‏AI có thể thay thế lao động trẻ hay không?‏

Trí tuệ nhân tạo (AI) liệu có đang “cướp” việc làm của thế hệ trẻ? Ảnh: Apoorva/shine.com

Nền kinh tế Mỹ đang trở thành một bài toán khó lý giải: tăng trưởng nhìn chung vẫn ổn định, nhưng thị trường lao động lại phát tín hiệu đáng lo.

Chỉ có 22.000 việc làm mới được tạo ra trong tháng 8 - giảm mạnh so với 158.000 việc làm của tháng 4. Giữa đà chững lại này, một nỗi lo đang dấy lên: Liệu AI tạo sinh có đang bắt đầu lấy đi việc làm của con người?‏

‏Cho đến nay, viễn cảnh về một “cuộc khủng hoảng việc làm” do AI gây ra vẫn còn xa vời. Trong năm qua, tỷ lệ các công việc văn phòng - nhóm được cho là chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ tự động hóa của AI, vẫn duy trì ổn định trong tổng số việc làm (xem biểu đồ 1).

Một nghiên cứu của Budget Lab thuộc Đại học Yale, được công bố vào tháng 10 cũng cho thấy, không có sự dịch chuyển lớn nào trong cơ cấu nghề nghiệp kể từ khi ChatGPT ra mắt vào cuối năm 2022.

Tỷ lệ việc làm văn phòng tại Mỹ trong tổng số việc làm vẫn duy trì mức ổn định (trung bình trong 12 tháng). *Bao gồm các ngành nghề quản lý, chuyên môn, bán hàng và văn phòng. Nguồn: Cục Thống kê Lao động.

Tuy nhiên, dữ liệu ở cấp độ doanh nghiệp lại cho thấy một xu hướng ngầm đang bắt đầu hình thành. Nghiên cứu mới của Seyed Hosseini và Guy Lichtinger - hai nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Harvard đã theo dõi các công ty đăng tuyển vị trí gọi là “chuyên gia tích hợp AI tạo sinh” (Generative AI Integration Specialist), tức những người có nhiệm vụ đưa công nghệ này vào vận hành hàng ngày.‏

‏Bằng cách sử dụng AI để phân tích 200 triệu tin đăng tuyển dụng, họ phát hiện khoảng 130.000 vị trí như vậy tại 10.600 doanh nghiệp, được xếp vào nhóm “doanh nghiệp áp dụng AI”. Đáng chú ý, hoạt động tuyển dụng nhóm này tăng mạnh từ quý I năm 2023 (xem biểu đồ 2), trùng với thời điểm ChatGPT 3.5 ra mắt.

Trong khi đó, 274.000 công ty còn lại trong cơ sở dữ liệu không tuyển các vị trí chuyên về AI, được dùng làm nhóm đối chứng để so sánh.

Gia tăng số lượng công ty tại Mỹ lần đầu đăng tuyển vị trí "người tích hợp AI". Nguồn: “Trí tuệ nhân tạo tạo ra sự thay đổi công nghệ dựa trên thâm niên”, S.M. Hosseini & G. Lichtinger, SSRN, 2025.

Nếu AI không có tác động đến việc làm, hoạt động tuyển dụng ở hai nhóm công ty này phải tương đồng. Thế nhưng, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra điều ngược lại: Mặc dù các vị trí cấp thấp đều giảm trên diện rộng sau năm 2023, mức sụt giảm trong sáu quý tiếp theo tại các công ty áp dụng AI lại sâu hơn 7,7% (xem biểu đồ 3).‏

‏Trong khi đó, không có sự chênh lệch nào tương tự được ghi nhận ở hoạt động tuyển dụng nhân sự cấp cao. Điều này cho thấy, máy móc đang thay thế dần những công việc nhàm chán nhưng đòi hỏi trí óc như gỡ lỗi mã nguồn hay rà soát tài liệu, mà sinh viên mới ra trường thường làm.

Các tác giả cũng lưu ý rằng, sự sụt giảm này chủ yếu đến từ việc tuyển dụng chậm lại, chứ không phải từ các đợt sóng sa thải.

Biến động việc làm tại Mỹ tháng 12/2022. Nguồn: “Trí tuệ nhân tạo tạo ra sự thay đổi công nghệ dựa trên thâm niên”, S.M. Hosseini & G. Lichtinger, SSRN, 2025.

Vậy, nhóm sinh viên nào đang bị ảnh hưởng nhiều nhất? Sau khi phân loại các trường đại học thành 5 bậc, nghiên cứu đã chỉ ra rằng, sinh viên tốt nghiệp từ các trường bậc trung chịu tác động tiêu cực hơn nhiều so với nhóm trường top đầu và cuối bảng.‏

‏Các tác giả phỏng đoán rằng, các doanh nghiệp có xu hướng giữ lại nhân sự từ các trường top đầu vì kỹ năng chuyên môn cao và giữ lại nhân sự từ các trường cuối bảng vì chi phí thấp hơn. Điều này cho thấy, nhóm ở giữa có thể phải đối mặt với mối đe dọa lớn nhất từ AI.

‏% giảm tuyển dụng nhân viên cấp thấp tại các công ty áp dụng AI so với các công ty không áp dụng. *Các công ty đã áp dụng AI tại các thời điểm khác nhau trong mẫu từ năm 2015 - 2025. Nguồn: “AI tạo sinh như một thay đổi công nghệ thiên vị thâm niên”, S.M. Hosseini & G. Lichtinger, SSRN, 2025.

Tuy nhiên, cần phải nhìn nhận vấn đề này một cách thận trọng. Trước hết, nhóm công ty áp dụng AI mới chỉ chiếm 17% số lao động trong mẫu nghiên cứu, cho thấy phạm vi tự động hóa có thể còn hạn chế.‏

‏Bên cạnh đó, tuyển dụng nhân sự cấp thấp vốn đã biến động mạnh trong những năm hậu đại dịch COVID-19. Vì vậy, nếu AI đang là một yếu tố cản trở việc tuyển dụng sinh viên mới ra trường, thì nó có lẽ cũng chỉ là một trong nhiều nguyên nhân mà thôi./.