Giải pháp phát triển thương mại điện tử bền vững

Để thị trường thương mại điện tử phát triển lành mạnh, bền vững, có 4 yếu tố cần được bảo đảm, đó là: bảo đảm quyền lợi người tiêu dùng; bảo vệ hàng quốc nội; tránh thất thu thuế; và xây dựng môi trường cạnh tranh lành mạnh. Vì vậy, rất cần các giải pháp đồng bộ, thực thi quyết liết và hiệu quả hơn.

Việt Nam đang trở thành một thị trường thương mại điện tử đầy tiềm năng và được quốc tế đánh giá cao. Tuy nhiên, sự phát triển quá nhanh, quá nóng của thị trường thương mại điện tử bán lẻ tại Việt Nam cũng đang gây ra một số bất cập: Áp lực cạnh tranh đối với sản phẩm trong nước từ các sản phẩm nhập khẩu; những thách thức trong vấn đề quản lý thuế với các giao dịch thương mại điện tử; chất lượng sản phẩm và dịch vụ chưa đồng đều, có hàng giả, hàng kém chất lượng; sự cạnh tranh thiếu công bằng giữa các công ty vốn nhiều và những sàn thương mại điện tử khởi nghiệp, vừa và nhỏ...

Tăng trưởng ấn tượng trong năm 2024 và dự báo đầy triển vọng

Năm 2024, ngành thương mại điện tử của Việt Nam tăng trưởng 18% so với cùng kỳ năm ngoái, tổng giá trị hàng hoá chạm mốc 22 tỉ USD, trở thành động lực tăng trưởng chính của nền kinh tế số Việt Nam. Theo ông Marc Woo, Giám đốc điều hành, phụ trách Việt Nam của Google châu Á - Thái Bình Dương, trong 5 năm qua, nền kinh tế số Việt Nam đã có sự tăng trưởng mạnh và liên tục, được thúc đẩy bởi thương mại điện tử, nền kinh tế số quốc gia duy trì tốc độ tăng trưởng hai con số, dù trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu nhiều bất ổn.

Báo cáo mới nhất do công ty nghiên cứu thị trường Imarc Group công bố, Việt Nam được dự đoán sẽ dẫn đầu cuộc cách mạng thương mại điện tử ở Đông Nam Á vì ngành này có khả năng thúc đẩy chuyển đổi kinh tế quốc gia. Với các điều kiện pháp lý thuận lợi, đầu tư nước ngoài mở rộng và khả năng tiếp cận internet được cải thiện, hệ sinh thái thương mại điện tử của Việt Nam đang sẵn sàng chứng kiến ​​sự mở rộng bền vững, biến đất nước thành một cường quốc ở khu vực về kinh tế số.

Thương mại điện tử hiện chiếm hơn 60% nền kinh tế số của Việt Nam, trong khi một phần đáng kể trong 40% còn lại thuộc về dịch vụ gọi xe và phương tiện truyền thống trực tuyến. Ngoài ra, Imarc cũng ước tính nền kinh tế số của Việt Nam sẽ đạt 220 tỉ USD vào năm 2030, tạo ra nhiều cơ hội cho các nhà đầu tư toàn cầu. Việt Nam cũng được công nhận là một trong những môi trường pháp lý thuận lợi nhất cho thương mại điện tử tại ASEAN. Theo khảo sát của Facebook và Bain & Company, Việt Nam được dự báo sẽ vượt qua các quốc gia ASEAN khác và trở thành thị trường thương mại điện tử tăng trưởng nhanh nhất trong khu vực vào năm 2026.

Chính phủ Việt Nam đang khuyến khích môi trường không dùng tiền mặt để hạn chế giao dịch tiền mặt xuống dưới 10% tổng thanh toán. Gần đây, Chính phủ đã phê duyệt kế hoạch tổng thể tăng trưởng thương mại điện tử quốc gia theo các chiến lược Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Kế hoạch này nhằm mục đích thiết lập nền kinh tế số, thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia

Đáng chú ý, Việt Nam có vị trí chiến lược, là cửa ngõ đến các thị trường Đông Nam Á khác. Việt Nam cũng có sự ổn định kinh tế và sự mở rộng của tầng lớp trung lưu. Đặc biệt là sự hỗ trợ của Chính phủ cho chuyển đổi số và lực lượng lao động trẻ, lành nghề, am hiểu công nghệ và có thể thích ứng với yêu cầu của ngành thương mại điện tử. Ngoài ra, việc tham gia các hiệp định thương mại tự do như Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) đã nâng cao vai trò của Việt Nam là một trung tâm thương mại khu vực.

Với nhiều điều kiện thuận lợi cũng như vai trò, vị thế ngày càng tăng của Việt Nam đang tác động tích cực tới lĩnh vực kinh tế số, trong đó có thương mại điện tử. Imarc ước tính, ngành thương mại điện tử của Việt Nam dự kiến sẽ đạt tốc độ tăng trưởng kép hằng năm là 28% từ năm 2025-2033.

Những hệ luỵ đằng sau sự tăng trưởng

Trong vài năm qua, thương mại điện tử đã bùng nổ và mang lại nhiều tiện ích cho người tiêu dùng lẫn các nhà kinh doanh. Tuy nhiên, sự phát triển ồ ạt kéo theo nhiều hành vi gian lận thương mại, gây không ít thiệt hại cho người tiêu dùng thông qua hình thức mua bán này.

Đáng chú ý, sự xuất hiện của nhiều sàn thương mại điện tử xuyên biên giới, với nguồn hàng phong phú, giá rẻ đã khiến cho câu chuyện kiểm soát hàng hoá, tránh thất thu thuế, và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trở nên nóng bóng hơn bao giờ hết. Câu chuyện của sàn thương mại điện tử giá rẻ Temu là một ví dụ. Chia sẻ với truyền thông trong nước liên quan đến sàn thương mại điện tử này, Thứ trưởng Bộ Công Thương, ông Nguyễn Sinh Nhật Tân bày tỏ: “Tôi cũng giật mình vì giá của họ rẻ quá”.

Vấn đề không chỉ ở chuyện giá rẻ, ngay sau khi bị phát hiện chưa đăng ký tại Việt Nam, ngày 24/10, sàn Temu mới gửi văn bản chính thức gửi Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) về việc thực hiện các yêu cầu tuân thủ pháp luật thương mại điện tử Việt Nam khi gia nhập thị trường. Thế nhưng từ sự việc của Temu cũng đã lộ ra sự thật là cả loạt các tên tuổi lớn khác đã hoạt động tại Việt Nam từ lâu nhưng vẫn chưa đăng ký với cơ quan chức năng như Taobao, 1688, Shein. Các nền tảng này vẫn chưa thể hiện thông tin đã được đăng ký trên Hệ thống quản lý hoạt động thương mại điện tử (http://online.gov.vn) của Bộ Công Thương.

Trước thực tế này, Bộ Công Thương - cơ quan cấp phép vẫn chưa có động thái mạnh mẽ nào để xử lý vấn đề, song theo lý giải của Bộ này, thì “cần kết hợp các bộ, ngành khác kiểm tra, xử lý”. Xét theo các quy định hiện hành liên quan về vấn đề cấp phép, tại Mục 10 Nghị định 98/2020 quy định hành vi vi phạm về thương mại điện tử với các mức xử phạt cụ thể, trong đó có hành vi “Không thông báo website thương mại điện tử bán hàng hoặc ứng dụng bán hàng với cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền theo quy định”.

Thời gian qua, rất nhiều trường hợp sàn thương mại điện tử đã bị xử lý vì hoạt động mà không thông báo với cơ quan quản lý. Mức phạt có thể lên tới 80 triệu đồng. Biết là vậy, nhưng câu chuyện của Temu vừa qua và nhiều nền tảng thương mại điện tử khác lại đang khiến cho câu chuyện đăng ký hoạt động cũng như vai trò quản lý nhà nước cần được rõ hơn, cụ thể hơn.

Theo các quy định hiện nay, chế tài xử phạt là “buộc gỡ bỏ”, thế nhưng trong trường hợp doanh nghiệp không gỡ bỏ thì cơ quan quản lý Nhà nước cũng không có cơ chế gì để buộc doanh nghiệp thực hiện việc này. Các chuyên gia trong ngành cho rằng, điều này sẽ dẫn đến hệ luỵ các doanh nghiệp, nền tảng thương mại điện tử đã đăng ký hoạt động đều phải nộp thuế, còn các nền tảng chưa hoặc không đăng ký thì sẽ chưa và không nộp thuế, chưa và không chịu sự kiểm soát theo quy định Việt Nam. Như vậy, việc các sàn thương mại điện tử không đăng ký mà vẫn hoạt động sẽ tạo ra một cuộc chơi không công bằng.

Chung mối lo này, ông Đinh Việt Hòa, Chủ tịch Hiệp hội Khởi nghiệp quốc gia cho rằng, không kiểm soát chặt chẽ hoạt động từ sàn thương mại điện tử có thể sẽ xảy ra nhiều hệ lụy, từ việc không bảo đảm chất lượng sản phẩm, hàng hóa, gây ảnh hưởng tới sức khỏe và quyền lợi của người tiêu dùng, tới thất thu thuế, môi trường kinh doanh bị ảnh hưởng bởi cạnh tranh không lành mạnh.

Giải pháp để phát triển lành mạnh, bền vững

Xem xét từ những hệ luỵ mà ông Hoà đưa ra, rõ ràng để thị trường thương mại điện tử tại Việt Nam có thể phát triển một cách lành mạnh, bền vững, cần có nhiều yếu tố. Trong đó, theo ông Đinh Văn Hoà, có 4 yếu tố hàng đầu cần được bảo đảm. Đó là, bảo đảm quyền lợi người tiêu dùng; bảo vệ hàng quốc nội; tránh thất thu thuế và xây dựng môi trường cạnh tranh lành mạnh.

Theo Bộ Công Thương, hiện Bộ đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp quản lý. Đó là trình Thủ tướng Chính phủ dự thảo công điện về tăng cường quản lý thương mại điện tử, trong đó đề xuất xây dựng luật chuyên ngành và sửa đổi quy định về mức miễn thuế hàng hóa nhập khẩu qua dịch vụ chuyển phát nhanh. Bộ Công Công Thương cũng chỉ đạo Tổng cục Quản lý thị trường phối hợp với Tổng cục Hải quan kiểm soát chặt hàng hóa từ các nền tảng xuyên biên giới. Cùng đó, Ủy ban Cạnh tranh quốc gia đẩy mạnh công tác bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng, tăng cường tuyên truyền về rủi ro khi mua sắm trực tuyến xuyên biên giới.

Đồng thời, xây dựng báo cáo trình Thủ tướng chỉ đạo Bộ Tài chính nghiên cứu phương án giám sát hàng hóa nhập khẩu từ các sàn thương mại điện tử chưa tuân thủ quy định pháp luật Việt Nam. Đến nay, theo đánh giá của giới doanh nghiệp, chỉ có một số nhỏ sàn thương mại điện tử bảo đảm được các tiêu chí trên, trong đó có Amazon.

Trước câu chuyện của Temu và sức ép hàng giá rẻ xuyên biên giới, đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường ((Đoàn đại biểu Quốc hội Thành phố Hà Nội) cho rằng, đây là “cảnh báo lớn” rất cần quan tâm trong lĩnh vực tiêu dùng hiện nay. Theo ông Cường, “chúng ta cần có hành động ngay, không thể cấm vì đây là xu thế nhưng phải có kiểm soát về chất lượng hàng hóa bán qua sàn thương mại điện tử”. Ông Cường đề nghị, cần tăng cường kiểm soát chất lượng hàng trên sàn thương mại điện tử, một mặt, để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, mặt khác, để bảo vệ các ngành sản xuất trong nước trước “cơn lốc” hàng giá rẻ. Cùng lúc, cần xem xét chính sách miễn thuế nhập khẩu với hàng hóa giá trị nhỏ, dưới 1 triệu đồng, liệu có còn phù hợp trong bối cảnh hiện nay.

Bên cạnh đó, ông Cường cũng cho rằng cần có chính sách để xây dựng sàn thương mại điện tử trong nước có đủ cạnh tranh, bởi thị phần trong thị trường thương mại điện tử trong nước có đến hơn 95% là sàn giao dịch nước ngoài. Do đó, ông Cường đề xuất, cần gắn liền với kiểm soát nguồn gốc xuất xứ hàng hóa, và có chính sách phát triển sàn giao dịch trong nước.

Ngoài ra, theo các chuyên gia trong ngành, việc chúng ta cần làm hiện nay là hoàn thiện hệ thống luật pháp thuế để tăng cường biện pháp quản lý thuế, để hàng hóa bên ngoài bình đẳng với hàng sản xuất trong nước; cần phải quay trở lại rà soát chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nội địa, xem thật sự có hiệu quả hay không và hiệu quả đến đâu, bất cập chỗ nào để có các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và hàng nội địa trên chính sân nhà. Vấn đề quản lý chất lượng hàng hóa vẫn được đánh giá là nan giải nhất. Theo cả giới đầu tư, doanh nghiệp và chuyên gia, chúng ta cần có quy định xử phạt thật nặng, gắn với trách nhiệm của sàn thương mại điện tử.

Hơn nữa, phát triển xanh cũng là giải pháp căn cơ cho phát triển thương mại điện tử bền vững tại Việt Nam. Thương mại điện tử là lĩnh vực có thể đóng góp nhiều vào việc tiết kiệm năng lượng và giảm thiểu rác thải độc hại cho môi trường. Với việc tối ưu hoá quy trình kinh doanh, quy trình giao vận, thương mại điện tử sẽ giảm một lượng lớn khí thải phương tiện ra môi trường, đồng thời tiết kiệm được năng lượng tiêu thụ hao phí. Cùng với người tiêu dùng, các sàn thương mại điện tử, các nền tảng số có thể khuyến khích các sản phẩm xanh, ưu tiên sử dụng các sản phẩm bảo vệ môi trường bao gồm từ vật chứa cho đến các sản phẩm được mua bán. Bằng hệ thống công nghệ thông tin, các doanh nghiệp cũng có thể hình thành các quy trình kiểm soát, đánh giá việc thực hiện các quy trình xanh, nâng cao nhận thực của toàn hệ thống về bảo vệ môi trường.

Thương mại điện tử phát triển đã mang lại nhiều cơ hội làm giàu cho nhiều tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân, song nó cũng đặt ra nhiều thách thức cần được giải quyết để bảo vệ và phát triển sản phẩm trong nước, xây dựng một môi trường cạnh tranh công bằng và lành mạnh… Nhìn rõ vấn đề này để chúng ta có thể tránh xa các vấn đề tồn tại, và xây dựng môi trường cho phát triển thương mại điện tử lành mạnh, bền vững hơn.