Dấu ấn VinFuture trong hành trình vinh quang Nobel

Giải thưởng VinFuture, dù là một giải thưởng khoa học công nghệ mới, đã nhanh chóng khẳng định vị thế tiên phong khi liên tiếp nhận diện và vinh danh những công trình khoa học nền tảng, mà sau đó, chính những chủ nhân của chúng lại được xướng tên tại Giải Nobel danh giá.

Hiện tượng “cú đúp” VinFuture – Nobel này không chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên mà còn minh chứng cho khả năng dự báo và tầm nhìn chiến lược của Hội đồng VinFuture đối với các phát minh có sức ảnh hưởng toàn cầu.

Sự kiện mở màn cho dòng chảy ghi nhận này thuộc về cặp đôi Katalin Kariko và Drew Weissman. Khi thế giới đang đối mặt với đại dịch Covid-19, VinFuture đã kịp thời trao Giải Chính mùa đầu tiên (năm 2021) cho nhóm phát triển công nghệ mRNA, nền tảng tạo ra vaccine cứu mạng hàng tỷ người. Chỉ hai năm sau, năm 2023, “mẹ đẻ” công nghệ mRNA Kariko và người đồng nghiệp Weissman tiếp tục được Hội đồng Nobel vinh danh ở Giải Y Sinh, ghi nhận những phát hiện đột phá đã góp phần phát triển vaccine với tốc độ chưa từng có.

Cùng trong mùa giải đầu tiên, GS. Omar M. Yaghi (Đại học California, Berkeley) nhận Giải Đặc biệt VinFuture dành cho "Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới" với công trình vật liệu khung kim loại – hữu cơ (MOF). Với khả năng đạt diện tích bề mặt khổng lồ chỉ trong một gram, vật liệu MOF được đánh giá là có thể tạo ra nước từ không khí và lưu trữ hydro, mở ra hy vọng về nguồn nước sạch và năng lượng tự chủ. Không lâu sau đó, năm 2023, GS. Yaghi tiếp tục được trao Giải Nobel Hóa học, khẳng định tiềm năng khổng lồ của MOF trong việc tùy chỉnh vật liệu với chức năng mới.

 GS Omar M. Yaghi (giữa) nhận giải đặc biệt của VinFuture

Xu hướng này tiếp tục với nghiên cứu đột phá về Trí tuệ Nhân tạo (AI). Năm 2022, Giải Đặc biệt VinFuture vinh danh GS. Demis Hassabis và John Jumper từ Google DeepMind cho hệ thống AI AlphaFold 2, công cụ sử dụng học sâu để dự đoán cấu trúc protein với độ chính xác ở mức nguyên tử. Đây là công trình được xem là đã hoàn thành "giấc mơ từ 50 năm trước" và đã được trao Giải Nobel Hóa học vào năm 2024, cho thấy VinFuture đã sớm nhận ra giá trị khoa học cơ bản và ứng dụng sâu rộng của AI trong lĩnh vực y sinh.

Nhà khoa học Demis Hassabis và John Jumper nhận giải đặc biệt VinFuture cho "Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới" năm 2022. 

Đặc biệt, năm 2024 chứng kiến một sự kiện chưa từng có: GS. Geoffrey E. Hinton (Đại học Toronto) – một trong những người đặt nền móng cho mạng neuron nhân tạo và thuật toán học sâu – đã gây tiếng vang lớn khi nhận cả Giải Nobel Vật lý và Giải Chính VinFuture chỉ trong vài tháng. Công trình của ông được Chủ tịch Hội đồng Nobel Vật lý đánh giá là mang lại lợi ích lớn lao trong nhiều lĩnh vực, từ vật lý đến phát triển vật liệu mới.

Ngược lại với xu hướng nhận diện sớm, VinFuture cũng vinh danh những công trình đã được thế giới công nhận qua Nobel. GS. M. Stanley Whittingham, người khám phá ra nguyên lý hoạt động của pin lithium-ion, đã nhận Giải Nobel Hóa học 2019 trước khi được trao Giải Chính VinFuture 2023. Công trình của ông là nền móng cho mọi thiết bị di động hiện đại và xã hội không nhiên liệu hóa thạch.

Phản ánh về hiện tượng này, GS. Sir Richard Friend, Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture, nhấn mạnh rằng: "Việc nâng cao nhận thức về những đột phá trong khoa học và công nghệ giúp chúng ta phá bỏ các rào cản, tạo sự chú ý cho những phát triển mới và truyền cảm hứng cho các thế hệ tương lai."

Với tổng giá trị giải thưởng $4.5$ triệu USD, VinFuture không chỉ trao Giải Chính mà còn có các giải đặc biệt dành cho nhà khoa học nữ, nhà khoa học từ các nước đang phát triển và nhà khoa học trong lĩnh vực mới, thể hiện tính linh hoạt và tầm nhìn nhân văn. Tuần lễ Khoa học công nghệ VinFuture diễn ra từ ngày 2/12 đến 6/12 tại Hà Nội năm nay tiếp tục là điểm hẹn của các nhà khoa học hàng đầu thế giới, cùng thảo luận về những công nghệ tương lai như AI, robot, y sinh, và năng lượng xanh.