Chuyên gia chỉ cách bảo vệ con trẻ trước cạm bẫy lừa đảo

Những vụ việc lừa đảo qua mạng mà nạn nhân là học sinh phổ thông vừa qua là hồi chuông báo động để xã hội nâng cao cảnh giác trước mọi cạm bẫy.

Ai cũng có thể bị lừa

Chia sẻ với Báo Giáo dục và Thời đại, PGS.TS Phạm Mạnh Hà (Khoa Khoa học và Công nghệ giáo dục, Đại học Bách khoa Hà Nội) cho rằng, bất cứ ai ở độ tuổi nào cũng đều có thể là nạn nhân của lừa đảo qua mạng, nhất là những người thiếu hiểu biết hoặc học sinh phổ thông.

Điều đầu tiên vị chuyên gia lưu ý, đó là thái độ của người lớn khi chứng kiến hoặc biết tin về các trường hợp học sinh bị lừa là hay phán xét, chê bai. Lối suy nghĩ đó cần phải dừng lại ngay lập tức.

PGS.TS Phạm Mạnh Hà có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực khoa học giáo dục. Ảnh: NVCC.

Thực tế là, với những kịch bản được thiết kế tinh vi, với những đòn thao túng tâm lý được tính toán từng câu chữ thì bất kỳ đứa trẻ nào cũng đều có nguy cơ trở thành nạn nhân. Kể cả con bạn có là học sinh giỏi, được trang bị kỹ năng sống đầy đủ. Bởi chúng ta đang đối đầu với những kẻ tội phạm chuyên nghiệp, không phải những trò lừa vặt.

Chỉ trong vài tháng qua tại Việt Nam, những kẻ lừa đảo đã dùng lời nói làm vũ khí để ép trẻ tự lột đồ, tự quay clip nhạy cảm, thậm chí tự bỏ nhà đi đến một nơi xa lạ – thường là từ các đường dây lừa đảo hoạt động tại Campuchia.

Những "công thức" thao túng tâm lý

Một số vụ việc liên quan đến lừa đảo qua mạng được cơ quan chức năng điều tra, khám phá thời gian qua.

Những "công thức" thao túng mà chúng sử dụng, trong đó có đòn tâm lý "Tội phạm hóa" - tức giả danh và vu khống.

Lời lẽ dẫn dụ thường là: "Chào cháu, chú là cán bộ điều tra. Tên của cháu đang nằm trong một đường dây buôn ma túy/rửa tiền xuyên quốc gia. Chúng tôi cần cháu hợp tác bí mật để chứng minh mình vô tội".

Cách chúng thao túng là ngay lập tức tạo ra một kịch bản đáng sợ, khoác lên mình "uy quyền" giả mạo. Đứa trẻ bị đẩy vào thế bị động, hoảng loạn và tin rằng mình đã dính líu đến một việc kinh khủng.

Đòn tâm lý tiếp theo kẻ lừa đảo sử dụng là "Tách biệt và cô lập": Cấm nói với bố mẹ. Lời lẽ dẫn dụ: "Việc này phải tuyệt đối bí mật! Bố mẹ cháu cũng có thể đang bị theo dõi. Nếu cháu nói ra, cả gia đình sẽ gặp nguy hiểm. Chỉ có chú mới giúp được cháu thôi".

Cách chúng thao túng là bước đi nguy hiểm nhất. Bằng cách cắt đứt sợi dây liên kết an toàn nhất của trẻ là gia đình, chúng biến mình thành "vị cứu tinh" duy nhất. Trẻ sẽ cảm thấy cô độc và hoàn toàn phụ thuộc vào kẻ lừa đảo.

Kế đó là đòn tâm lý "Tình thế khẩn cấp": Không cho thời gian suy nghĩ với lời lẽ dẫn dụ: "Bọn tội phạm sắp hành động rồi, cháu phải làm ngay! Cởi đồ ra và quay một clip gửi cho chú để xác minh cháu không có hình xăm của băng đảng. Nhanh lên, không còn thời gian đâu".

Cách chúng thao túng: Tạo ra một áp lực thời gian cực lớn, khiến não bộ của trẻ không kịp phân tích đúng sai. Trong cơn hoảng loạn, trẻ sẽ chỉ biết làm theo một cách máy móc.

Với đòn tâm lý "Bằng chứng vô tội": Bình thường hóa yêu sách bệnh hoạn với lời lẽ dẫn dụ: "Chỉ cần một tấm ảnh/clip này thôi là đủ bằng chứng cháu trong sạch. Sẽ không ai thấy đâu, chú xem xong sẽ xóa ngay. Đây là thủ tục nghiệp vụ bắt buộc".

Cách chúng thao túng tâm lý là biến một yêu cầu vô lý và bệnh hoạn thành một "thủ tục" bình thường để "chứng minh vô tội", khiến trẻ nghĩ rằng đây là hành động cần thiết để tự cứu mình.

Thay vì chỉ trích, hãy cùng nhau hành động

PGS.TS Phạm Mạnh Hà là một trong những chuyên gia thường xuyên góp mặt tại sự kiện tư vấn tuyển sinh - hướng nghiệp cho học sinh phổ thông. Ảnh: NVCC.

PGS.TS Phạm Mạnh Hà nhấn mạnh, đã đến lúc chúng ta ngừng đổ lỗi cho nạn nhân. Tội phạm tâm lý luôn nâng cấp chiêu trò, việc của chúng ta là phải đi trước một bước. Thay vì dạy con một cách sáo rỗng, hãy dạy chúng cách nhận diện những lời lẽ cụ thể này.

Dạy con: "Nếu bất kỳ ai, dù tự xưng là công an, yêu cầu con giữ bí mật với bố mẹ, đó 100% lừa đảo. Con phải tắt máy và nói với bố mẹ ngay lập tức".

Dạy con: "Nếu ai đó yêu cầu con gửi ảnh/video riêng tư của cơ thể, dù với bất kỳ lý do gì, đó là kẻ xấu và tuyệt đối không làm theo".

Dạy con: "Vũ khí lớn nhất của con chính là bố mẹ. Không có bí mật nào đáng để đánh đổi sự an toàn của con và sự tin tưởng dành cho gia đình".

Ngoài ra, chúng ta tuyệt đối không nên công khai thông tin cá nhân của con trẻ lên mạng xã hội - đó sẽ là "mảnh đất màu mỡ" để kẻ xấu có thể lợi dụng, tổng hợp các thông tin đó vào mục đích lừa đảo. Mục tiêu của kẻ lừa đảo nhằm chiếm niềm tin của nạn nhân, sau đó đánh vào nỗi sợ của nạn nhân và thực hiện theo những yêu cầu vô lý mà chúng đưa ra.