Đào tạo nhân lực và phát triển khoa học công nghệ: 'Chọn mặt gửi vàng'

Cơ sở giáo dục đại học phải là cái nôi đào tạo nhân lực chất lượng cao, nuôi dưỡng và phát triển nhân tài khoa học, công nghệ.

Cơ sở giáo dục đại học đồng thời trở thành trung tâm nghiên cứu lớn, đi đầu trong chuyển giao công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Nghiên cứu khoa học ở Học viện Nông nghiệp Việt Nam. Ảnh: NTCC

Cần chọn đơn vị trọng điểm

GS.TS Nguyễn Thị Lan - Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho hay, Học viện hiện có gần 170 phòng học thông minh, 52 phòng thí nghiệm; trong đó 6 phòng thí nghiệm đạt tiêu chuẩn ISO, 82 mô hình khoa học công nghệ… Đặc biệt, Học viện thành lập Trung tâm Nghiên cứu xuất sắc và Đổi mới sáng tạo với 20 phòng nghiên cứu hiện đại, chuyên sâu. Đây là nơi hoạt động của các nhóm: Nghiên cứu tinh hoa, nghiên cứu xuất sắc, nghiên cứu mạnh với mục tiêu tạo ra sản phẩm đột phá.

Với gần 1.300 cán bộ, trong đó có 12 giáo sư, 81 phó giáo sư, 350 tiến sĩ, 489 thạc sĩ; trên 90% giảng viên và nghiên cứu viên được đào tạo sau đại học tại các nước có nền giáo dục đại học và khoa học, công nghệ tiên tiến như: Úc, Mỹ, Hà Lan, Nhật Bản, Đức, Đan Mạch, Na Uy, Pháp, Ailen… Học viện Nông nghiệp Việt Nam có đủ nguồn lực, sẵn sàng đón nhận các nhiệm vụ, trọng trách mà Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, bộ, ban, ngành, địa phương và nhân dân tin tưởng giao phó.

“Chúng tôi nhận thức sâu sắc vai trò của sự nghiệp đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, thực hiện chuyển đổi số, kinh tế số, xứng đáng là trung tâm nghiên cứu lớn, đi đầu trong chuyển giao công nghệ và đổi mới sáng tạo”, GS.TS Nguyễn Thị Lan khẳng định.

Còn theo ông Nguyễn Lân Hiếu (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Định), Nhà nước cần đầu tư đào tạo nhân lực và tổ chức nghiên cứu cơ bản. Cần chọn một số đơn vị trọng điểm như: Trường đại học, viện nghiên cứu để giao nhiệm vụ và đầu tư chuyên sâu trong nghiên cứu cơ bản nhưng theo cơ chế tự chủ trong vận hành và linh hoạt về cách đánh giá. “Hiện, Trung Quốc chọn 7 đại học để đầu tư trực tiếp từ Nhà nước nhưng vận hành theo kiểu tự chủ và tự chọn học thuật”, ông Nguyễn Lân Hiếu nêu ví dụ.

Sinh viên Đại học Kinh tế Quốc dân báo cáo kết quả thực tập. Ảnh: Sỹ Điền

Điều chỉnh chiến lược phát triển

Các công nghệ cao xuất phát điểm từ phòng thí nghiệm của trường đại học, viện nghiên cứu, trí tuệ các nhà khoa học, GS.TSKH Nguyễn Đình Đức - Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhìn nhận, đồng thời cho rằng, để nắm bắt và phát triển công nghệ cao, các nhà khoa học, trường đại học, viện nghiên cứu của hệ thống giáo dục đại học giữ vai trò nòng cốt. Khi đó, giáo dục đại học Việt Nam, đất nước mới có thể cất cánh.

Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia (Nghị quyết 57) là kim chỉ nam cho hoạt động của các trường đại học, viện nghiên cứu. Theo đó, cơ sở giáo dục đại học phải nhanh chóng điều chỉnh chiến lược phát triển phù hợp chiến lược và chính sách phát triển quốc gia, theo những nội dung và mục tiêu mà Nghị quyết 57 đề ra.

Các trường đại học phải tiên phong trong chuyển đổi số. Hệ thống công nghệ, hạ tầng và dữ liệu, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong trường đại học phải được đầu tư, xây dựng và vận hành chuẩn chỉnh, là hình mẫu cho việc chuyển đổi số của quốc gia. Đồng thời, phải chuyển đổi chương trình đào tạo theo hướng tiếp cận giáo dục STEM.

Sinh viên Trường Đại học Phenikaa (Hà Nội). Ảnh: NTCC

Các công nghệ cao, công nghệ lõi cũng đòi hỏi phải có nền tảng khoa học cơ bản vững chắc. Không có thế mạnh về khoa học cơ bản và không đẩy mạnh STEM trong giáo dục đại học, chúng ta không bao giờ có nguồn nhân lực công nghệ cao. Chuẩn đầu ra của các chương trình đào tạo phải tiếp cận các khung năng lực của khu vực và quốc tế.

Bên cạnh đó, GS.TSKH Nguyễn Đình Đức gợi mở, các trường đại học phải mạnh dạn đầu tư xây dựng nhóm nghiên cứu mạnh. Vì nhóm nghiên cứu là tế bào của hoạt động nghiên cứu, đào tạo và đổi mới sáng tạo trong nhà trường.

Nhà nước và nhà trường cần có chủ trương và quyết tâm thành lập mới, ưu tiên đầu tư xây dựng các nhóm nghiên cứu mới trong những lĩnh vực công nghệ cao, mũi nhọn và then chốt trong phát triển kinh tế, an ninh quốc gia. Các trường đại học, viện nghiên cứu là nơi tập trung nhà khoa học có trình độ cao nên là môi trường khả thi nhất để mạnh dạn đầu tư cho các nghiên cứu rủi ro.

Hơn nữa, đầu tư cho các nhóm nghiên cứu trong trường đại học phải dài hơi, tới tầm và xứng tầm, song song với quy hoạch và đầu tư cho các nhà khoa học đầu ngành, đầu đàn. Có như vậy mới mong đẩy mạnh chất lượng nghiên cứu, hợp tác quốc tế trong khoa học công nghệ và tạo nên đột phá trong nghiên cứu, đổi mới sáng tạo của các trường đại học.

“Các trường đại học cần đẩy mạnh triển khai mô hình 4 nhà: Nhà nước, nhà trường, nhà khoa học và doanh nghiệp. Nhà nước và nhà trường phải xây dựng cơ chế để thúc đẩy hợp tác và chia sẻ nguồn lực, cũng như quyền lợi thỏa đáng và chính đáng của các bên tham gia. Có như vậy mới mong thúc đẩy chuyển giao kết quả nghiên cứu và hoạt động đổi mới sáng tạo của nhà trường”, GS.TSKH Nguyễn Đình Đức nhấn mạnh.

Năm 2025 là năm bản lề, các trường đại học, viện nghiên cứu bắt tay vào giai đoạn 5 năm. Để hiện thực hóa những mục tiêu trên, GS.TSKH Nguyễn Đình Đức cho rằng, các trường cần quyết liệt định hướng lại chiến lược phát triển; trong đó những nhiệm vụ then chốt gồm: Nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học, phát triển đội ngũ giảng viên và nhà khoa học trình độ cao; đẩy mạnh chuyển đổi số.

Một hoạt động nghiên cứu khoa học của Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội. Ảnh: NTCC

Giáo dục đại học giữ vai trò nòng cốt

Theo các chuyên gia, nhà khoa học, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, trước mắt tập trung vào giáo dục đại học, đào tạo ngắn hạn; thí điểm xây dựng và triển khai cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ cho cơ sở giáo dục đại học theo gói cam kết đầu ra (KPI) với chính sách học bổng toàn phần cho học viên sau đại học và yêu cầu phải có doanh nghiệp đồng hành.

Đồng thời, đẩy mạnh triển khai các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp, thúc đẩy kết nối sâu rộng tầm khu vực và quốc tế về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo; phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo cho các lĩnh vực trọng tâm để thu hút mọi nguồn lực, trong đó có nhân tài người Việt trên toàn thế giới tham gia vào các ngành, lĩnh vực công nghệ cao: Bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học…; khuyến khích, tạo mọi điều kiện cho thế hệ trẻ tham gia học các ngành STEM.

Tại Hội nghị phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn khẳng định, nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là nhân lực khoa học, công nghệ đóng vai trò quyết định quá trình chuyển dịch nền kinh tế từ thâm dụng nhân công, vốn, tới tri thức và công nghệ, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh.

Việc tăng số lượng và chất lượng nguồn nhân lực trình độ cao tác động mạnh tới thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bởi 3 yếu tố: Tăng năng suất lao động trực tiếp và gián tiếp; tăng thu hút đầu tư và phát triển các lĩnh vực thâm dụng tri thức và công nghệ; thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong các lĩnh vực có giá trị gia tăng lớn. Thu hút và phát triển nguồn nhân lực khoa học, công nghệ chất lượng cao, nhất là đội ngũ nhân tài công nghệ, ngày nay đã trở thành yếu tố cạnh tranh cốt lõi giữa các quốc gia, trong đó hệ thống giáo dục đại học giữ vai trò nòng cốt.

Theo đó, các cơ sở giáo dục đại học là cái nôi đào tạo nhân lực chất lượng cao, nuôi dưỡng và phát triển nhân tài khoa học, công nghệ. Nhiều đại học đồng thời là những trung tâm nghiên cứu lớn, đi đầu trong chuyển giao công nghệ và đổi mới sáng tạo. Các cơ sở giáo dục đại học đóng góp chủ lực cho lực lượng cán bộ nghiên cứu cả về số lượng và trình độ.

Hiện, có khoảng 90.000 giảng viên với 1/3 trình độ tiến sĩ, cùng trên 120.000 học viên sau đại học, khoảng 85% số công bố quốc tế cũng như các phát minh sáng chế giải pháp khoa học công nghệ. Do vậy, để tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế phải chú trọng đầu tư phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, bắt đầu từ đột phá trong phát triển giáo dục đại học.

Có thể khẳng định, nếu không có đột phá trong phát triển các trường đại học thì không có đột phá trong phát triển nhân lực chất lượng cao và khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo. Về các nhiệm vụ và giải pháp trọng tâm, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho hay, Bộ GD&ĐT xác định: Thứ nhất cần hoàn thiện thể chế cho phát triển giáo dục đại học với mục tiêu tháo gỡ các điểm nghẽn, giải phóng nguồn lực, phát huy tiềm năng của tự chủ đại học, phát triển các cơ sở giáo dục đại học thành trung tâm nghiên cứu, đổi mới sáng tạo mạnh.

Bộ GD&ĐT đang khẩn trương đánh giá để sửa đổi Luật Giáo dục Đại học cũng như Luật Giáo dục Nghề nghiệp trong năm nay. Cùng đó, thực hiện Chương trình hành động của Chính phủ, Bộ GD&ĐT được giao xây dựng Nghị quyết của Chính phủ về thí điểm một số cơ chế, chính sách đột phá trong đào tạo, thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao trong một số lĩnh vực trọng yếu.

Thứ hai, nâng cao năng lực, hiện đại hóa hệ thống giáo dục đại học với mục tiêu nâng cao năng lực, hiệu quả quản lý Nhà nước, tối ưu hóa hoạt động cả hệ thống giáo dục đại học và từng cơ sở giáo dục đại học.

Bộ GD&ĐT xác định, cần hoàn thiện thể chế cho phát triển giáo dục đại học với mục tiêu tháo gỡ các điểm nghẽn, giải phóng nguồn lực, phát huy tiềm năng tự chủ đại học, phát triển cơ sở giáo dục đại học thành trung tâm nghiên cứu, đổi mới sáng tạo mạnh. Bên cạnh đó, chính sách ưu đãi thuế, tiếp cận vốn vay với cơ sở giáo dục đại học và nhà đầu tư cho giáo dục đại học, chính sách hỗ trợ đào tạo và thu hút giảng viên, đặc biệt là chuyên gia, cả trong nước và quốc tế.