trình đào tạo ở bậc đại học vẫn còn nặng lý thuyết, chưa gắn kết với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp. Giảng viên thiếu cơ hội trải nghiệm thực tiễn sản xuất, trong khi doanh nghiệp lại ít có cơ chế phối hợp để đặt hàng đào tạo hoặc tiếp nhận sinh viên thực tập. Nguồn lực đầu tư cho phòng thí nghiệm, cơ sở vật chất, đặc biệt tại các trường ở địa phương còn hạn chế. Bên cạnh đó, chính sách tài chính cho đào tạo năng suất chất lượng vẫn chưa thực sự hấp dẫn, chưa khuyến khích doanh nghiệp cùng tham gia đồng tài trợ hoặc hợp tác với trường.

Để phát huy hiệu quả, cần xây dựng các chương trình đào tạo năng suất chất lượng riêng biệt, gắn với thực hành tại doanh nghiệp, đồng thời hình thành cơ chế “đặt hàng đào tạo” giữa doanh nghiệp và nhà trường. Cùng với đó, việc mở rộng mạng lưới hợp tác giữa trường, viện nghiên cứu, doanh nghiệp và tổ chức quốc tế sẽ giúp chia sẻ nguồn lực, nâng cao năng lực giảng viên, tiếp nhận chuyên gia quốc tế.

Các trung tâm đào tạo năng suất cần được đầu tư cơ sở vật chất hiện đại, xây dựng phòng thí nghiệm mô phỏng sản xuất quản lý chất lượng, để người học có thể tiếp cận công cụ cải tiến ngay trong quá trình học tập. Đồng thời, cần có hệ thống chứng nhận “Chuyên gia năng suất” hoặc “Trung tâm đào tạo năng suất chất lượng” để khuyến khích các tổ chức giáo dục nâng cao chất lượng và trách nhiệm.

Theo các chuyên gia, nâng cao năng suất chất lượng là mục tiêu lâu dài, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, doanh nghiệp và cơ sở đào tạo. Khi các trường đại học, viện nghiên cứu và trung tâm đào tạo trở thành “động lực tri thức” của nền kinh tế, chủ động đổi mới chương trình, gắn kết doanh nghiệp và hợp tác quốc tế, chúng ta sẽ hình thành được thế hệ nhân lực mới có tư duy năng suất, sáng tạo và năng lực ứng dụng cao. Đây chính là yếu tố then chốt để Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu đưa năng suất nhân tố tổng hợp đóng góp trên 55% vào tăng trưởng kinh tế, tạo nền tảng cho phát triển nhanh và bền vững đến năm 2030.