Cuộc chiến công nghệ chống dịch Covid-19 ở châu Âu đụng độ văn hóa riêng tư

Chính phủ trên khắp châu Âu đang chuyển sang công nghệ để theo dõi sự lây lan dịch Covid-19 và người bị cách ly, cách tiếp cận học hỏi từ châu Á và cũng là phép thử cho các quy tắc riêng tư tại châu lục này.

Thanh niên thông tin, từ Helsinki (Phần Lan) đến Madrid (Tây Ban Nha), nhiều ứng dụng đang được phát triển để mọi người báo cáo các triệu chứng sức khỏe cho bác sĩ và nhà nghiên cứu, để theo dõi diễn biến tình hình lây lan dịch Covid-19 và để đảm bảo rằng những người bị cách ly vẫn đang ở tại chỗ, không di chuyển khắp nơi.

Tuy nhiên, cách thức này cho đến nay khá chắp vá và ít nhận được sự phối hợp từ mọi người. Hơn nữa, những người ủng hộ quyền riêng tư cảnh báo rằng có sự đánh đổi giữa lợi ích đối với sức khỏe cộng đồng và hoạt động giám sát kỹ thuật số mà Quy định Bảo vệ Dữ liệu chung (GDPR) của Liên minh châu Âu (EU) luôn tìm cách ngăn chặn để bảo mật sự riêng tư.

Xem xét trường hợp cụ thể tại Ba Lan, chính phủ nước này vừa ra mắt một ứng dụng trên điện thoại thông minh gọi là “Cách ly tại nhà” dành cho công dân từ nước ngoài trở về kể từ ngày 15/3, những người này được yêu cầu tự cách ly trong hai tuần.

Người dân đeo khẩu trang ngừa dịch Covid-19 tại Florence, Ý

Để đăng ký sử dụng ứng dụng, người dùng phải gửi thông tin cá nhân và một bức ảnh. Sau đó, họ sẽ nhận được một tin nhắn văn bản từ ứng dụng và trong vòng 20 phút họ phải tải lên một bức ảnh tự chụp mới. Tài khoản đăng ký mới sẽ được xác minh bằng công nghệ nhận dạng khuôn mặt và vị trí hiện tại của người dùng sẽ được kiểm tra lại theo địa chỉ đã đăng ký.

Kamil Pokora, một người làm công việc quản lý sản phẩm vừa trở về Ba Lan sau kỳ nghỉ ở Thái Lan, cho biết cảnh sát đã kiểm tra anh như một quy định bắt buộc. Kamil Pokora cũng đang sử dụng ứng dụng “Cách ly tại nhà” theo tinh thần tự nguyện, nhưng lại thấy rằng ứng dụng này hoạt động không hợp lý.

“Nó có nhiều lỗi, không thân thiện với người dùng. Tôi liên tục được yêu cầu thực hiện các nhiệm vụ thậm chí không có trong ứng dụng”, anh Kamil Pokora cho biết.

Văn phòng Bảo vệ Dữ liệu Cá nhân (PDPO) của Ba Lan, cơ quan chịu trách nhiệm thực thi GDPR, cho biết họ không được hỏi ý kiến về ứng dụng “Cách ly tại nhà”.

Ông Adam Sanocki, phát ngôn viên PDPO nói cơ quan sẽ giám sát việc triển khai ứng dụng, và nếu phát hiện điều bất thường, PDPO sẽ có hành động để đảm bảo dữ liệu cá nhân được bảo vệ. Khi được hỏi về những lời chỉ trích, Bộ Kỹ thuật số Ba Lan cho biết họ liên tục theo dõi hệ thống và triển khai cách giải quyết khi cần thiết dựa theo phản hồi từ người dùng.

Theo Reuters, Bộ trưởng Nội vụ Ba Lan Mariusz Kaminski hôm 25.3 tiết lộ, chính phủ nước này lên kế hoạch bắt buộc dùng ứng dụng “Cách ly tại nhà” đối với trường hợp bị cách ly.

Cách thức Á châu

Ứng dụng “Cách ly tại nhà” sao chép cách tiếp cận chủ động và hiệu quả của Đài Loan, nơi vừa triển khai hàng rào điện tử trên nền tảng điện thoại di động để theo dõi người bị cách ly. Đài Loan, vùng lãnh thổ có số trường hợp nhiễm virus SARS-CoV-2 thấp nhất châu Á, cũng đã yêu cầu người đến hoặc về từ nước ngoài phải tải xuống một bảng câu hỏi, báo cáo về hành trình đi lại trong 14 ngày và tình hình sức khỏe của họ. Trường hợp được đánh giá mức rủi ro thấp sẽ được tự do đi lại, trường hợp được coi là có nguy cơ phải tự cách ly trong 14 ngày, buộc phải chấp nhận theo dõi trên điện thoại thông minh.

Theo nội dung của GDPR, công dân có đồng ý xử lý dữ liệu cá nhân hay không là sự tự do của họ, ngay cả khi được sự chấp thuận thì việc sử dụng dữ liệu cá nhân cũng có những hạn chế lớn. Ví dụ, dữ liệu cá nhân không nên được lưu trữ vô thời hạn hoặc được sử dụng cho mục đích khác.

Frederike Kaltheuner, chuyên gia về quyền riêng tư có trụ sở tại Berlin (Đức), thành viên chính sách công nghệ tại Mozilla Foundation, nói rằng cần phải có bằng chứng rõ ràng về các giải pháp công nghệ đáng nhận được thỏa hiệp về quyền riêng tư. “Nói cách khác, chúng ta cần biết các công cụ này thực sự hoạt động như thế nào”.

Ở Phần Lan, tờ báo Helsingin Sanomat và nhà phát triển phần mềm Futurice sắp ra mắt một dịch vụ web di động để mọi người báo cáo các triệu chứng hô hấp. Thông tin cá nhân duy nhất mà người dùng phải khai báo là tuổi và mã bưu điện, thông tin mà người ủng hộ ứng dụng nói sẽ giúp ích cho việc lập bản đồ theo dõi sự lây lan dịch bệnh. Mặc dù hỗ trợ nhưng chính phủ Phần Lan vẫn chưa chính thức ủng hộ cách thức này.

“Luật theo dõi”

Chính phủ ở các nước khác trong khu vực đang gấp rút thông qua luật khẩn cấp cho phép sử dụng dữ liệu cá nhân để theo dõi và thực thi quy định cách ly, ngay cả khi họ đã có công nghệ để làm điều đó. Slovakia tuần này đề xuất luật tạm thời cho phép theo dõi hoạt động di chuyển cá nhân trong suốt thời gian đại dịch diễn ra.

Bộ trưởng Tư pháp Maria Kolikova nói trước quốc hội Slovakia rằng điều đó thể hiện sự vi phạm lớn về nhân quyền và tự do, nhưng bà cũng tin rằng quyền được sống là điều tuyệt đối.

Tại Đức, một đề xuất của Bộ trưởng Y tế Đức Jens Spahn về việc cho phép theo dõi trên điện thoại thông minh cá nhân mà không cần lệnh tư pháp đã bị Đảng Dân chủ Xã hội (SPD) ngăn chặn. “Đây là sự xâm nhập trên phạm vi rộng đối với quyền công dân”, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Đức Christine Lambrecht nói.

Theo ông Christian Drosten, nhà virus học hàng đầu của Đức, Giám đốc Viện Virus học tại bệnh viên Charite ở Berlin, việc sử dụng dữ liệu vị trí cá nhân để theo dõi tình hình dịch bệnh, như cách Hàn Quốc đã làm, vẫn cần phải được hỗ trợ bởi đội ngũ y tế có nhân viên giỏi, có khả năng phỏng vấn số lượng lớn người nhiễm virus SARS-CoV-2 và theo dõi những người có thể đã tiếp xúc với người bệnh. Đức đang thiếu nguồn lực này, do vậy “đối với tôi, câu hỏi liệu chúng ta có thể học được gì từ họ hay không có một chút vô ích trong trường hợp này”, ông Christian Drosten nói trên đài phát thanh NDR.

Thanh Tùng/TH