Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nói về sự tận tuỵ, đổi mới để bứt phá

Người đứng đầu ngành Khoa học và Công nghệ (KH&CN), Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đã chia sẻ những định hướng mang tính chiến lược đối với 5 đơn vị thuộc Khối Khoa học, Chiến lược, Hợp tác quốc tế và Pháp chế - Bộ KH&CN, trong đó Bộ trưởng nhấn mạnh đến những việc cần đổi mới.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng: Các cán bộ không chỉ hoàn thành nhiệm vụ thường xuyên mà còn đảm đương tốt những việc khó, việc mới lần đầu làm.

Sự tận tuỵ cho một năm bước ngoặt

Năm 2025 là một năm rất đặc biệt đối với đất nước và đối với Bộ KH&CN khi hai Bộ KH&CN và Bộ Thông tin và Truyền thông hợp nhất thành Bộ KH&CN mới.

Theo đó, tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2025, triển khai nhiệm vụ năm 2026 của Khối Khoa học, Chiến lược, Hợp tác quốc tế và Pháp chế - Bộ KH&CN chiều ngày 20/12, người đứng đầu ngành KH&CN, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng một lần nữa nhấn mạnh: Bộ KH&CN mới có sứ mệnh mới, quy mô to hơn.

“Hợp nhất không chỉ là cộng hai tổ chức lại mà là tạo ra sự hợp lực, cộng hưởng giữa Khoa học công nghệ, Đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi số (KHCN, ĐMST và CĐS) để trở thành "bộ ba trụ cột", là động lực chính phát triển đất nước.

Trong bối cảnh đó, mặc dù mới hợp nhất được 9 tháng, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đánh giá rất cao nỗ lực của các đơn vị trong Khối. “Các cán bộ không chỉ hoàn thành nhiệm vụ thường xuyên mà còn đảm đương tốt những việc khó, việc mới lần đầu làm trong điều kiện bộ máy và phương thức quản lý có nhiều thay đổi. Có những đơn vị là 5 đơn vị nhập lại với nhau. Đây là một việc chưa từng có, thường chỉ 2 đơn vị nhập lại đã rất vất vả rồi”.

Với những nỗ lực to lớn đó, thay mặt Ban Thường vụ và lãnh đạo Bộ KH&CN, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng bày tỏ trân trọng, cảm ơn sự hy sinh vất vả, tận tâm, tận lực của cán bộ, công chức, viên chức và người lao động của các đơn vị.

Năm 2025 là năm mang tính bước ngoặt. Bộ trưởng đánh giá các cán bộ đã có nhiều thay đổi cả về nhận thức, cách làm, cách sử dụng các công cụ đặc biệt mới và đã mang lại nhiều kết quả hơn.

Bộ trưởng đơn cử: “Một Bộ trước đây trong một nhiệm kỳ 5 năm chắc chỉ sửa được 1-2 bộ luật là nhiều. Bộ KH&CN mới sửa 10 bộ luật, tương đương khối lượng 25 năm. Mấy luật này lại hoàn thành chỉ trong 1 năm. Một năm bằng 25 năm”.

Luật Chuyển đổi số của Việt Nam, cho đến nay đây có thể nói là bộ luật duy nhất trên thế giới về lĩnh vực này, Bộ trưởng cho biết. Nhiều nước sẽ học hỏi kinh nghiệm của Việt Nam. Việt Nam cũng là nước sớm ban hành luật AI. Luật Công nghiệp công nghệ số cũng là một luật rất khó đã được ban hành. Luật KHCN, ĐMST và CĐS là luật gắn KHCN với ĐMST, cũng là mô hình ít nước có.

Bài học được Bộ trưởng rút ra là con người thực sự có năng lực đặc biệt khi bị rơi vào tình huống đặc biệt. “Việc Bộ KH&CN có 10 bộ luật được thông qua trong một kỳ Quốc hội là rất kỷ lục. Nhiều khi đứng ngoài nhìn thì thấy rất khó, nhưng khi bị đẩy vào tình huống khó thì lại có thể bứt phá lên được”.

Cũng theo Bộ trưởng, “Năm 2025 là năm các cán bộ của Bộ trải nghiệm khi gặp việc lớn, thách thức cao, chúng ta phải đổi mới cách làm, áp dụng công nghệ. Thách thức cũng làm chúng ta có thêm năng lượng để vượt qua. Và khi vượt qua, chúng ta sẽ thấy trưởng thành và tự tin hơn rất nhiều”.

Theo đó, Bộ trưởng đánh giá cao cán bộ của Khối cũng đã quen dần với cách làm việc mới, đặc biệt là cách làm hướng tới kết quả, tác động cuối cùng nhiều hơn. “Đây là thay đổi quan trọng vì nếu không hướng tới kết quả cuối cùng thì đất nước không thể phát triển”.

Toàn cảnh Hội nghị.

Đổi mới để tiến xa

Định hướng phát triển cho các đơn vị thuộc Khối trong năm 2026, Bộ trưởng đề nghị các đơn vị cần có những đổi mới quan trọng:

Đối với Học viện Chiến lược KH&CN, làm chiến lược cần phù hợp với văn hoá tổ chức, đất nước. “Người làm chiến lược bây giờ khó ở chính chỗ đó. Học viện Chiến lược KH&CN phải trở thành nơi mà lãnh đạo Bộ trước khi ra quyết định lớn phải tìm đến”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Bộ trưởng đề nghị Học viện cần có một số đổi mới. Đầu tiên là về vai trò. “Học viện cần chuyển từ nghiên cứu, đào tạo sang vai trò "bộ não chiến lược" của Bộ. Lãnh đạo Bộ có thể xuất sắc nhưng có quá nhiều thứ phải làm, không thể chuyên sâu nghiên cứu như các bạn”.

Hơn nữa, theo Bộ trưởng, lãnh đạo Bộ có thể thay đổi theo nhiệm kỳ, nên Học viện Chiến lược KH&CN cần duy trì sự bền vững. Hiện nay nguồn tài liệu nghiên cứu chiến lược rất phong phú. “Học viện phải tham mưu chiến lược trung và dài hạn phù hợp hoàn cảnh hiện nay. Làm chiến lược không phải để viết báo cáo rồi đút tủ, mà để giúp Bộ KH&CN ra các quyết định lớn”.

Đổi mới thứ hai là về sản phẩm. Bộ trưởng đề nghị Học viện chuyển từ báo cáo nghiên cứu sang nghiên cứu làm đầu vào cho các quyết sách. Sản phẩm cần chuyển từ báo cáo dài sang tóm tắt chính sách, kịch bản phát triển và phân tích các lựa chọn.

“Cần làm ngắn gọn, súc tích. Bộ KH&CN có lẽ là bộ đầu tiên ra những văn bản rất ngắn về ngành KH&CN, đôi khi chỉ cần một câu là người ta "ngộ" ra vấn đề”.

Tiếp theo, Bộ trưởng đề nghị Học viện xem xét đổi mới về cách chọn vấn đề, từ nghiên cứu manh mún sang nghiên cứu các vấn đề chiến lược quốc gia. Ví dụ: Nghiên cứu về việc KHCN, ĐMST và CĐS đóng góp 50% tăng trưởng GDP. Lãnh đạo Bộ có nhiều chủ trương mới, Học viện phải có báo cáo làm rõ hoặc minh họa cho những chủ trương đó thì giá trị tạo ra mới thực tế.

Đối với công tác đào tạo của Học viện, Bộ trưởng đề nghị không phải chỉ dạy kiến thức mà phải rèn năng lực tư duy chiến lược cho hệ thống KH&CN khối Nhà nước.

Về đổi mới năng lực đội ngũ, "cần chuyển từ nhà nghiên cứu thuần túy sang chuyên gia chiến lược liên ngành. Chuyên gia một ngành thì nhiều nhưng liên ngành thì ít. Đội ngũ phải hiểu cả công nghệ, kinh tế và pháp luật thì "mảnh đất sống" mới rộng mở”.

Về đào tạo, bồi dưỡng cán bộ KH&CN toàn quốc, cần phải xoay quanh "Số" và "AI". Logic đào tạo phải thay đổi, từ học để lấy chứng chỉ sang học để làm được việc mới.

Trước đây, tập trung vào chứng chỉ vì nó gắn với quyền lực, bổ nhiệm thì bây giờ phải tập trung vào năng lực làm việc, nhất là những việc mới. Thay vì chương trình cố định, hãy đào tạo theo năng lực cần có, ví dụ như sử dụng AI.

“Phải chuyển từ "học trước làm sau" sang "học trong khi làm". Cần dạy thực hành nhiều hơn lý thuyết. Đào tạo từ đại trà sang cá thể hóa theo vị trí việc làm. Điều này hiện nay làm rất dễ với AI. 1.000 người học sẽ có 1.000 lộ trình khác nhau. Chuyển từ truyền đạt kiến thức sang rèn năng lực tư duy, đặc biệt là năng lực đặt câu hỏi”, Bộ trưởng chia sẻ.

Theo Bộ trưởng, bây giờ năng lực quan trọng nhất của con người là năng lực đặt câu hỏi chứ không phải đọc hay nhớ. Chuyển từ "học xong là xong" sang học suốt đời.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, Thứ trưởng Thường trực Vũ Hải Quân, Thứ trưởng Bùi Thế Duy chụp ảnh lưu niệm với cán bộ, viên chức thuộc các đơn vị trong Khối.

Nâng tầm vị thế của Tạp chí KH&CN Việt Nam

Đối với công tác của Tạp chí KH&CN Việt Nam 2026, Bộ trưởng cho biết, mỗi Bộ hiện nay có một tờ báo và 1 tạp chí. Phải đưa Tạp chí KH&CN Việt Nam đang thuộc Học viện Chiến lược KH&CN về trực thuộc Bộ để nâng tầm vị thế của Tạp chí.

Về chuyên môn, Bộ trưởng cũng đề nghị Tạp chí chuyển từ việc chỉ công bố kết quả nghiên cứu sang cơ quan trung gian giúp tri thức phục vụ hoàn thiện chính sách, ĐMST và phát triển công nghệ. Bài nghiên cứu phải làm đầu vào cho hoạch định chính sách KH&CN, tiêu chuẩn đo lường chất lượng.

Tạp chí cần đổi mới nội dung, thêm các bài tổng quan chiến lược, phân tích chính sách, dự báo KH&CN, kết nối công nghệ và thị trường, dịch những bài hay của quốc tế. Cùng với đó là đổi mới vai trò Hội đồng biên tập, từ học thuật sang định hướng tri thức.

Cách đánh giá Tạp chí không chỉ nhìn vào chỉ số trích dẫn mà phải xem được dùng bao nhiêu trong các văn bản chính sách, các đề án trình Bộ Chính trị, Chính phủ, hoặc được doanh nghiệp (DN), địa phương sử dụng.

Đối tượng phục vụ của Tạp chí không chỉ nhà khoa học mà còn là nhà quản lý, người làm chính sách và DN công nghệ, Bộ trường đề nghị.

Nghiên cứu xuất phát từ bài toán thực tiễn Việt Nam

Đối với Vụ Khoa học xã hội, Nhân văn và Tự nhiên (KHXHNV&TN), Bộ trưởng cho biết, Vụ cần xuất phát từ bài toán thực tiễn Việt Nam để hình thành nghiên cứu cơ bản. Hiện naym Bộ đã dành 15-20% tổng ngân sách KH&CN cho nghiên cứu cơ bản (Tự nhiên chiếm 60-70%, xã hội chiếm 30-40%). Ngân sách cho khối tăng vì đây là nguồn tri thức lâu dài của dân tộc.

Bộ trưởng gợi mở Vụ xem xét có đề tài nghiên cứu xã hội liên quan đến triển khai mô hình chính quyền hai cấp hay có nghiên cứu đánh giá cán bộ qua nhiệm kỳ. Đây là những nghiên cứu khó nhưng tại sao không nghiên cứu kinh nghiệm lịch sử mấy nghìn năm của cha ông?

Vụ KHXHNV&TN cũng cần đổi mới, phải chuyển từ quản lý đề tài sang kiến tạo nền tảng tri thức cho phát triển dài hạn. Xác định rõ Việt Nam cần làm chủ những nền tảng tri thức nào trong 15-25 năm tới.

Bộ trưởng gợi mở Vụ KHXHNV&TN xem xét việc thay vì xét các đề tài dàn trải sang tích lũy chiều sâu, chuyển sang các chuỗi nhiệm vụ dài hạn hơn (5 năm hoặc dài hơn), tập trung vào các nhóm nghiên cứu mạnh.

“Khoa học nền tảng không thể làm theo ngân sách từng năm. Định hướng từ "khoa học cho khoa học" sang "khoa học cho phát triển", tập trung vào các bài toán lớn của quốc gia”, Bộ trưởng đề nghị.

Mang thế giới về Việt Nam và mang Việt Nam ra thế giới

Đối với công tác của Vụ Hợp tác quốc tế (HTQT) trong năm 2026, quan trọng nhất là "mang thế giới về Việt Nam" và "mang Việt Nam ra thế giới" Bộ trưởng cho biết. “Tận dụng mạng lưới KH&CN của Bộ ở nước ngoài để mang tinh hoa toàn cầu giải các bài toán Việt Nam. Chúng ta cũng cần khai thác lực lượng KH&CN ở nước ngoài. Đây là mạng lưới rất tốt”.

Bộ trưởng cũng đề nghị Vụ HTQT cần đổi mới chuyển từ "làm quan hệ" sang "làm năng lực quốc gia". Từ đối ngoại hành chính sang kiến trúc sư hợp tác chiến lược. Phải vẽ ra được kế hoạch hợp tác chiến lược cho từng lĩnh vực. Chuyển từ ký kết MoU, đoàn ra đoàn vào dàn trải sang thiết kế các chuỗi hợp tác công nghệ chiến lược. Phải biết hợp tác để lấy cái gì, phục vụ mục tiêu gì.

Chuyển từ "người giữ đúng pháp lý" sang "người thiết kế hệ thống thể chế"

Đối với công tác của Vụ Pháp chế sắp tới, Bộ trưởng đề nghị phải chuyển từ "người giữ đúng pháp lý" sang "người thiết kế hệ thống thể chế". “Vụ Pháp chế phải là kiến trúc sư trưởng thiết kế thể chế để các luật không bị mâu thuẫn. Đừng để tình trạng Luật chuyển giao công nghệ một kiểu, Luật KH&CN một kiểu”.

Vụ Pháp chế cũng không nên đứng ở cuối quy trình để soi lỗi chữ nghĩa, mà phải tham gia ngay từ đầu khi hình thành chính sách. “Nghề pháp chế là nghề "lễ cung thế" (lắp cung cho thế trận), đừng để quên việc lớn mà chỉ nhớ việc nhỏ”.

Về tư duy làm luật, Bộ trưởng cũng lưu ý cần kiến tạo phát triển phải đi đôi với quản lý để duy trì ổn định xã hội. Từ ngữ phải là "Phát triển VÀ bền vững" chứ không phải "Phát triển bền vững" (hiểu theo nghĩa tính từ). Có chữ "VÀ" để chúng ta không bao giờ quên hai vế này.

Bộ trưởng lưu ý cần thiết kế công cụ pháp lý, ngoài luật, nghị định, thông tư (luật cứng), cần dùng thêm "công cụ mềm" (phần mềm, tiêu chuẩn, hướng dẫn kỹ thuật, khung thử nghiệm, hợp đồng mẫu). “Các nước làm việc này rất tốt. Công cụ mềm giúp điều chỉnh linh hoạt, không cần sửa thông tư mà vẫn xử lý được”.

Bộ trưởng cho biết, đội ngũ của Vụ cần chuyển từ chuyên gia luật thuần túy sang "luật sư chính sách công nghệ". Cần học hỏi hiểu ngành, hiểu lĩnh vực. Pháp chế không nên là "trạm kiểm soát" mà nên là "trục nối" liên thông các chính sách trong Bộ.

Chuyển từ nghiên cứu sang làm chủ các công nghệ ứng dụng

Đối với Viện KH&CN Việt Nam - Hàn Quốc (VKIST), Bộ trưởng đề nghị, cần đổi mới ở chỗ chuyển từ nghiên cứu sang làm chủ các công nghệ ứng dụng cho DN. “Chuyển từ viện nghiên cứu sang đơn vị làm chủ công nghệ và thương mại hóa. VKIST không chỉ phối hợp mà phải "đồng phát triển" với DN.

VKIST phải là đơn vị mẫu ứng dụng các chính sách mới về KHCN, ĐMST và CĐS. Ví dụ, nếu chính sách là "đi từ đất lên trời" hay phòng thí nghiệm tiệm cận thế giới, VKIST phải làm trước.

Về thương mại hóa, Bộ trưởng đề nghị Viện thay đổi cách tiếp cận. Viện không chỉ là đơn vị nghiên cứu mà phải là nhà quản lý nghiên cứu, thu hút lực lượng nghiên cứu toàn cầu về làm việc.

“Ngân sách nghiên cứu sẽ tăng lên dựa trên hiệu quả thương mại hóa. Hãy thuê chuyên gia nước ngoài, thu hút tinh hoa toàn cầu để có kết quả ngay, Bộ trưởng đề nghị.

Dùng công nghệ nhiều hơn

Chia sẻ định hướng chung với tất cả 5 đơn vị thuộc Khối, Bộ trưởng mong muốn các đơn vị hãy thay đổi cách làm việc thông qua CĐS. “CĐS trước hết là chuyển đổi cách hoạt động, sau đó mới đến số hóa, phần mềm. Đừng mang cách làm cũ đi số hóa, nó chỉ làm mọi việc tệ thêm thôi. “Thay đổi hành vi trước, rồi mới dùng phần mềm quản lý”.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng: Chúng ta cùng đổi mới để năm 2026 tốt lên, hãy dùng công nghệ nhiều hơn.

Mỗi cán bộ hãy có thêm một "trợ lý AI". "Thư ký AI" hỗ trợ rất đắc lực, chỉ mất 30 giây và hiểu biết hàng ngàn lĩnh vực.

Cuối cùng, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng chúc mừng năm mới 2026 tất cả lãnh đạo các đơn vị qua các thời kỳ của các đơn vị trong Khối, các cán bộ sức khỏe, niềm vui và thành công.

“Chúng ta cùng đổi mới để năm 2026 tốt lên. Hãy dùng công nghệ nhiều hơn để được "chơi" nhiều hơn. Thay vì làm 10 tiếng, hãy dùng công cụ để làm 5-6 giờ mà hiệu quả hơn”./.