Áp dụng công nghệ để xây dựng, phát triển bảo tàng "ảo"

Bảo tàng "ảo" là một khái niệm không xa lạ trong thời buổi công nghệ số hiện nay. Tìm hiểu về hệ thống bảo tàng nhiều nước trên thế giới có thể thấy để bảo tàng "thật" được đông đảo mọi người đến, họ đã xây dựng một hệ thống bảo tàng "ảo".

Thực tế cho thấy, tại các bảo tàng ở một thành phố lớn như TP.HCM vẫn còn rất thụ động, thậm chí bỏ quên việc xây dựng website hoặc có nhưng website không có nhiều thông tin. Thậm chí vài nơi còn hiện tin tức từ vài năm trước, vài chỗ bỏ trắng...

TP.HCM là địa phương sở hữu số bảo tàng có giá trị nhiều mặt về văn hóa - lịch sử, nhưng bảo tàng "ảo" vẫn chưa thực sự được đầu tư bài bản. Ngay cả Bảo tàng Lịch sử Việt Nam cũng mới triển khai thử nghiệm "kho mở trực tuyến", giới thiệu một số hiện vật chọn lọc trong "Sưu tập Victor Thomas Holbé".

Trưng bày ảo của Bảo tàng Lịch sử quốc gia.

Bảo tàng Lịch sử Việt Nam được thành lập vào thập niên 20 của thế kỷ trước. Thời gian đầu, bảo tàng có 2.893 cổ vật, theo thời gian đến nay, bảo tàng có hơn 30.000 hiện vật có giá trị và 25.000 sách báo, tài liệu. Chức năng của bảo tàng là bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của dân tộc thông qua những hoạt động nghiên cứu, sưu tầm, giám định, phục chế... Tuy nhiên, thực tế là bảo tàng vẫn thiếu sức hút bởi nội dung trưng bày cũ kỹ, chưa thể hiện đúng tầm vóc, giá trị lịch sử của dân tộc.

Ở nước ta từ năm 2013, Bảo tàng Lịch sử quốc gia là nơi tiên phong trong việc xây dựng bảo tàng "ảo". Trên website của Bảo tàng Lịch sử quốc gia (baotanglichsu.vn), người xem chỉ cần click vào mục "Tham quan 3D" sẽ được trải nghiệm những chủ đề trưng bày tại bảo tàng, với những ứng dụng công nghệ hỗ trợ người dùng tối đa, mang lại cảm giác gần với tham quan thực tế nhất. Tuy nhiên, từ năm 2013 đến nay, việc "Tham quan 3D" của Bảo tàng Lịch sử quốc gia cũng chỉ có 7 chủ đề được đưa vào số hóa...

Những bảo tàng có thể tăng số lượng khách tham quan như Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh cũng gần như không chú tâm lắm đến việc đầu tư website. Trang web Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh có nhiều hình ảnh thể hiện các bộ sưu tập hiện vật nhưng lần cập nhật cuối cùng là vào tháng 6-2018.

Tại Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ, bảo tàng đầu tiên ở TP.HCM ứng dụng công nghệ hologram vào phòng trưng bày nhưng website bảo tàng hiện rất đơn điệu, giao diện cũ và nhiều chỗ bỏ trống.

Bảo tàng vốn là lĩnh vực khá trầm lặng, không chỉ ở Việt Nam mà cả trên thế giới. Tuy nhiên, công chúng và du khách vẫn rất muốn đến tận nơi để chiêm ngưỡng, tiếp cận những hình ảnh thuộc về quá khứ, tìm hiểu lịch sử - văn hóa của một địa phương. Do đó, trong xu thế hiện nay, bảo tàng "ảo" không chỉ là giải pháp tốt để kết nối khách tham quan, nghiên cứu với bảo tàng trong tình hình ảnh hưởng bởi dịch và hạn chế đi lại mà còn là xu hướng phát triển, để bảo tàng đến gần hơn với công chúng, đáp ứng nhu cầu tham quan, nghiên cứu trực tuyến. Thực hiện bảo tàng "ảo" để dẫn dắt công chúng đặt chân đến bảo tàng "thật" là con đường ngắn và hiệu quả nhất.

Số hóa di tích và bảo tàng.

Việc hình thành các chương trình tham quan "ảo" cũng là cách để làm giàu thêm bộ sưu tập bằng việc mua lại các hiện vật mới từ tư nhân. Dĩ nhiên cần có sự tài trợ của những người tâm huyết với văn hóa dân tộc.

Giải quyết được vấn đề bảo tàng "ảo" hiện nay không phải là bài toán dễ. Kinh phí là tất yếu trong chuyện đầu tư nhưng để số hóa cổ vật, hiện vật trưng bày và đưa lên website thì kinh phí thôi chưa đủ mà cần phải có giải pháp công nghệ thích hợp. Đặc biệt, việc chọn công nghệ trình bày là một vấn đề cần lưu ý hàng đầu, bởi sau màn hình, qua những cú click chuột, khách tham quan phải cảm nhận được sự chân thật nhất có thể về các hiện vật, kể cả vết trầy, vết nứt...

Với tình hình hiện nay, bảo tàng phải tìm hướng đi mới để thích nghi với tình hình sau dịch bệnh và đáp ứng nhu cầu thưởng thức hiện đại của công chúng, trong đó quan trọng không kém chính là nhân lực.

Nhìn vào thực trạng bảo tàng ở nhiều nước trên thế giới, chúng ta thấy du khách sẵn sàng xếp hàng nhiều giờ, bỏ tiền, thậm chí nhiều tiền để mua được tấm vé thăm bảo tàng, nếu điểm đến đó thật sự xứng đáng. Điều đó cho thấy không thể loại trừ vai trò của bảo tàng "ảo", các trang thông tin của những địa điểm này rất sinh động, chứng tỏ cái tâm và cái tầm của các nhà quản lý và nhân viên phục vụ.

Chính bởi vậy, để tồn tại, mỗi bảo tàng cần xác định khách tham quan là mục tiêu phục vụ cần hướng đến. Loại bỏ tâm lý chủ quan, duy ý chí, trưng bày cái mình có thay vì đáp ứng, thỏa mãn yêu cầu công chúng kỳ vọng khi tìm đến với bảo tàng. Trên cơ sở đó, đổi mới cách tổ chức, vận hành của bảo tàng, kiện toàn đội ngũ theo hướng tinh gọn, chất lượng, cập nhật ứng dụng công nghệ nhằm thích ứng với xu hướng chung của thế giới, phù hợp nhu cầu ngày càng đa dạng của khách tham quan. Chỉ khi làm được điều này, bảo tàng mới thật sự phát huy được vai trò tích cực trong đời sống xã hội.

Thùy Dung